جراحی توبکتومی زنان چیست؟ مزایا و معایب و عوارض احتمالی

روش توبِکتُومی (tubectomy) یا عقیم‌سازی لوله‌ای، یک روش پیشگیری دائمی در زنان است. گاهی‌اوقات این اصطلاح با وازکتومی زنان اشتباه استفاده می‌شود؛ درحالی‌‌که جراحی وازکتومی یک روش برای جلوگیری از بارداری در مردان است. در وازکتومی، لوله‌های انتقال‌دهندهٔ اسپرم بریده می‌شود؛ اما در جراحی توبکتومی زنان، لوله‌های فالوپ (fallopian tube) بسته می‌شود که معمولاً این جراحی همراه با زایمان سزارین، طبیعی یا طی جراحی دیگری انجام می‌شود. 

جراحی بستن لوله‌ها در زنان برای کسانی مناسب است که تصمیم قطعی گرفته‌‌اند در آینده بچه‌دار نشوند. یکی از عوارض توبکتومی زنان در درازمدت، پشیمانی از عقیم‌سازی است. در این مقاله به بررسی مزایا و معایب توبکتومی زنان در مقایسه با سایر روش‌های پیشگیری و فرایند انجام جراحی توبکتومی می‌پردازیم.

نوبت‌دهی وازکتومی در مشهد

بالاترین میزان رضایتمندی

بهترین تجهیزات و هزینه

23 سال سابقه درمانی درخشان

نوبت‌دهی آنلاین و تلفنی

جراحی توبکتومی زنان؛ روش پیشگیری دائمی از بارداری

جراحی توبِکتُومی چیست؟ عمل عقیم‌سازی زنان یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری است؛ که در آن لگیشن لولهٔ فالوپ (fallopian tube) انجام می‌شود. این لوله‌ها در دو طرف رحم قرار گرفته است و تخمک‌ها را از تخمدان دریافت و به رحم منتقل می‌کند. زمانی که لوله‌های فالوپ بسته شود، تخمک نمی‌تواند به اسپرم برسد و از باردار شدن جلوگیری می‌شود. معمولاً جراحی توبکتومی زنانه پس از زایمان طبیعی، سزارین یا طی جراحی دیگری انجام می‌شود. برای آشنایی با روش مشابه این جراحی در مردان، مقاله وازکتومی چیست را مطالعه کنید.

توبکتومی زنان برای چه کسانی مناسب است؟

جراحی بستن لوله‌های رحم برای افرادی مناسب نیست که هنوز در مورد بچه‌دار شدن در آینده مطمئن نیستند. همچنین برای کسانی که به دلیل مشکلات عاطفی یا اقتصادی تصمیم گرفته‌اند موقتاً از بارداری پیشگیری کنند، مناسب نیست. جراحی توبکتومی خانم‌ها زمانی انتخاب مناسبی است که فرد شرایط زیر را داشته باشد: 

• فرد شرایطی را دارد که حاملگی او را در معرض خطر قرار می‌دهد. 
• مشکلات ژنتیکی وجود دارد و فرد برای جلوگیری از انتقال ژن به فرزند از بچه‌دار شدن منصرف شده است.

شرایط بستن لولهٔ رحم در سال 1404

به‌طورکلی در ایران، طبق مادهٔ 52 قانون حمایت از خانواده، جوانی و جمعیت، عمل توبکتومی زن به‌عنوان یکی از روش‌های پیشگیری دائمی، ممنوع اعلام شده است. در شرایطی که بارداری برای فرد خطرات جدی داشته باشد یا باعث عوارض جسمی شدید شود، انجام عمل توبکتومی زنان مجاز است. همچنین، اگر استفاده از سایر روش‌های درمانی موقت اثرپذیر نباشد، انجام عمل توبکتومی زنان قابل انجام است. در ایران سن قانونی برای بستن لوله، بالای ۳۵ سال است و فرد باید دارای دو فرزند باشد.

مزایا و معایب توبکتومی زنان

روش‌ها و فرایند توبکتومی در زنان چگونه است؟

عمل توبکتومی زنان به بستن لوله‌های رحم نیز شناخته می‌شود که هدف از آن ارائۀ روش دائمی پیشگیری از بارداری است. جراحی توبکتومی برای خانم‌ها با دو روش شکمی و واژینال صورت می‌گیرد. عمدتاً جراحی توبکتومی در خانم‌ها با روش شکمی انجام می‌شود و از روش واژینال به دلیل عوارض جدی که دارد استفاده نمی‌شود. در این جراحی، لوله‌های فالوپ که تخمک را از تخمدان به رحم می‌رساند، بسته یا بریده می‌شود تا از رسیدن اسپرم به تخمک و لقاح جلوگیری شود. آشنایی با روش‌های جراحی به فرد کمک می‌کند که با شناخت فرایند جراحی توبکتومی انتخاب مطمئن‌تری داشته باشد.

روش لاپاراسکوپی(laparoscopy)

این روش کم‌تهاجمی یکی از رایج‌ترین شیوه‌های جراحی توبکتومی در زنان است. طی این جراحی، پزشک لاپاراسکوپ (یک ابزار پزشکی باریک با دوربین و نور است که برای مشاهده و انجام جراحی‌های کم‌تهاجمی داخل شکم و لگن استفاده می‌شود) را از طریق یک برش کوچک در شکم وارد می‌کند. سپس با استفاده از مانیتور، اندام‌های داخلی بدن را مشاهده می‌کند و ابزار کوچک را وارد شکم می‌کند تا لوله‌های رحم را مسدود کند.

روش لاپاراتُومی (laparotomy)

در این روش، پزشک متخصص زنان یک برش دو تا پنج اینچ روی شکم ایجاد می‌کند و سپس لولهٔ رحم را از برش ایجاد‌شده بالا می‌آورد. در مرحلهٔ بعدی جراحی، لوله‌ها با استفاده از گیره‌ها بریده و بسته می‌شوند. در پایان جراحی، پزشک با نخ جذبی، شکم را بخیه می‌زند. ازآنجایی‌که این عمل نوعی جراحی باز شکمی است، ممکن است زمان بهبودی تا چند هفته طول بکشد. معمولاً این جراحی همراه با زایمان (سزارین یا طبیعی) انجام می‌شود و پزشک از یک برش برای زایمان نوزاد و بستن لوله‌ها استفاده می‌کند.

روش مینی لاپاراتُومی (minilap operation)

در این روش، پزشک از برش‌های کوچک‌تری در قسمت تحتانی شکم برای دسترسی به لوله‌های فالوپ استفاده می‌کند. معمولاً این نوع بستن لوله ۲۴ ساعت پس از زایمان طبیعی انجام می‌شود. قبل از انجام جراحی، پزشک از بی‌حسی نخاعی استفاده می‌کند. پس از اینکه لوله‌های فالوپ را تشخیص داد، آن‌ها را تا محل برش بالا می‌آورد و با استفاده از نخ مخصوص مسدود می‌کند.

هزینهٔ بستن لوله در زنان 

هزینهٔ عمل توبکتومی در ایران بسته به نوع بیمارستان، روش جراحی و پوشش بیمه تفاوت دارد. 

عوارض جراحی توبکتومی در دراز مدت و کوتاه‌مدت

توبکتومی یک جراحی مؤثر برای جلوگیری دائمی از بارداری است و مانند هر روش جراحی دیگری ممکن است عوارض کوتاه و بلندمدتی داشته باشد. فرد ممکن است پس از جراحی در ناحیهٔ شکم احساس درد را تجربه کند. البته نوع بیهوشی و نحوهٔ انجام جراحی بر عوارض جانبی و شدت این عوارض تأثیر می‌گذارد. آگاهی از عوارض توبکتومی زنان به فرد کمک می‌کند که خطرات را بررسی کند و با اطمینان تصمیم بگیرد. در ادامه به شایع‌ترین عوارض کوتاه‌مدت این جراحی اشاره می‌کنیم:

• درد و ناراحتی: فرد ممکن است در ناحیهٔ جراحی، درد یا ناراحتی احساس کند. این درد معمولاً شبیه دردهای دوران قاعدگی است.
• خستگی: اثرات بیهوشی و روند بهبودی می‌تواند باعث احساس خستگی شود. بهتر است فرد در دوران نقاهت از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کند.
• درد شانه: در جراحی توبکتومی برای زنان، پزشک برای مشاهدهٔ بهتر اندام‌های داخلی، شکم را با گاز دی‌اکسید کربن (CO₂) پر می‌کند. اگرچه بیشتر این گاز پس از جراحی از بدن خارج می‌شود، اما مقداری از آن ممکن است باقی بماند. این گاز می‌تواند عصب‌های اطراف دیافراگم (ماهیچه‌ای که به تنفس کمک می‌کند) را تحریک کرده و باعث ایجاد درد در ناحیهٔ شانه، به‌ویژه شانهٔ راست شود. این درد معمولاً موقتی است و پس از گذشت چند روز از بین می‌رود. فعالیت‌های سبک مانند پیاده‌روی آرام، مصرف داروهای ضددرد و استراحت کافی به کاهش این درد کمک می‌کند.
• خون‌ریزی: خون‌ریزی خفیف واژینال یا لکه‌بینی در چند روز اول پس از جراحی طبیعی است و باید پس از مدت کوتاهی متوقف شود. درصورتی‌که خونریزی ادامه پیدا کند، لازم است فوراً به پزشک مراجعه شود.
• عفونت: مانند هر عمل جراحی دیگری، توبکتومی نیز ممکن است با خطر عفونت در محل برش همراه باشد؛ بنابراین رعایت مراقبت‌های بهداشتی و توجه به علائم هشداردهنده ضروری است.
• تأخیر در اجابت مزاج: پس از انجام عمل توبکتومی برای خانم‌ها، ممکن است به دلیل مصرف داروهای ضد درد یا کاهش تحرک، فرد دچار یبوست شود. 

عوارض توبکتومی در درازمدت

درحالی‌که بیشتر عوارض توبکتومی در زنان کوتاه‌مدت هستند و پس از مدتی برطرف می‌شوند، ممکن است این جراحی عوارض بلندمدت نیز به‌همراه داشته باشد.

حاملگی خارج از رحم

هرچند توبکتومی به‌عنوان یک روش دائمی در پیشگیری از بارداری عملکرد خوبی دارد؛ اما در موارد بسیار نادر ممکن است بارداری اتفاق بیفتد. در چنین شرایطی، به‌دلیل تغییر مسیر طبیعی لوله‌ها، این احتمال وجود دارد که تخمک لقاح‌یافته به‌جای رحم، در لوله‌های فالوپ یا خارج از رحم لانه‌گزینی کند؛ به‌همین‌دلیل، درصورت بارداری پس از توبکتومی در زنان، بررسی فوری پزشک ضروری است.

اثرات روان‌شناختی

 انتخاب جراحی توبکتومی به‌عنوان یک راحل دائمی برای جلوگیری از بارداری اهمیت بالایی دارد. ممکن است پس از جراحی روی هویت فرد، تمایلات جنسی و تمایل روی بچه‌دارشدن اثر بگذارد.

راهکارهای کاهش عوارض جانبی توبکتومی

اگرچه عوارض توبکتومی زنان قابل‌پیش‌بینی و کنترل است؛ اما آگاهی از راهکارهای کاهش آن به مدیریت عوارض جانبی کمک می‌کند. در ادامه به معرفی این راهکارها می‌پردازیم:

• استفاده از داروهای مسکن: در صورت بروز درد و ناراحتی پس از درمان، برای مدیریت آن‌ها از داروهای ضد‌مسکن مصرف کنید.
• پرهیز از فعالیت‌های سنگین: در روزهای اول پس از جراحی، برای جلوگیری از فشار روی ناحیهٔ جراحی، از انجام فعالیت‌های سنگین مانند ورزش‌های پرتحرک خودداری کنید.
• نوشیدن آب کافی: نوشیدن روزانهٔ آب کافی، از یبوست و نفخ جلوگیری می‌کند و روند بهبود درمان را سرعت می‌بخشد.
• کنترل‌کردن علائم: اگر پس از گذشت چند روز، علائم درد یا خونریزی شدید ادامه پیدا کرد، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید.

مراقبت‌های بهداشتی قبل از جراحی بستن لوله فالوپ

آمادگی قبل‌ از جراحی تأثیر زیادی بر روند جراحی و دوران نقاهت دارد. نکات ساده‌ای وجود دارند که با رعایت آن‌ها می‌توانید این جراحی را راحت‌تر پشت‌سر بگذارید.

• مشورت با پزشک و انجام آزمایش‌ها لازم
• پرهیز از مصرف داروهای رقیق‌کنندۀ خون مانند آسپرین
• رعایت ناشتایی (۸ ساعت قبل از جراحی)
• ترک سیگار یا الکل ۱ یا ۲ هفته قبل از جراحی 
• تمیز نگه داشتن ناحیهٔ جراحی 
• پوشیدن لباس راحت در روز عمل 

بستن لوله در مردان یا زنان بهتر است؟

به‌طور کلی عقیم‌سازی مردان (وازکتومی) ایمن‌تر و کم‌تهاجمی‌تر از عقیم‌سازی زنان (جراحی توبکتومی) است. درحالی‌که دو جراحی به‌عنوان یک راه‌حل دائمی برای جلوگیری از بارداری شناخته می‌شوند، جراحی وازکتومی مردان به‌دلیل ریسک پایین‌تر و دورهٔ بهبودی راحت‌تر ترجیح داده می‌شود.

مقایسه وازکتومی و توبکتومی زنان 

 وازکتومی بهتر است یا توبکتومی؟ برای انتخاب روش جلوگیری مناسب از بارداری بهتر است تفاوت عمل وازکتومی و توبکتومی زنان در ابعاد مختلف بررسی شود. در ادامه، این دو جراحی را از نظر ایمنی، اثربخشی و طول دورهٔ نقاهت مقایسه کرده‌ایم تا با راهنمایی پزشک متخصص، بهترین تصمیم را بگیرید.

۱. ایمنی و تهاجم: جراحی وازکتومی معمولاً تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و ایمنی توبکتومی بالاتر است. عمل وازکتومی مردان می‌تواند عوارض و خطراتی شامل خون‌ریزی، عفونت یا در شرایط نادر، درد ناحیهٔ بیضه را داشته باشد. از طرف دیگر، جراحی توبکتومی زنان تحت بی‌حسی عمومی یا بی‌حسی نخاعی نیز انجام می‌شود. از اثرات توبکتومی زنان، خون‌ریزی، عفونت و در شرایط بسیار نادر، حاملگی خارج از رحم است.

۲. اثربخشی: میزان موفقیت هر دو روش در پیشگیری از بارداری بالای ۹۰ درصد است. بااین‌حال، پس از جراحی وازکتومی، مردان باید برای تأیید عدم وجود اسپرم در مایع منی، آزمایش پیگیری انجام دهند.

۳. دورۀ نقاهت: مردان پس از جراحی وازکتومی می‌توانند پس از ۱ تا ۲ روز فعالیت‌های عادی را از سر بگیرند؛ اما عمل توبکتومی خانم‌ها معمولاً نیاز به استراحت ۱ تا ۲ هفته‌ای دارد. زنان باید در طول دورهٔ استراحت از انجام فعالیت‌های سنگین مانند ورزش‌های پرتحرک اجتناب کنند.

۴. برگشت‌پذیری: احتمال برگشت‌پذیری در هر روش جراحی وجود دارد؛ اما ممکن است با شکست مواجه شود.

توصیه‌های تغذیه‌ای پس از جراحی توبکتومی

تغذیهٔ مناسب نقشی کلیدی در تسریع روند بهبودی پس از جراحی دارد. غذاهایی که در روزهای اولیۀ پس از عمل مصرف می‌شود، می‌توانند از بروز عوارض احتمالی جراحی مانند یبوست و عفونت جلوگیری کند. در مقابل، خوردن غذاهای ناسالم روند بهبود پس از جراحی را کاهش می‌دهد. حتماً در طول دورهٔ نقاهت از مصرف غذاهای کم فیبر پرهیز شود، زیرا این نوع غذاها احتمال ابتلا به یبوست را افزایش می‌دهند. در جدول زیر، غذاهای سالم و ناسالمی معرفی شده‌اند که بهتر است در دورهٔ استراحت از مصرف غذاهای ناسالم پرهیز شود.

زمان مناسب برای انجام توبکتومی زنان 

برای جراحی توبکتومی زنان محدودیت سنی اعلام نشده است. با این حال توصیه می‌شود بعد از ۳۰ سالگی انجام شود، زیرا ممکن است فرد قبل از ۳۰ سالگی هنوز تصمیم قطعی دربارۀ بچه‌دارشدن نگرفته باشد و پس از جراحی از انتخاب خود پشیمان شود.

مقایسهٔ توبکتومی زنان با سایر روش‌ها

در جدول زیر روش‌های کنترل بارداری زنان بررسی شده است، تا با مقایسه‌ٔ روش‌های دائمی پیشگیری از بارداری با کمک پزشک، آگاهانه تصمیم بگیرید.

چک‌لیست مراقبت‌های بهداشتی پس از جراحی توبکتومی زنان

پس از جراحی توبکتومی، رعایت مراقبت‌های بهداشتی پس‌ از‌ عمل نقش کلیدی در تسریع روند بهبودی و کاهش عوارض جانبی دارد. پیگیری دستورالعمل‌های پزشک می‌تواند خطر عفونت و خونریزی را به حداقل برساند. در ادامه، مهم‌ترین نکات بهداشتی را معرفی می‌کنیم که رعایت‌شان پس‌از جراحی کمک زیادی به کاهش درد و عوارض جانبی می‌کند.

• حداقل ۲۴ تا ۴۸ ساعت استراحت کافی پس از جراحی
• پرهیز از انجام فعالیت‌های سنگین و ورزش پرتحرک
• تمیز و خشک نگه‌داشتن محل جراحی
• اجتناب از استفاده از لوسیون یا پمادهای غیرتجویزی
• مصرف غذاهای سرشار از مواد مغذی

مشاوره با پزشک؛ مهم‌ترین گام قبل از جراحی توبکتومی زنان

جراحی توبکتومی یا بستن لوله‌های رحم یکی از روش‌های دائمی جلوگیری از بارداری زنان است. میزان موفقیت این جراحی بالای ۹۹ درصد است و معمولاً بعد از زایمان طبیعی، سزارین یا عمل دیگری انجام می‌شود. جراحی توبکتومی زنان ممکن است عوارض جانبی کوتاه‌مدتی مانند درد و خون‌ریزی داشته باشد. به‌طورکلی در ایران جراحی توبکتومی در شرایطی انجام می‌شود که بارداری برای زن خطرناک باشد. قبل از تصمیم‌گیری برای انتخاب آگاهانه با متخصص زنان یا پزشک اورولوژیست مشورت کنید.

سؤالات متداول