- چرا «جراحی باز سنگ کلیه» برای درمان انتخاب میشود؟
- مراحل انجام جراحی سنگ کلیۀ باز و جزئیات آن
- دوران بستری و نقاهت پس از جراحی سنگ کلیۀ باز
- عوارض جراحی باز سنگ کلیه و راههای پیشگیری از آنها
- مقایسۀ جراحی باز و لاپاراسکوپی سنگ کلیه (مزایا و معایب)
- هزینۀ عمل جراحی باز کلیه و عوامل مؤثر بر آن
- موفقیت جراحی باز سنگ کلیه در مقایسه با روشهای دیگر
- جمعبندی
- سوالات متداول
جراحی باز سنگ کلیه یکی از قدیمیترین و درعینحال مؤثرترین روشهای درمان سنگ کلیه است. در این عمل، جراح با ایجاد یک برش به کلیه دسترسی پیدا میکند و سنگها را بهطور کامل خارج میکند.
در حال حاضر از این روش برای درمان سنگهای بزرگ کلیه استفاده میشود. بااینحال، میتوان از این روش برای درمان بیمارانی که به درمانهای کم تهاجمی مانند سنگشکنی بروناندامی (ESWL) جواب ندادهاند هم استفاده کرد.
برخلاف تصور بسیاری از بیماران، سنگهای داخل کلیه معمولاً درد ندارند و فقط زمانی باعث درد میشوند که از کلیه خارج شده و در حالب گیر کنند. علاوه بر این، جراحی باز سنگ کلیه فقط در موارد خاص مثل وقتی که سنگها بسیار بزرگ باشند، انجام میشود. بعد از خارجکردن سنگ، درد ناشی از انسداد برطرف میشود؛ اما امکان تشکیل سنگ جدید همچنان وجود دارد.
در این مقاله علاوه بر پاسخ به این سؤالات، مفصل راجع به عمل جراحی باز سنگ کلیه و نکاتی که باید قبل و بعد از آن بدانید، صحبت خواهیم کرد. پس اگر شما یا یکی از عزیزانتان سنگ کلیه بزرگ دارید، این مطلب به شما کمک خواهد کرد که بدون نگرانی برای درمان خود اقدام کنید.
چرا «جراحی باز سنگ کلیه» برای درمان انتخاب میشود؟
جراحی باز کلیه امروزه فقط در شرایط خاص انجام میشود، زیرا بیشتر بیماران با روشهای کمتهاجمی مثل سنگشکنی بروناندامی (ESWL)، یورتروسکوپی یا PCNL درمان میشوند. بهطور کلی در موارد زیر از روش جراحی باز سنگ کلیه استفاده میشود:
- سنگهای بسیار بزرگ (بیش از ۲ سانتیمتر)؛ بهخصوص زمانی که روشهای ESWL یا PCNL موثر نبودهاند.
- سنگهای بسیار سخت یا غیرقابلخرد شدن که حتی با دستگاههای پیشرفته هم شکسته نمیشوند.
- وجود ناهنجاریهای آناتومیک و مشکلات اسکلتی؛ مثل کلیه نعلاسبی، تنگی شدید حالب یا چرخش غیرطبیعی کلیه که مانع عبور ابزارهای کمتهاجمی میشوند.
- سنگهای عفونی یا همراه با خطر آسیب کلیه؛ در مواردی که سنگ باعث عفونت شدید یا انسداد کامل ادرار شده باشد و احتمال تخریب کلیه وجود داشته باشد.
- کسانی که در اثر سنگ کلیه دچار خونریزی شدهاند.
- وقتی اندازه سنگ با وجود مراقبتهای درمانی، پیوسته در حال بزرگتر شدن است.
- کسانی که اضافه وزن یا بیماریهای خاصی دارند.
در مجموع میتوان اینطور گفت که از بین انواع مختلف عمل سنگ کلیه، جراحی باز سنگ کلیه آخرین و مطمئنترین راه درمان بیمارانی است که درگیر سنگهای بزرگ کلیه هستند.
چه کسانی کاندید جراحی باز کلیه نیستند؟
در مقابل، بعضی بیماران شرایط لازم برای این جراحی را ندارند:
- بیمارانی که داروهای ضدانعقاد (مثل وارفارین، کلوپیدوگرل، آپیکسابان و …) مصرف میکنند و امکان قطع موقت دارو وجود ندارد.
- زنان باردار (بهویژه در سهماهه اول و سوم).
- بیماران مبتلا به عفونت فعال ادراری یا سپسیس.
- بیماران با دیابت کنترلنشده یا قند خون بسیار بالا.
- بیماران با نارسایی کلیوی پیشرفته؛ چون عملکرد کلیه برای جراحی باز مناسب نیست.
- افرادی که دچار نارسایی قلبی یا ریوی شدید هستند و بیهوشی عمومی برایشان خطرناک است.
- افراد با اختلالات انعقادی ارثی یا اکتسابی (مثل ترومبوسیتوپنی).
مراحل انجام جراحی سنگ کلیۀ باز و جزئیات آن
عمل جراحی باز کلیه (Open Nephrolithotomy)، یک روش درمانی تهاجمی است که هر چند دوران نقاهت آن طولانیتر از روشهای دیگر است؛ ولی در شرایطی که قبلاً اشاره کردیم، بهترین و قطعیترین راه درمان خواهد بود. در این بخش قصد داریم دربارۀ نکاتی که باید قبل از عمل سنگ کلیه و بعد از آن بدانید، اشاره کنیم تا این مرحله از درمان را بهخوبی پشت سر بگذارید.
آمادهسازی پیش از جراحی
پیش از اینکه وارد اتاق عمل شوید، لازم است که از مدتی قبل خود را برای جراحی آماده کنید. جدی گرفتن ملاحظات قبل از عمل باعث میشود که پس از عمل با عوارض کمتری روبرو شوید و سریعتر بهبود پیدا کنید. مهمترین کارهایی که باید پیش از جراحی کلیه انجام دهید، عبارتاند از:
- قبل از عمل باید آزمایش خون و ادرار بدهید تا پزشک وضعیت کلی شما و بهخصوص کلیهها را چک کند.
- پس از آن باید برای تشخیص دقیق موقعیت و اندازۀ سنگ، سیتیاسکن یا سونوگرافی انجام دهید.
- قبل از عمل حتماً در مورد هرگونه دارو، ویتامین یا مکمل گیاهی که مصرف میکنید با پزشک صحبت کنید. ممکن است لازم باشد مصرف بعضی از داروها مثل داروهای رقیقکنندۀ خون را چند روز قبل از عمل قطع کنید.
- مصرف نمک را کاهش دهید و لبنیات پر کلسیم مصرف نکنید.
- از پروتئین حیوانی و غذاهای پرچرب ترجیحاً استفاده نکنید.
- سیگار نکشید؛ چون ترک آن باعث تسریع روند بهبود شما پس از عمل خواهد شد.
- معمولاً توصیه میشود شب قبل از جراحی ناشتا باشید و داروهای ضروری را فقط با کمی آب مصرف کنید.
مراحل عمل جراحی باز سنگ کلیه
روند جراحی باز کلیه بهطورکلی شامل چند مرحلۀ اصلی است:
- بیهوشی عمومی: فرایند جراحی با بیهوشی شروع میشود تا بیمار در حین جراحی دردی احساس نکند.
- ایجاد برش جراحی: جراح پهلو یا پشت را یک برش بزرگ میدهد تا بتواند به کلیه دسترسی پیدا کند.
- خارج کردن سنگها: پس از آن سنگها بهطور کامل از کلیه خارج میشوند.
- بستن برش: در پایان برشهای داخلی بسته میشوند و برش خارجی بخیه زده میشود. در صورت نیاز لولۀ تخلیه (دِرِن) هم در جای مناسب قرار داده میشود.
دوران بستری و نقاهت پس از جراحی سنگ کلیۀ باز
دوران نقاهت جراحی باز کلیه نسبت به روشهای کم تهاجمی طولانیتر است و بنابراین باید صبور باشید و طبق توصیههای پزشک عمل کنید.
مدت زمان بستری بعد از جراحی باز کلیه در بیمارستان
پس از جراحی باز کلیه معمولاً ۳ تا ۵ روز در بیمارستان بستری خواهید شد که البته این مدت بستگی به شرایط عمومی شما و میزان پیچیدگی جراحی دارد.
مراقبتهای خانگی بعد از ترخیص
بعد از جراحی، بدن نیاز به زمان کافی و مراقبت صحیح دارد تا بتواند خود را ترمیم کند. در این راستا رعایت نکات زیر به شما کمک خواهد کرد سریعتر این دوران را سپری کنید:
- در چند هفتۀ اول خوب استراحت کنید.
- پس از عمل، آرامآرام راه بروید.
- برای جلوگیری از لخته شدن خون از جورابهای وریدی استفاده کنید.
- داروهای تجویزشده (مسکن و آنتیبیوتیک) را طبق دستور مصرف کنید.
- حداقل چهار هفته از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید.
- تا دو هفته رانندگی نکنید.
- مایعات زیاد بنوشید.
| چکلیست مراحل مختلف جراحی باز کلیه | |
| آزمایش خون و تصویربرداری، قطع داروهای رقیقکننده، ناشتا بودن، ترک سیگار | پیش از عمل |
| کنترل تب و علائم عفونت، مراقبت از درن و بخیه | حین بستری |
| استراحت، رژیم کمنمک، مصرف مایعات، مصرف دارو طبق نسخه، مراقبت از زخم | پس از ترخیص (در خانه) |
عوارض جراحی باز سنگ کلیه و راههای پیشگیری از آنها
جراحی باز کلیه هم مانند هر عمل جراحی دیگری ممکن است با عوارضی همچون درد بعد از عمل همراه باشد. خوشبختانه بسیاری از عوارض را میتوانید با رعایت نکاتی که قبلاً اشاره کردیم، تا حد زیادی کنترل کنید.
ازجملۀ علائمی که ممکن است پس از جراحی باز سنگ کلیه تجربه کنید، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- خون در ادرار (هماچوری): مقدار کمی خون تا چند روز پس از عمل طبیعی است. در این شرایط بهتر است آب بیشتر بنوشید.
- درد و ناراحتی پهلو یا شکم: بیشتر بیماران پس از جراحی مقداری درد خواهند داشت که با داروهای مسکن قابلکنترل خواهد بود.
- عفونتهای خفیف ادراری: ممکن است سوزش یا تکرر ادرار داشته باشید. در این شرایط معمولاً پزشک آنتیبیوتیک تجویز خواهد کرد.
- حالت تهوع و ضعف: این حالت معمولاً در اثر استفاده از داروهای بیهوشی یا مسکنها رخ میدهد و معمولاً موقتی است.
علائم هشدار دهنده بعد از عمل
اگر پس از جراحی کلیه علائم زیر را داشتید، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید:
- تب بالا و لرز؛
- خونریزی شدید یا وجود لخته در ادرار؛
- درد شدید و غیرقابلتحمل؛
- ناتوانی در دفع ادرار یا انسداد کامل جریان ادرار.
مقایسۀ جراحی باز و لاپاراسکوپی سنگ کلیه (مزایا و معایب)
برای درمان سنگهای بزرگ کلیه معمولاً از دو روش استفاده میشود: جراحی باز کلیه و لاپاراسکوپی کلیه. تفاوت جراحی باز و لاپاراسکوپی سنگ کلیه در اندازه برشها و عوارض پس از عمل است. در جراحی باز، یک برش بزرگ روی پهلو یا شکم ایجاد میشود؛ حال آنکه لاپاراسکوپی با استفاده از برشهای کوچکتر انجام میشود. در جدول زیر میتوانید مزایا و معایب روشهای جراحی سنگ کلیه را مشاهده کنید:
| جراحی باز سنگ کلیه | لاپاراسکوپی کلیه | معیار مقایسه |
| بزرگ (۱۰–۲۰ سانتیمتر) | کوچک (چند برش ۰.۵–۱ سانتیمتر) | اندازۀ برش |
| بیشتر و نیاز به مسکن قویتر | کمتر و کنترل آسانتر | درد پس از عمل |
| ۳ تا ۵ روز (گاهی بیشتر) | ۱ تا ۲ روز | مدت بستری |
| طولانیتر (چند هفته) | کوتاهتر (چند روز تا ۲ هفته) | دوران نقاهت |
| زیاد به دلیل برش بزرگتر | کم | احتمال عفونت |
| بزرگ | بسیار کوچک | جای زخم |
| بالا بهخصوص برای سنگهای بسیار بزرگ | نسبتاً بالا | میزان موفقیت |
هزینۀ عمل جراحی باز کلیه و عوامل مؤثر بر آن
حقیقت این است که نمیتوان عدد مشخصی را برای هزینۀ عمل جراحی باز سنگ کلیه عنوان کرد؛ چرا که هزینۀ جراحی به عوامل متعددی بستگی دارد که از جملۀ آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوع بیمارستان (دولتی، خصوصی)؛
- تجربه و تخصص جراح؛
- مدت زمان بستری؛
- آزمایشها و تصویربرداریهای قبل و بعد از جراحی؛
- داروها و تجهیزات مصرفی (مانند اِستِنت یا دِرِن).
پوشش بیمهای جراحی باز کلیه
تقریباً همۀ بیمهها بخشی از هزینههای جراحی کلیه را پوشش میدهند؛ اما میزان این پوشش در هر بیمه متفاوت است. برای مثال برخی بیمههای تکمیلی بخش زیادی از هزینههای جراحی را تقبل میکنند.
موفقیت جراحی باز سنگ کلیه در مقایسه با روشهای دیگر
اگرچه روشهای کم تهاجمی مثل PCNL در سالهای اخیر اصلیترین روش درمان سنگ کلیه بهحساب میآیند اما شواهد علمی نشان میدهند که جراحی باز سنگ کلیه هنوز هم برای سنگهای بسیار بزرگ، درمان موفقیتآمیزتری است.
مقایسه جراحی باز و PCNL در بیماران مبتلا به سنگهای استگهورن یا شاخ گوزنی نشان میدهد که میزان موفقیت جراحی باز حدود ۹۱.۶٪ است، در حالی که این عدد برای روش درمانی PCNL حدود ۸۱.۹٪ خواهد بود. این اعداد نشان میدهند که جراحی باز در موارد پیچیده همچنان برتری دارد. منبع
در پژوهشی دیگر مشخص شد که میزان موفقیت جراحی باز در حذف سنگها به حدود ۹۷.۵٪ میرسد. این عدد نشان میدهد که جراحی باز در موارد خاص تنها درمان قطعی سنگ کلیه بهحساب میآید. منبع
جمعبندی
جراحی باز سنگ کلیه معمولاً زمانی انتخاب میشود که سنگها بسیار بزرگ یا مقاوم به درمان باشند و روشهای کمتهاجمی مانند ESWL، یورتروسکوپی یا PCNL نتوانند آنها را بهطور کامل از بین ببرند.
با وجود اینکه جراحی باز نسبت به سایر روشها تهاجمیتر است و دوران نقاهت طولانیتری دارد، اما برای سنگهای بزرگ، سنگهای شاخگوزنی، سنگهای عفونی یا سنگهایی که با روشهای دیگر قابلخرد شدن نیستند، همچنان قطعیترین و موفقترین روش درمان محسوب میشود.
در نهایت، رعایت توصیههای پزشک و مراقبتهای پیش و پس از جراحی، نهتنها موجب بهبودی سریعتر میشوند که احتمال بروز عوارض را نیز به حداقل میرسانند.
