آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی؛ روش انجام، تفسیر نتایج و زمان مناسب

یکی از مهم‌ترین اقداماتی که افراد بعد از عمل وازکتومی (Vasectomy) باید انجام دهند، آزمایش اسپرم است. هدف از انجام آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی، حصول اطمینان از موفقیت‌آمیز بودن این عمل و عدم باروری شخص است؛ زیرا با انجام وازکتومی، لوله‌های وابران بسته می‌شوند تا اسپرم نتواند وارد مایع منی شود ولی بعد از عمل، اسپرم‌ها به‌طور کامل از مایع منی حذف نمی‌شوند و ممکن است تا چندین هفته بعد از عمل و پس از چند انزال، باز هم مقداری اسپرم در لوله‌های وابران باقی می‌ماند.

درصورتی‌که شما هم عمل بستن لوله‌های وابران را انجام داده‌اید بهتر است تا بررسی موفقیت وازکتومی با آزمایش اسپرم، دریافت نتایج آن و اطمینان از عدم وجود اسپرم یا آزواسپرمی از سایر روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنید.

در این مقاله تصمیم داریم در مورد تست اسپرم بعد از عمل وازکتومی، اقدامات قبل و بعد از آن و تفسیر آزمایش اسپرم صحبت کنیم. در صورت تمایل به کسب آگاهی و اطلاعات کامل دربارۀ این آزمایش، تا پایان این مقاله با ما همراه شوید.

نوبت‌دهی جراحی سرپایی در مشهد

پیگیری منظم

مطب مجهز و به روز

23 سال سابقه درمان

نوبت‌دهی آنلاین و تلفنی

چگونه از موفقیت وازکتومی مطمئن شویم؟

یکی از اقدام‌های اساسی برای تأیید موفقیت وازکتومی، انجام آزمایش آنالیز منی یا آزمایش اسپرم (Semen Analysis) است. آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی با این هدف انجام می‌شود که پزشک و خود شخصی که عمل وازکتومی انجام داده، از قطع شدن موفقیت‌آمیز لوله‌های وابران اسپرم مطمئن شوند و خاطرشان از بابت وجود نداشتن اسپرم (آزواسپرمی) آسوده شود.

توجه داشته باشید که صرف انجام عمل وازکتومی به این معنا نیست که شخص، به صورت کامل باروری (Fertility) خود را از دست داده است. او باید مدت معینی پس از عمل، طبق دستور پزشک برای انجام آزمایش آنالیز منی اقدام کند. در صورتی که پزشک پس از دریافت نتیجه‌ی آزمایش، نبودن اسپرم در منی را تأیید کرد، شخص از روش‌های پیشگیری از بارداری بی‌نیاز می‌شود.

اگر قبل از خواندن ادامۀ مقاله می‌خواهید اطلاعات بیشتری دربارۀ وازکتومی کسب کنید، می‌توانید مقالۀ عمل وازکتومی رو مطالعه کنید.

مدت زمان انتظار برای صفر شدن اسپرم و زمان‌بندی دقیق آزمایش اسپرم

مدت زمان انتظار برای صفر شدن اسپرم در افراد مختلف متفاوت است ولی بر اساس تجربه می‌توان گفت که پس از چهار ماه یا بعد از 20 انزال، میزان اسپرم در مایع منی به صفر می‌رسد. زمان انجام آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی، معمولاً همین چهار ماه پس از عمل است. در این مدت، همچنان احتمال بارداری وجود دارد؛ بنابراین استفاده از روش‌های پیشگیری تا تأیید نهایی صفر شدن اسپرم از سوی پزشک متخصص، ضروری است. 

پس از گذشت چهار ماه از عمل، پزشک، انجام آزمایش آنالیز منی (تست وازکتومی) را برای شخص تجویز می‌کند. پس از مشخص شدن جواب آزمایش اسپرم، پزشک جواب را بررسی و موفق بودن عمل بستن لوله‌های وابران را تأیید می‌کند. اسپرم صفر پس از وازکتومی، فقط در این صورت مشخص می‌شود و بعد از آن، نیازی به استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری نخواهد بود.

سؤالی که معمولاً در مورد آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی مطرح می‌شود، این است که آیا این آزمایش یکبار انجام می‌شود یا پزشک برای حصول اطمینان، از شخص می‌خواهد که تست وازکتومی را چند بار انجام دهد؟

اگر در اولین تست وازکتومی، هیچ اسپرم زنده‌ای در نمونۀ منی دیده نشود، معمولاً پزشک به همان یکبار اکتفا می‌کند و فرد عملاً نابارور تلقی می‌شود. این حالت نشان می‌دهد که هدف اسپرم صفر بعد از وازکتومی حاصل شده و نیازی به آزمایش مجدد نیست. 

اگر در آزمایش اول، حتی تعداد کمی اسپرم زنده یا مرده مشاهده شود، پزشک ممکن است به شخص توصیه کند که آزمایش اسپرم در بازه‌ای کوتاه (مثلاً چند هفته بعد) دوباره انجام شود تا از پاک‌سازی کامل مجاری اطمینان حاصل گردد. با این حساب، تعداد دفعه‌های تکرار آزمایش اسپرم به نتیجۀ آزمایش اولیه و تصمیم‌گیری متخصص اورولوژی بستگی دارد.

اقدامات قبل از انجام آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی

برای بررسی موفقیت وازکتومی با آزمایش اسپرم، رعایت برخی نکات پیش از نمونه‌گیری اسپرم بعد از وازکتومی ضروری است تا نتیجه‌ای دقیق و قابل اعتماد به دست آید. در ادامه به چند مورد از این نکات اشاره شده است:

• انجام آزمایش در زمان مورد نظر پزشک متخصص: نخستین نکته، رعایت مدت زمان تعیین‌شده از سوی پزشک است. برای رسیدن به نتیجۀ دقیق، بهتر است آزمایش را دقیقاً همان زمانی انجام دهید که پزشک به شما اعلام کرده است. این زمان معمولاً چهار ماه بعد از انجام وازکتومی است.
• خودداری از انزال چند روز قبل آزمایش اسپرم: پیش از نمونه‌گیری، توصیه می‌شود که فرد بین 2 تا 5 روز از انزال (از طریق رابطۀ جنسی یا خودارضایی) خودداری کند تا کیفیت نمونه مناسب باشد. این کار به تجمع اسپرم کافی در نمونه کمک می‌کند تا در صورت وجود اسپرم، به‌راحتی قابل شناسایی باشد.
• اجتناب از مصرف برخی مواد: در مورد مصرف داروها، مکمل‌ها و مواد خاص با پزشک خود صحبت کنید. برخی مواد ممکن است بر نتایج آزمایش تأثیر بگذارند. معمولاً نیازی به قطع داروهای معمول نیست، اما بهتر است همه چیز با هماهنگی پزشک انجام شود تا نتیجۀ آزمایش، قابل اعتماد و دقیق باشد.
• استفاده از ظرف استریل آزمایشگاه برای جمع‌آوری نمونه: قبل از جمع‌آوری نمونه، دست‌های خود را به‌خوبی با آب و صابون بشویید و خشک کنید. همچنین، از یک ظرف نمونه‌گیری استریل که توسط آزمایشگاه ارائه شده است، استفاده کنید. سعی کنید تمام مایع منی را در ظرف جمع‌آوری کنید تا نتیجۀ آزمایش، دقیق‌تر شود. رعایت این نکته، نقش مهمی در بررسی موفقیت وازکتومی با آزمایش اسپرم دارد.
• تحویل سریع نمونه به آزمایشگاه: نمونه باید در اسرع وقت، معمولاً ظرف حداکثر یک ساعت پس از جمع‌آوری و در دمای مناسب (معمولاً دمای اتاق) به آزمایشگاه تحویل داده شود. تأخیر یا تغییر دما می‌تواند بر کیفیت نمونه و نتایج آزمایش تأثیر بگذارد.
• اطلاع دادن به آزمایشگاه در مورد بیماری: اگر در روزهای قبل از آزمایش بیمار بوده‌اید یا تب داشته‌اید، بهتر است به آزمایشگاه اطلاع دهید.

روش آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی

یکی از پرسش‌های متداولی که پیرامون عمل وازکتومی و مراقبت‌های بعد از این عمل مطرح می‌شود این است که آزمایش وازکتومی چیست؟ روش آنالیز اسپرم پس از وازکتومی چگونه است؟ این آزمایش برای بررسی وجود یا نبود اسپرم در مایع منی پس از جراحی وازکتومی انجام می‌شود. 

روش آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی به این صورت است که فرد باید نمونۀ منی خود را در یک ظرف استریل‌شده که از آزمایشگاه تحویل گرفته، جمع‌آوری کند. نمونه‌گیری معمولاً از طریق انزال (از طریق خودارضایی یا رابطۀ جنسی) در خانه یا در محل آزمایشگاه انجام می‌شود. لازم است نمونه در کمتر از یک ساعت به آزمایشگاه تحویل داده شود تا دقت بررسی کاهش نیابد.

در آزمایشگاه، کارشناسان نمونۀ منی را با استفاده از میکروسکوپ بررسی می‌کنند تا وجود هرگونه اسپرم زنده یا مرده در منی شناسایی شود. در صورت نبود کامل اسپرم، مشخص می‌شود که قطع لوله‌های وابران، موفقیت‌آمیز بوده و شخص، باروری خود را از دست داده است.

تفسیر نتایج آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی

پس از انجام آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی، آزمایشگاه نمونه را بررسی می‌کند و جواب آزمایش را در اختیارتان قرار می‌دهد. با قرار دادن نتیجۀ آزمایش در اختیار پزشک متخصص اورولوژی، می‌توانید از موفقیت یا شکست عمل وازکتومی و کارآمد بودن آن مطمئن شوید.

جواب تست اسپرم، می‌تواند حالت‌های مختلفی داشته باشد و بنا به هر حالت، لازم است واکنش‌های مشخصی از سوی پزشک اتخاذ شود. در ادامه در مورد حالت‌های مختلف جواب آزمایش بعد از وازکتومی صحبت خواهیم کرد:

1. آزواسپرمی (Azoospermia)؛ صفر بودن کامل اسپرم

در این حالت، مشخص می‌شود که جراحی موفق بوده و مسیر انتقال اسپرم به مایع منی کاملاً قطع شده است. در صورت مشاهدۀ این نتیجه، فرد باروری خود را از دست داده است و دیگر نیازی به روش‌های پیشگیری از بارداری نخواهد داشت.

2. تعداد کمی اسپرم زنده یا مرده (Low Sperm Count)

مشاهدۀ تعداد کم اسپرم یا اصطلاحاً اولیگواسپرمی (Oligospermia)، نشان‌دهندۀ پاک‌سازی ناقص مجاری است. در این صورت، ممکن است هنوز مقداری اسپرم در سیستم تناسلی باقی مانده باشد و به همین دلیل پزشک معمولاً از شخص می‌خواهد که چند هفته بعد دوباره برای انجام همین آزمایش اقدام کند.

3. وجود اسپرم زنده و فعال (Motile Sperm)

در صورت وجود اسپرم زنده، احتمال شکست عمل وازکتومی وجود دارد. در این حالت، ممکن است لوله‌های وابران اسپرم دوباره به هم متصل شده باشند که البته این اتفاق به‌ندرت می‌افتد. همچنین این احتمال وجود دارد که جراحی اصلاً موفق نبوده باشد.

در این وضعیت، پزشک برای تأیید نتیجه، تکرار آزمایش اسپرم را تجویز می‌کند و در نهایت، اگر تأیید شود که وازکتومی ناموفق بوده است، پزشک جراحی را مجدداً برای اطمینان از ناباروری توصیه می‌کند.

در بعضی موارد، اسپرم‌های مرده در نمونۀ منی دیده می‌شوند. اگر تعداد آن‌ها بسیار کم باشد، معمولاً نگران‌کننده نیست، ولی ممکن است پزشک برای اطمینان از موفقیت عمل وازکتومی، درخواست آزمایش دوم کند.

4. وجود اسپرم مرده (Non-motile Sperm)

اگر در آزمایش اسپرم، تعداد اسپرم مرده زیاد باشد، معمولاً بیانگر آن است که مسیر عبور اسپرم هنوز کاملاً بسته نشده یا پاک‌سازی لوله‌های وابران، کیسۀ منی و مجرای انزالی کامل نشده است. در این حالت احتمال بارداری بسیار پایین است اما صفر نیست و پزشک توصیه می‌کند که فرد صبر کند، فرایند پاک‌سازی را ادامه دهد و چند هفته بعد دوباره آزمایش دهد.

اهمیت تکرار آزمایش اسپرم پس از وازکتومی

در هنگام بررسی موفقیت وازکتومی با آزمایش اسپرم، این احتمال وجود دارد که در نمونۀ منی، اسپرم فعال و زنده دیده شود. درست است که این آزمایش معمولاً چهار ماه بعد از عمل انجام می‌شود؛ ولی وجود اسپرم زنده در آن، دور از انتظار نیست.

معمولاً علت وجود اسپرم فعال بعد از وازکتومی در نمونه، پاک‌سازی نشدن کامل مجاری ذخیره و انتقال اسپرم یا در موارد نادر، اتصال مجدد لوله‌های وابران اسپرم است. موفق نشدن جراحی از ابتدا هم می‌تواند عامل وجود اسپرم زنده در نمونۀ منی باشد.

درصورتی‌که نتیجۀ آزمایش اسپرم، صفر شدن تعداد اسپرم یا تعداد اندک اسپرم مرده باشد، نیازی به تکرار آزمایش نیست. در غیر این صورت، لازم است آزمایش تکرار شود. تکرار آزمایش باعث می‌شود که شخص از بابت از بین رفتن توان باروری خود آسوده‌خاطر شود و بتواند استفاده از روش‌های مختلف پیشگیری از بارداری را کنار بگذارد. تا زمانی که آزمایش اسپرم انجام نشده و پزشک بر اساس آن، از بین رفتن باروری فرد را تأیید نکرده است، باید از وسایل پیشگیری از بارداری استفاده شود.

عوامل تأثیرگذار در نتیجۀ آزمایش اسپرم

دقت در تست اسپرم بعد از عمل وازکتومی اهمیت بالایی دارد؛ زیرا نتیجۀ این آزمایش مبنای تصمیم‌گیری در مورد پایان استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری خواهد بود و اگر نتیجۀ آزمایش اسپرم، درست، دقیق و قابل اعتماد نباشد، شخص نمی‌تواند با آرامش و به دور از اضطراب، روش‌های جلوگیری از بارداری را کنار بگذارد. 

برای‌اینکه بتوانیم دقت آزمایش و قابلیت اطمینان آن را بالا ببریم، بهتر است با عوامل تأثیرگذار در نتیجۀ آزمایش آشنا شویم و اقداماتی را که باعث کاهش دقت آزمایش می‌شوند انجام ندهیم. در ادامۀ این بخش با مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در نتیجۀ تست اسپرم بعد از وازکتومی آشنا خواهیم شد:

1. مدت زمان پرهیز از انزال

معمولاً توصیه می‌شود که 2 تا 5 روز قبل از تست اسپرم، از هرگونه انزال خودداری شود. این کاهش می‌تواند باعث کاهش حجم نمونه و تعداد احتمالی اسپرم‌ها شود. پرهیز طولانی‌تر (مثلاً 7 روز) ممکن است منجر به کاهش تحرک اسپرم‌های احتمالی (که در حالت عادی در وازکتومی نباید باشند) گردد، اما در این حالت، هدف اصلی ما یافتن هرگونه اسپرم زنده است.

2. جمع‌آوری کامل نمونه و روش جمع‌آوری نمونه

تمام مایع منی باید در ظرف استریل جمع‌آوری شود. از دست دادن بخشی از نمونه، به‌ویژه اولین قطرات که معمولاً بیشترین غلظت اسپرم را دارند، می‌تواند منجر به نتیجه‌ای نادرست شود.

بهترین روش جمع‌آوری نمونه، استمنای (خودارضایی) مستقیم در ظرف استریل آزمایشگاه است. استفاده از کاندوم‌های مخصوص آزمایشگاه (بدون اسپرم‌کش) نیز ممکن است مجاز باشد؛ اما کاندوم‌های معمولی حاوی اسپرم‌کش هستند و به اسپرم‌ها آسیب می‌رسانند.

3. ظرف نمونه‌گیری

استفاده از ظرف استریل و تمیز که توسط آزمایشگاه ارائه شده، برای نمونه‌گیری ضروری است. آلودگی نمونه با آب، صابون یا کاندوم‌های معمولی می‌تواند به اسپرم‌ها آسیب برساند و نتایج نادرست به بار بیاورد.

4. دما و مدت‌زمان انتقال نمونه به آزمایشگاه

نمونه باید در اسرع وقت (ظرف ۳۰ تا حداکثر ۶۰ دقیقه) و در دمای نزدیک به بدن (حدود ۳۷ درجۀ سانتی‌گراد) به آزمایشگاه منتقل شود. سرمای بیش از حد یا گرمای زیاد می‌تواند به اسپرم‌ها آسیب برساند و بر تحرک و زنده‌مانی آن‌ها تأثیر بگذارد.

5. شرایط بالینی و سلامتی فرد

بیماری و تب و استرس شدید از عواملی هستند که می‌توانند روی کیفیت و تعداد اسپرم‌ها تأثیر بگذارند. توصیه می‌شود در صورت بیماری یا تب، آزمایش را به تعویق بیندازید. استرس شدید به‌علت اثرگذاری بر سیستم هورمونی بدن، می‌تواند بر کیفیت اسپرم و به‌طور غیرمستقیم بر میزان تولید اسپرم تأثیر بگذارد. پس بهتر است آزمایش اسپرم در زمان آرامش نسبی و دوری از استرس شدید انجام شود.

6. مصرف داروها، مواد مخدر، الکل و سیگار

برخی داروها می‌توانند بر تولید یا حرکت اسپرم تأثیر بگذارند. هرچند در وازکتومی انتظار عدم باروری داریم، اما اطلاع پزشک از کلیۀ داروهای مصرفی (تجویزی، بدون نسخه و حتی مکمل‌های گیاهی) ضروری است. مصرف یک سری داروها مانند برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای شیمی‌درمانی، داروهای هورمونی (مانند تستوسترون جایگزین) و برخی داروهای فشار خون می‌توانند روی اسپرم، اثرگذار باشد.

مصرف مواد مخدر، الکل و سیگار می‌توانند به‌طور کلی بر کیفیت اسپرم‌ها تأثیر منفی بگذارند؛ ازاین‌رو بهتر است مدتی قبل از آزمایش (طبق گفت‌وگو با پزشک) از مصرف آن‌ها پرهیز شود.

7. عوامل آزمایشگاهی

عوامل آزمایشگاهی مثل خطای تکنسین‌های شاغل در آزمایشگاه و آلوده شدن نمونه با باکتری‌ها، سلول‌های پوستی یا سایر مواد می‌توانند بر تفسیر آزمایش اسپرم تأثیر بگذارند.

برای آزمایش بعد از وازکتومی به چه آزمایشگاهی باید رفت؟

یکی از عواملی که برای آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی باید در نظر بگیریم، مراجعه به آزمایشگاه‌های معتبر و تخصصی برای انجام این آزمایش و تفسیر دقیق نتیجۀ آزمایش است. برای انجام این آزمایش لازم است به آزمایشگاه‌هایی مراجعه کنید که واحد تخصصی آنالیز اسپرم دارند و از امکانات فنی به‌روز و کاملی برای این آزمایش برخوردارند.

همچنین توجه به استاندارد بودن ظرف نمونه‌گیری، دمای نگهداری نمونه و زمان تحویل آن از اهمیت بالایی برخوردار است. برخی آزمایشگاه‌ها حتی امکان نمونه‌گیری در محل آزمایشگاه را برای دقت بیشتر فراهم می‌کنند. برای مراجعه به آزمایشگاه معتبر و مطمئن، با پزشک متخصصی که عمل وازکتومی را نزدش انجام داده‌اید مشورت کنید تا آزمایشگاه‌های مناسب و قابل اطمینان را به شما معرفی کند.

جمع‌بندی

در این مقاله در مورد آزمایش اسپرم بعد از وازکتومی، اهمیت آن و شیوۀ انجام این آزمایش صحبت کردیم. تا زمانی که این آزمایش بعد از وازکتومی انجام نشود و پزشک متخصص، موفقیت قطع لوله‌های وابران و نبود اسپرم در مایع منی را تأیید نکند، بهتر است افراد از روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده کنند تا گرفتار بارداری ناخواسته نشوند. موفقیت وازکتومی در گرو انجام این عمل به دست اورولوژیست باتجربه و کاردان است.

سؤالات متداول