سنگ مثانه یکی از انواع رایج سنگ‌های ادراری است که به خصوص در مردان مسن و کسانی که دچار انسدادهای مزمن مجاری ادراری هستند، دیده می‌شود. این سنگ‌ها می‌توانند از نظر اندازه و ترکیب بسیار متنوع باشند و اغلب از کریستال‌های کلسیم اگزالات تشکیل شده اند.
شیوع سنگ مثانه در مناطق مختلف جهان متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند سن، جنسیت، وضعیت اجتماعی-اقتصادی، و دسترسی به خدمات بهداشتی بستگی دارد. در کشورهای توسعه یافته، به دلیل دسترسی بهتر به مراقبت‌های بهداشتی و پیشگیری از عفونت‌های ادراری، میزان شیوع سنگ‌های مثانه کمتر است.
در مقابل، در کشورهای در حال توسعه و مناطق روستایی که دسترسی به آب سالم و خدمات بهداشتی محدودتر است، میزان شیوع بالاتر است.
مطالعات نشان می‌دهند که شیوع سنگ‌های ادراری (شامل سنگ مثانه) طی دهه‌های اخیر در سطح جهانی افزایش یافته است.
برای مثال، یک مطالعه گسترده در 203 کشور نشان داد که تعداد موارد سنگ‌های ادراری از سال 1990 تا 2019 به میزان 48.57% افزایش یافته است.
این افزایش ممکن است به دلایل مختلفی از جمله تغییرات در الگوی زندگی، تغذیه و افزایش میزان چاقی باشد.
با توجه به آمار، مردان مسن‌تر در معرض خطر بیشتری برای تشکیل سنگ مثانه قرار دارند.در بسیاری از موارد، عوامل مرتبط با شغل مانند کار در مزرعه، که با دسترسی محدود به آب سالم و غذاهای مناسب همراه است، نیز می‌تواند خطر تشکیل سنگ مثانه را افزایش دهد.
در این مقاله، به طور جامع به بررسی علت‌های ایجاد سنگ مثانه پرداخته و روش‌های تشخیص آن را توضیح خواهیم داد. همچنین، گزینه‌های درمانی مختلف از جمله روش‌های غیرتهاجمی، لیزرتراپی، سنگ‌شکنی و جراحی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. علاوه بر این، نکات مهم در پیشگیری از سنگ مثانه و تغییرات سبک زندگی که می‌توانند خطر تشکیل این سنگ‌ها را کاهش دهند، ارائه خواهد شد. در انتها، به سوالات متداول درباره سنگ مثانه پاسخ داده‌ایم تا اطلاعاتی کامل و کاربردی در اختیار شما قرار دهیم.
علائم سنگ مثانه چیست ؟
علائم سنگ‌های مثانه در مراحل اولیه ممکن است به‌طور ظریف بروز کنند و تا زمانی که سنگ باعث ایجاد تحریک یا انسداد در مثانه نشود، غالباً به چشم نمی‌آیند. با افزایش اندازه یا تغییر مکان سنگ، علائم بالینی واضح‌تری همچون درد زیر شکم، تغییرات در الگوی ادرار (از جمله تکرر ادرار، کاهش جریان یا احساس ناقص تخلیه مثانه)، وجود خون در ادرار و حتی بوی نامطبوع ادرار ظاهر می‌شوند.
همچنین، عفونت‌های مکرر ادراری که به دلیل تحریک یا آسیب‌های ناشی از سنگ ایجاد می‌شوند، از دیگر نشانه‌های مهم این مشکل به شمار می‌آیند.
تشخیص به موقع و دقیق این علائم توسط متخصصان اورولوژی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا بتوان از طریق درمان مناسب، از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری کرد.
علائم سنگ مثانه می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند و شامل موارد زیر هستند:
- درد زیر شکم
- این درد که معمولاً در ناحیه پایین شکم احساس می‌شود، ممکن است در هنگام دفع ادرار تشدید شود. درد ممکن است به صورت دوره‌ای باشد و پس از فعالیت بدنی یا نشستن طولانی مدت بروز کند.
- مشکلات ادراری
- علائمی مانند تکرر ادرار، احساس نیاز فوری به ادرار کردن، کاهش جریان ادرار، و احساس عدم تخلیه کامل مثانه از علائم شایع هستند. این مشکلات به دلیل انسداد مجرای ادراری توسط سنگ ایجاد می‌شوند.
- خون در ادرار (هماچوری)
- وجود خون در ادرار یکی از علائم مهم سنگ مثانه است که می‌تواند به صورت خفیف یا شدید ظاهر شود. این علامت معمولاً به دلیل آسیب به دیواره مثانه یا مجاری ادراری به وسیله سنگ‌ها ایجاد می‌شود.
- ادرار کدر
- سنگ مثانه می‌توانند باعث کدر شدن ادرار شود. این حالت معمولاً به دلیل وجود خون، چرک یا مواد معدنی در ادرار ایجاد می‌شود و می‌تواند در همراهی با عفونت‌های مجاری ادراری باشد.
- بوی بد ادرار
- وجود سنگ در مثانه می‌تواند باعث بوی نامطبوع ادرار شود، به ویژه زمانی که سنگ‌ها باعث عفونت شده باشند. این عفونت ممکن است باعث تولید چرک و مواد دیگری شود که بوی بدی در ادرار ایجاد می‌کند.
- عفونت‌های مکرر ادراری
- سنگ‌های مثانه می‌توانند منجر به عفونت‌های مکرر مجاری ادراری شوند. این عفونت‌ها با علائمی مانند سوزش هنگام ادرار، تب، و بوی نامطبوع ادرار همراه هستند.
- دشواری در دفع ادرار
- برخی از بیماران ممکن است با احساس عدم تخلیه کامل مثانه یا قطع و وصل شدن جریان ادرار مواجه شوند. این وضعیت به ویژه در صورت حرکت سنگ در مثانه ممکن است رخ دهد.
این علائم نیازمند ارزیابی و تشخیص دقیق توسط متخصص اورولوژی هستند، چراکه می‌توانند نشانه ای از سایر بیماری‌های مثانه و مجاری ادراری نیز باشند.
تفاوت علائم سنگ مثانه در مردان و زنان چیست ؟
علائم سنگ‌های مثانه در مردان و زنان معمولاً همپوشانی‌هایی دارند، اما به دلیل تفاوت‌های آناتومیکی و عوامل زمینه‌ای، می‌توان برخی تفاوت‌های قابل توجه را مشاهده کرد.
علائم سنگ مثانه در مردان اغلب با مشکلات ادراری ناشی از افزایش حجم پروستات یا انسداد مجرای ادرار همراه است.
علائم سنگ مثانه در مردان معمولا به صورت زیر بروز می‌کنند:
- درد و فشار در ناحیه پایین شکم
درد و ناراحتی در پایین شکم ممکن است در زمان تخلیه ادرار تشدید شود. - تکرر ادرار و ضعف جریان
احساس نیاز مداوم به ادرار کردن، کاهش شدت جریان ادرار و عدم تخلیه کامل مثانه. - خون در ادرار (هماچوری)
هماچوری معمولا به دلیل آسیب به دیواره مثانه یا مجاری ادراری به وجود می‌آید. - دشواری در شروع یا قطع ادرار
ادرار بریده بریده و منقطع ممکن است ناشی از انسداد جزئی مجرای ادراری باشد.
علائم سنگ مثانه در زنان ممکن است به‌صورت کمتر مشخص و دقیق بروز کنند، اما همچنان برخی از نشانه‌های قابل توجه وجود دارد.
علائم سنگ مثانه در زنان معمولا به صورت زیر بروز می‌کنند:
- تکرر ادرار و احساس فوری نیاز به تخلیه مثانه
تکرر ادرار می‌تواند به دلیل عدم تخلیه کامل مثانه بروز کند. - درد یا ناراحتی در ناحیه پایین شکم
درد ممکن است نسبت به مردان کمتر شدید باشد. - سوزش هنگام ادرار
سوزش ادرار می‌تواند به علت تحریک دیواره مثانه یا عفونت‌های مجاری ادراری ایجاد شود. - تغییر در رنگ و بوی ادرار
وجود خون یا چرکی در ادرار و بوی نامطبوع، که ممکن است با عفونت‌های مکرر همراه شود.
علائم دفع سنگ مثانه چیست؟
علائم دفع سنگ مثانه معمولاً با درد در ناحیه پایین شکم آغاز می‌شود که به ویژه هنگام ادرار کردن تشدید می‌شود. در این شرایط ممکن است مشاهده خون در ادرار نیز به دلیل آسیب رساندن سنگ به بافت‌های مثانه اتفاق بیافتد. افراد مبتلا ممکن است دچار تکرر ادرار یا احساس نیاز فوری به ادرار کردن شوند و همچنین در تخلیه کامل مثانه دچار مشکل گردند. در برخی موارد، حرکت سنگ در داخل مثانه موجب ایجاد دردهای مزمن در ناحیه لگن یا تناسلی می‌شود و در صورت بروز عفونت، تب نیز می‌تواند همراه شود.
علت ایجاد سنگ مثانه چیست ؟
سنگ‌های مثانه به علت تجمع مواد معدنی در مثانه ایجاد می‌شوند و معمولاً زمانی شکل می‌گیرند که مثانه به طور کامل تخلیه نمی‌شود.ماندگاری ادرار در مثانه به مرور زمان باعث رسوب سنگ می‌شود و اگر این شرایط ادامه دار باشد سنگ مثانه‌های کوچک کم کم به سنگ‌های بزرگتر و بیشتری تبدیل می‌شوند.
این روند می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که در زیر به مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود:
- بزرگ شدن پروستات
- در مردان مسن، بزرگ شدن پروستات می‌تواند مجرای ادرار را فشرده و جریان طبیعی ادرار را مختل کند، به طوری که بخشی از ادرار در مثانه باقی می‌ماند و در طول زمان باعث ایجاد سنگ مثانه می‌شود
- آسیب به اعصاب مثانه (مثانه نوروژنیک)
- در افرادی که مبتلا به مثانه نوروژنیک هستند و اعصاب کنترل کننده مثانه به دلیل آسیب‌های نخاعی یا بیماری‌های عصبی مانند مالتیپل اسکلروزیس یا آسیب‌های ستون فقرات، عملکرد صحیح خود را از دست می‌دهند و تخلیه کامل مثانه دشوار می‌شود. این امر باعث باقی ماندن ادرار و تشکیل سنگ می‌شود.
- استفاده طولانی مدت از کاتتر
- کاتترها (لوله‌هایی که برای تخلیه ادرار استفاده می‌شوند) ممکن است به تخلیه کامل مثانه کمک نکنند و باعث باقی ماندن ادرار در مثانه شوند که این امر به تشکیل سنگ‌ها منجر می‌شود.
- عفونت‌های مکرر مجاری ادراری
- عفونت‌های ادراری مکرر می‌توانند ترکیب شیمیایی ادرار را تغییر دهند و زمینه ساز تشکیل سنگ‌ها شوند.
- مشکلات ساختاری مثانه
- شرایطی مانند دیورتیکول مثانه (ایجاد کیسه‌های اضافی در دیواره مثانه) یا سیستوسل (افتادگی مثانه به سمت واژن در زنان) ممکن است تخلیه کامل مثانه را مختل کنند و منجر به ایجاد سنگ شوند.
- جراحی‌های بزرگ کننده مثانه
- در برخی موارد، جراحی‌هایی که به منظور افزایش حجم مثانه انجام می‌شوند، خطر تشکیل سنگ‌های مثانه را افزایش می‌دهند.
- کم آبی
- مصرف ناکافی مایعات می‌تواند منجر به تغلیظ ادرار شود. ادرار غلیظ حاوی سطوح بالاتری از مواد معدنی است که می‌توانند کریستال تشکیل داده و به سنگ تبدیل شوند.
- رژیم غذایی نامناسب
- مصرف زیاد غذاهای پر از قند، نمک، یا چربی می‌تواند بر سلامت مثانه تأثیر منفی بگذارد و خطر تشکیل سنگ را افزایش دهد.
- اختلالات متابولیک
- بیماری‌هایی مانند نقرس می‌توانند سطح اسید اوریک در ادرار را افزایش دهند که این امر می‌تواند به تشکیل سنگ‌های اسید اوریکی منجر شود.
- سابقه سنگ‌های ادراری
- افرادی که در گذشته سنگ کلیه یا سنگ‌های ادراری داشته‌اند، بیشتر در معرض خطر تشکیل سنگ‌های مثانه هستند.
- مصرف برخی داروها
- برخی داروها می‌توانند سطوح مواد معدنی در ادرار را تغییر دهند و احتمال تشکیل سنگ را افزایش دهند.
- رادیوتراپی در ناحیه لگن
- پرتودرمانی در ناحیه لگن می‌تواند به دیواره مثانه آسیب برساند و منجر به التهاب و تشکیل سنگ شود.
- عفونت‌های انگلی
- در برخی مناطق جهان، عفونت‌های انگلی مانند شیستوزومیازیس می‌توانند باعث تحریک و التهاب مثانه شوند که این امر به تشکیل سنگ کمک می‌کند.
نحوه تشخیص سنگ‌های مثانه
تشخیص سنگ‌های مثانه (cystolithiasis) معمولاً با ترکیبی از روش‌های بالینی و تصویربرداری انجام می‌شود. روش‌های رایج برای تشخیص شامل موارد زیر است:
- آزمایش آنالیز ادرار
- این آزمایش برای بررسی وجود خون، باکتری، گلبول‌های سفید یا کریستال‌ها در ادرار استفاده می‌شود. وجود عفونت مجاری ادراری (UTI) و pH پایین ادرار ممکن است به نفع وجود سنگ‌های مثانه باشد.
- آزمایشات خون
- اگرچه کمتر به طور مستقیم برای تشخیص سنگ‌های مثانه استفاده می‌شود، اما آزمایش خون می‌تواند اطلاعاتی در مورد سطح کلسیم، اسید اوریک و سایر مواد معدنی که ممکن است با تشکیل سنگ‌ها مرتبط باشند، ارائه دهند
- سونوگرافی
- سونوگرافی اغلب به عنوان اولین خط تشخیص برای سنگ‌های مثانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش غیرتهاجمی است و می‌تواند سنگ‌ها را با دقت مشخص کند.
- سی تی اسکن (CT Scan)
- در صورتی که سونوگرافی به تنهایی نتواند سنگ‌ها را به خوبی نشان دهد یا تشخیص قطعی نیاز باشد، سی تی اسکن بدون ماده حاجب استفاده می‌شود که به شناسایی دقیق‌تر سنگ‌ها و انسدادهای احتمالی کمک می‌کند.
- عکس برداری اشعه ایکس
- گاهی از این روش برای تشخیص سنگ‌های حاوی کلسیم استفاده می‌شود، هرچند که دقت آن نسبت به سی تی اسکن کمتر است و معمولاً به عنوان یک روش مکمل استفاده می‌شود.
- پیلوگرام داخل وریدی (IVP)
- در این روش، یک ماده حاجب به داخل ورید تزریق می‌شود و سپس با استفاده از اشعه ایکس، تصاویر از کلیه‌ها، حالب‌ها و مثانه گرفته می‌شود تا سنگ‌های مثانه و هرگونه انسداد در سیستم ادراری مشخص شود. هرچند این روش در گذشته بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفت و امروزه جای خود را به سی تی اسکن داده است اما هنوز در برخی موارد خاص کاربرد دارد.
- سیستوسکوپی
- در این روش یک لوله باریک دارای دوربین به نام سیستوسکوپ از طریق مجرای ادرار به داخل مثانه وارد می‌شود تا سنگ‌ها به طور مستقیم دیده شوند. این روش به تشخیص دقیق و حتی درمان همزمان (برداشتن سنگ‌ها) کمک می‌کند.
روش‌های تصویربرداری مدرن مانند سی تی اسکن و سونوگرافی به دلیل غیرتهاجمی بودن و دقت بالای آنها، به عنوان روش‌های اصلی تشخیص سنگ‌های مثانه محسوب می‌شوند، در حالی که سیستوسکوپی معمولاً برای موارد مشکوک‌تر یا زمانی که مداخله درمانی نیاز است، انجام می‌شود
درمان سنگ مثانه چیست ؟
درمان سنگ‌های مثانه امروزه با توجه به پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی در حوزه اورولوژی، به یک موضوع کلیدی در مدیریت بیماران مبتلا تبدیل شده است. انتخاب روش درمانی مناسب، بسته به اندازه، محل و تعداد سنگ‌ها و همچنین وضعیت بالینی بیمار، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که هدف نهایی، حذف علائم، بهبود عملکرد مثانه و پیشگیری از بروز عوارض آتی می‌باشد.
در ادامه ، به معرفی رویکردهای متنوع درمانی از روش‌های غیرتهاجمی مانند آب درمانی و لیزرتراپی تا روش‌های جراحی کم‌تهاجمی و جراحی‌های باز می‌پردازیم .
آب درمانی برای دفع سنگ مثانه
برای سنگ‌های کوچک مثانه، یکی از ساده‌ترین و غیرتهاجمی‌ترین روش‌ها، مصرف مایعات فراوان به منظور افزایش حجم ادرار و تسهیل خروج سنگ‌ها از مثانه است. این روش به ویژه در بیمارانی که مثانه آنها قادر به تخلیه کامل ادرار است، می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود. نکات مهم در اجرای موفق آب درمانی عبارتند از:
- تخلیه کامل مثانه: این روش تنها در صورتی کارآمد است که مثانه به‌طور کامل تخلیه شود. در بیمارانی که به علت مشکلاتی مانند انسداد مجرای ادرار یا اختلال در عملکرد مثانه با کاهش کارایی تخلیه مواجه هستند، آب درمانی توصیه نمی‌شود.
- اندازه سنگ: آب درمانی عمدتاً برای سنگ‌های کوچک مناسب است؛ زیرا سنگ‌های بزرگتر ممکن است به مداخلات تخصصی‌تر نیاز داشته باشند.
- مصرف منظم مایعات: معمولاً توصیه می‌شود که بیمار روزانه بین 2 تا 3 لیتر آب بنوشد، البته این مقدار باید بر اساس وضعیت جسمی و توصیه پزشک تنظیم شود. مصرف منظم آب در طول روز به جلوگیری از تجمع ادرار و افزایش اثربخشی این روش کمک می‌کند.
- نظارت پزشکی: پیش از آغاز افزایش مصرف مایعات، به ویژه در بیمارانی که مشکلات کلیوی یا قلبی دارند، مشورت با پزشک ضروری است تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
با توجه به مزایای آب درمانی به عنوان یک روش طبیعی، کم‌هزینه و بدون عوارض جدی، این روش می‌تواند بخشی از برنامه جامع درمان سنگ‌های مثانه باشد و در برخی موارد نیاز به مداخلات جراحی را کاهش دهد.
شکستن سنگ‌های مثانه به روش اندوسکوپی (سیستولیتولاپاکسی)
سیستولیتولاپاکسی (Cystolitholapaxy)، که با نامهای «شکستن سنگ‌های مثانه به روش اندوسکوپی» یا «خردکن سنگ‌های مثانه با استفاده از سیستوسکوپ» نیز شناخته می‌شود، یکی از رایج‌ترین روش‌های جراحی برای درمان سنگ‌های مثانه است. در این روش، یک سیستوسکوپ (ابزار لوله‌ای دارای دوربین) از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌شود تا امکان دسترسی مستقیم به سنگ‌ها فراهم گردد. با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته مانند لیزر، امواج اولتراسوند یا دستگاه‌های خردکننده مکانیکی، سنگ‌ها به قطعات کوچکتر تقسیم شده و سپس با استفاده از مکش از مثانه خارج می‌شوند.
این روش معمولاً تحت بیهوشی عمومی یا موضعی انجام می‌شود؛ انتخاب نوع بیهوشی به شرایط بیمار و ویژگی‌های سنگ‌ها وابسته است. از مزایای برجسته شکستن سنگ‌های مثانه به روش اندوسکوپی می‌توان به کاهش عوارض جراحی، زمان نقاهت کوتاه‌تر و بازگشت سریع‌تر بیمار به فعالیت‌های روزمره اشاره کرد. هرچند، مانند سایر روش‌های جراحی، ممکن است خطراتی نظیر عفونت، خونریزی یا آسیب ناخواسته به دیواره مثانه در موارد نادر رخ دهد؛ لذا نظارت دقیق پزشکی و پیگیری منظم پس از عمل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
شکستن سنگ مثانه به روش اندوسکوپی از روی پوست (سیستولیتولاپاکسی سوپراپوبیک)
سیستولیتولاپاکسی سوپراپوبیک(Percutaneous Suprapubic Cystolitholapaxy)، که به عنوان شکستن سنگ‌های مثانه به روش اندوسکوپی سوپراپوبیک نیز شناخته می‌شود، روشی جراحی است که بیشتر برای کودکان یا بزرگسالانی که سنگ‌های بسیار بزرگی دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش به جای عبور ابزار از طریق مجرای ادرار، برشی کوچک در ناحیه پایین شکم و مثانه ایجاد می‌شود تا دسترسی مستقیم به داخل مثانه فراهم گردد.
پس از ایجاد برش، ابزارهای اندوسکوپی مجهز به فناوری‌های پیشرفته برای شکستن سنگ‌ها به قطعات کوچکتر وارد عمل می‌شوند و سپس با استفاده از مکش، تکه‌های شکسته شده از مثانه خارج می‌گردند. این روش معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و به‌ویژه زمانی کاربرد دارد که سنگ‌های بزرگی وجود داشته باشند که روش‌های کمتر تهاجمی قادر به رفع مشکل نباشند.
از مزایای شکستن سنگ‌های مثانه به روش اندوسکوپی سوپراپوبیک می‌توان به کاهش آسیب به مجرای ادرار، دسترسی مستقیم به سنگ‌های بزرگ و امکان بهبودی سریع‌تر بیمار اشاره کرد. با این حال، مانند سایر روش‌های جراحی، خطراتی همچون عفونت، خونریزی یا آسیب به بافت‌های مجاور ممکن است در موارد نادر رخ دهد؛ بنابراین، انجام این روش باید تحت نظارت دقیق پزشک متخصص و در مراکز مجهز صورت گیرد.
جراحی باز سنگ مثانه (سیستوستومی باز)
سیستوستومی باز (Open Cystostomy) یا به عبارت دیگر جراحی باز مثانه، روشی تهاجمی است که در مواردی که سنگ‌های مثانه بسیار بزرگ هستند یا بیمار با مشکلات قابل توجهی در پروستات مواجه می‌شود، پیشنهاد می‌گردد. در این روش، به جای استفاده از مجرای ادرار، یک برش نسبتاً بزرگ در ناحیه شکم و مثانه ایجاد می‌شود تا دسترسی مستقیم به داخل مثانه فراهم گردد و امکان خارج کردن کامل سنگ‌ها میسر شود.
این روش معمولاً زمانی انتخاب می‌شود که سایر روش‌های کمتر تهاجمی قادر به برطرف کردن مشکل نباشند. علاوه بر این، جراحی باز مثانه اغلب به عنوان بخشی از سایر مداخلات جراحی پیچیده مانند برداشت پروستات یا اصلاح دیورتیکول‌های مثانه نیز انجام می‌شود. اگرچه دوره بهبودی پس از این روش نسبت به روش‌های اندوسکوپی طولانی‌تر بوده و ممکن است بیمار با درد و ناراحتی بیشتری همراه شود، اما در مواردی که شرایط بیمار اجازه استفاده از روش‌های کمتر تهاجمی را نمی‌دهد، این روش ضروری به حساب می‌آید.
لیزر سنگ مثانه
لیزر سنگ‌های مثانه به عنوان یک روش نوین و کم‌تهاجمی در درمان این بیماری، با استفاده از فناوری پیشرفته لیزر، روندی دقیق و مطمئن را در شکستن و تفکیک سنگ‌ها ارائه می‌دهد.
در این روش، ابتدا با استفاده از اندوسکوپ، پزشک وارد مثانه شده و محل دقیق سنگ را شناسایی می‌کند. سپس یک فیبر نوری حاوی لیزر به داخل مثانه هدایت می‌شود تا انرژی لیزری به صورت متمرکز بر روی سنگ اعمال شود. این انرژی باعث تجزیه سنگ به قطعات کوچکتر می‌شود که امکان دفع طبیعی آنها از طریق مجرای ادراری فراهم می‌گردد.
به دلیل دقت بالای این تکنیک، آسیب به بافت‌های سالم اطراف به حداقل رسیده و روند بهبودی بیماران نسبت به روش‌های جراحی سنتی سریع‌تر و با درد و عوارض کمتری همراه است.
سنگ شکنی با امواج صوتی
سنگ شکنی با امواج شوک به عنوان یک روش غیرتهاجمی در درمان سنگ‌های مثانه، از امواج صوتی استفاده می‌کند. در این روش، ابتدا با استفاده از تصویربرداری دقیق (مانند اشعه ایکس یا سونوگرافی) اندازه، محل و ترکیب سنگ مشخص می‌شود. سپس، بیمار در وضعیت مناسب قرار گرفته و دستگاه تولید امواج شوک، امواج صوتی پرانرژی را به صورت متمرکز به سمت سنگ هدایت می‌کند. این امواج پس از برخورد با سنگ، ساختار آن را تضعیف کرده و باعث خرد شدن سنگ های مثانه شده تا از طریق مجرای ادراری دفع شوند.
از ویژگی‌های برجسته سنگ شکنی با امواج شوک، ایمن بودن امواج است؛ انرژی امواج به طور دقیق بر روی سنگ متمرکز شده و بافت‌های سالم اطراف را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، به‌طوری که بدون ایجاد آسیب به بدن، سنگ‌های مثانه شکسته می شوند.
درمان علل زمینه‌ای سنگ مثانه
پس از برداشتن سنگ‌های مثانه، برای پیشگیری از بازگشت آنها باید علت زمینه‌ای ایجاد سنگ‌ها شناسایی و درمان شود. به عنوان مثال:
- بزرگی پروستات: برای کاهش عوارض بزرگی پروستات ممکن است دارو یا جراحی نیاز باشد.
- مثانه نوروژنیک: اصلاح نوع کاتتر یا تغییر در روش درمان.
- دیوارتیکول‌های مثانه: در صورت وجود دیورتیکول، ممکن است برای حذف این ساختارها نیاز به جراحی باشد
روش مناسب برای درمان هر بیمار با توجه به اندازه، تعداد و محل سنگ‌های مثانه و همچنین وضعیت سلامت عمومی بیمار انتخاب می‌شوند. در صورت تشخیص صحیح و انتخاب روش مناسب، احتمال موفقیت درمان بسیار بالا است.
عوارض جراحی سنگ شکنی مثانه
هر نوع جراحی با خطراتی مانند عفونت و خونریزی همراه است. بعد از جراحی، بیمار معمولاً یک تا چند روز در بیمارستان می‌ماند و ممکن است به کاتتر نیاز داشته باشد. ویزیت‌های پیگیری برای اطمینان از حذف کامل سنگ‌ها و پیشگیری از تشکیل مجدد آنها اهمیت زیادی دارد
پیشگیری از ایجاد سنگ‌های مثانه
پس از مرور دقیق علائم، علل و روش‌های درمان سنگ‌های مثانه، پیشگیری به عنوان یک استراتژی کلیدی در مدیریت و کاهش خطر بروز مجدد این مشکل مورد توجه قرار می‌گیرد. در این بخش، به بررسی راهکارهای علمی و مبتنی بر شواهد برای پیشگیری از تشکیل سنگ‌های مثانه می‌پردازیم.
تحقیقات نشان می‌دهد که تغییرات منظم در سبک زندگی، تنظیم دقیق رژیم غذایی و مدیریت عوامل خطر، از جمله بیماری‌های زمینه‌ای، می‌تواند به طور قابل توجهی احتمال تشکیل سنگ‌های مثانه را کاهش دهد.
به عنوان مثال، افزایش مصرف آب برای رقیق‌سازی ادرار، محدودسازی مصرف نمک و پروتئین‌های حیوانی، و رعایت دقیق بهداشت شخصی از جمله اقداماتی هستند که تأثیر مثبتی در پیشگیری از سنگ‌های مثانه دارند.
در ادامه اقدامات مؤثر برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های مثانه را شرح می‌دهیم:
1.بررسی جنس سنگ مثانه جهت پیشگیری از تشکیل مجدد آن
بررسی ترکیب شیمیایی سنگ‌های مثانه نقش مهمی در پیشگیری از تشکیل سنگ‌های بیشتر در آینده دارد.. پس از استخراج یا دفع سنگ، نمونه‌ها در آزمایشگاه‌های تخصصی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند تا ترکیب دقیق مواد تشکیل‌دهنده مانند کلسیم، اسید اوریکی و سایر ترکیبات مشخص شود. نتایج به دست آمده، پزشکان را قادر می‌سازد تا با ارائه توصیه‌های دقیق در زمینه تنظیم رژیم غذایی و تغییرات سبک زندگی، از تشکیل مجدد سنگ‌های مثانه جلوگیری کنند.
به عنوان مثال، اگر تحلیل نشان دهد سنگ مثانه از نوع کلسیمی تشکیل شده است، متخصص اورولوژی ممکن است مصرف نمک و منابع غذایی با میزان بالای کلسیم را محدود کرده و افزایش مصرف آب را توصیه کند تا غلظت ادرار کاهش یافته و احتمال رسوب مواد معدنی به حداقل برسد.
این رویکرد، علاوه بر کمک به تشخیص صحیح نوع سنگ، زمینه‌ساز تدوین برنامه‌های پیشگیرانه و بهبود سلامت دستگاه ادراری خواهد بود.
2.مصرف کافی مایعات برای جلوگیری از تشکیل سنگ مثانه
مصرف آب کافی یکی از مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از تشکیل سنگ‌های مثانه است. افزایش میزان آب دریافتی باعث رقیق شدن ادرار و کاهش غلظت موادی مانند کلسیم، فسفات و اسید اوریک می‌شود که در تشکیل کریستال‌ها و در نهایت سنگ‌های مثانه نقش دارند. همچنین، نوشیدن مایعات کافی عملکرد کلیه‌ها را بهبود می‌بخشد و به دفع بهتر مواد زائد کمک می‌کند.
طبق توصیه‌های سازمان‌های معتبر مانند انجمن اورولوژی آمریکا (AUA) و بنیاد ملی کلیه (NKF)، بزرگسالان باید روزانه حداقل 2 تا 3 لیتر آب مصرف کنند تا حجم ادرار کافی برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های مثانه تأمین شود. علاوه بر میزان آب مصرفی، الگوی نوشیدن مایعات نیز اهمیت دارد؛ نوشیدن آب در بازه‌های زمانی منظم به جای مصرف حجم زیاد در یک وعده، به حفظ یک جریان ادراری یکنواخت کمک کرده و از تجمع مواد معدنی در مثانه جلوگیری می‌کند.
البته نیاز به آب بسته به شرایط فردی مانند سطح فعالیت بدنی، دمای محیط و وضعیت سلامت فرد متغیر است. افرادی که در محیط‌های گرم زندگی می‌کنند یا فعالیت بدنی شدیدی دارند، باید مصرف آب خود را افزایش دهند تا از غلیظ شدن ادرار و افزایش خطر تشکیل سنگ‌های ادراری پیشگیری کنند.
3.پیشگیری از عفونت‌های ادراری مکرر
عفونت‌های ادراری مکرر یکی از عوامل کلیدی در ایجاد سنگ‌های مثانه، به‌ویژه سنگ‌های استروویت (فسفات آمونیوم منیزیم) هستند.
این نوع سنگ‌ها اغلب در اثر عفونت‌های باکتریایی ایجاد می‌شوند، چراکه برخی باکتری‌ها سطح آمونیوم را در ادرار افزایش داده و محیطی مساعد برای تشکیل سنگ فراهم می‌کنند.
برای کاهش خطر عفونت‌های ادراری و در نتیجه پیشگیری از تشکیل سنگ‌های مرتبط، رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:
- حفظ بهداشت فردی
شست‌وشوی مناسب ناحیه تناسلی و اجتناب از عوامل تحریک‌کننده مانند استفاده از محصولات معطر می‌تواند به کاهش ورود باکتری‌ها به مجاری ادراری کمک کند. - تخلیه کامل مثانه
باقی ماندن ادرار در مثانه محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها ایجاد می‌کند. افرادی که دچار تخلیه ناکامل مثانه هستند (مانند مبتلایان به بیماری‌های عصبی مثانه یا بزرگی پروستات)، باید تحت نظر پزشک راهکارهای مناسب درمانی را دنبال کنند. - مصرف کافی مایعات
نوشیدن آب در طول روز باعث افزایش حجم و جریان ادرار می‌شود که به شست‌وشوی باکتری‌ها از مجاری ادراری کمک می‌کند و مانع از رشد آنها می‌شود. - درمان سریع عفونت‌های ادراری
در صورت بروز عفونت ادراری، تشخیص و درمان سریع با آنتی‌بیوتیک‌های مناسب تحت نظر متخصص اورولوژی ضروری است. عدم درمان به‌موقع می‌تواند باعث مزمن شدن عفونت و افزایش خطر تشکیل سنگ‌های عفونی در مثانه شود.
بر اساس توصیه‌های انجمن اورولوژی آمریکا (AUA) و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، پیشگیری از عفونت‌های مکرر نه‌تنها برای سلامت کلی دستگاه ادراری ضروری است، بلکه نقش مهمی در کاهش خطر تشکیل سنگ‌های مرتبط با عفونت ایفا می‌کند.
4.مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای برای جلوگیری از ایجاد سنگ مثانه
برخی بیماری‌های مزمن می‌توانند تعادل مواد معدنی در بدن را مختل کرده و خطر تشکیل سنگ‌های مثانه را افزایش دهند. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به نقرس، دیابت، بیماری‌های کلیوی و اختلالات متابولیکی مانند هایپراپاراتیروئیدیسم اشاره کرد.
تأثیر نقرس بر تشکیل سنگ‌های مثانه
در بیماران مبتلا به نقرس، سطح اسید اوریک در خون و ادرار افزایش می‌یابد. این وضعیت می‌تواند منجر به تشکیل سنگ‌های اسید اوریکی شود که اغلب در محیط‌های اسیدی ادرار شکل می‌گیرند. کنترل سطح اسید اوریک از طریق داروهای مناسب، تنظیم رژیم غذایی (کاهش مصرف پروتئین‌های حیوانی و پورین‌ها)، و مصرف کافی مایعات می‌تواند خطر تشکیل این سنگ‌ها را کاهش دهد.
دیابت و افزایش خطر سنگ‌های ادراری
دیابت نوع 2 با تغییر در ترکیب ادرار و افزایش غلظت مواد کریستالی مانند کلسیم و اسید اوریک، می‌تواند باعث تشکیل سنگ‌های مثانه شود. مدیریت قند خون، اصلاح رژیم غذایی، و مصرف داروهای تجویزشده توسط پزشک، از جمله راهکارهای کلیدی برای کاهش این خطر هستند.
بیماری‌های کلیوی و اختلالات متابولیکی
- نارسایی کلیه و اختلالات عملکردی می‌توانند منجر به کاهش حجم ادرار و افزایش رسوب مواد معدنی در مثانه شوند.
- هایپراپاراتیروئیدیسم (افزایش بیش از حد هورمون پاراتیروئید) باعث افزایش دفع کلسیم در ادرار می‌شود و احتمال تشکیل سنگ‌های کلسیمی را بالا می‌برد. درمان این بیماری از طریق داروهای تنظیم‌کننده سطح کلسیم یا در برخی موارد جراحی غده پاراتیروئید می‌تواند به کاهش تشکیل سنگ‌ها کمک کند.
اقدامات توصیه شده جهت کنترل بیماری‌های زمینه‌ای :
- پایش منظم آزمایش‌های خون و ادرار برای بررسی سطح مواد معدنی و متابولیت‌ها
- مصرف داروهای تجویزشده توسط پزشک برای کنترل بیماری‌های مزمن
- رژیم غذایی مناسب شامل محدودیت در مصرف نمک، پروتئین‌های حیوانی و غذاهای غنی از پورین
- هیدراتاسیون کافی برای جلوگیری از غلیظ شدن ادرار و تسهیل دفع مواد زائد
بر اساس توصیه‌های انجمن کلیه آمریکا (NKF) و انجمن اورولوژی آمریکا (AUA)، مدیریت مناسب بیماری‌های زمینه‌ای یکی از راهکارهای اصلی برای کاهش خطر تشکیل سنگ‌های مثانه و سایر مشکلات ادراری محسوب می‌شود.
5.مواد غذایی مفید جهت جلوگیری از ایجاد سنگ مثانه
رژیم غذایی یکی از عوامل کلیدی در پیشگیری از سنگ‌های مثانه است. کاهش مصرف مواد غذایی که ممکن است باعث افزایش سطح مواد معدنی و کریستال‌ها در ادرار شوند، می‌تواند مؤثر باشد. برای مثال:
- کاهش مصرف نمک
مصرف بیش از حد نمک می‌تواند باعث افزایش کلسیم در ادرار و افزایش خطر تشکیل سنگ‌های کلسیمی شود. محدود کردن مصرف غذاهای شور و فرآوری شده توصیه می‌شود. - محدود کردن مصرف پروتئین‌های حیوانی
مصرف زیاد پروتئین‌های حیوانی (مانند گوشت قرمز و ماهی) می‌تواند سطح اسید اوریک در ادرار را افزایش دهد و خطر تشکیل سنگ‌های اسید اوریکی را بیشتر کند. - افزایش مصرف فیبر و سبزیجات
رژیم غذایی غنی از فیبر و سبزیجات می‌تواند به کاهش خطر تشکیل سنگ‌های ادراری کمک کند. سبزیجات برگ دار و غذاهای حاوی منیزیم به بهبود عملکرد کلیه‌ها و تعادل مواد معدنی کمک می‌کنند.
6.فعالیت بدنی و تحرک باعث کاهش احتمال ایجاد سنگ مثانه می‌شود
تأثیر فعالیت بدنی بر کاهش خطر تشکیل سنگ‌های مثانه
کم‌تحرکی و سبک زندگی نشسته یکی از عوامل مؤثر در افزایش خطر تشکیل سنگ‌های مثانه است. عدم تحرک کافی می‌تواند باعث کاهش جریان ادرار، افزایش احتمال احتباس ادرار و تجمع مواد معدنی در مثانه شود که در نهایت شرایط را برای تشکیل سنگ‌ها فراهم می‌کند.
نقش ورزش در بهبود عملکرد دستگاه ادراری
ورزش منظم موجب افزایش جریان خون در کلیه‌ها و مثانه شده و عملکرد این اندام‌ها را بهبود می‌بخشد. فعالیت‌های بدنی همچنین می‌توانند:
- فرآیند دفع مواد زائد از بدن را تسریع کنند.
- تخلیه کامل‌تر مثانه را تسهیل نمایند.
- از رکود ادرار و افزایش غلظت مواد معدنی در مثانه جلوگیری کنند.
ارتباط چاقی و تشکیل سنگ‌های مثانه
چاقی یکی از عوامل خطرساز برای سنگ‌های ادراری محسوب می‌شود. افراد دارای اضافه‌وزن معمولاً سطوح بالاتری از اسید اوریک در خون و ادرار دارند که می‌تواند احتمال تشکیل سنگ‌های اسید اوریکی را افزایش دهد. فعالیت بدنی منظم به کنترل وزن کمک کرده و از بروز مشکلات متابولیکی مرتبط با تشکیل سنگ‌های مثانه پیشگیری می‌کند.
بهترین ورزش‌ها برای کاهش خطر سنگ‌های مثانه
فعالیت‌های بدنی سبک و متوسط مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، شنا و یوگا می‌توانند به بهبود عملکرد کلیه‌ها و مثانه کمک کنند. این ورزش‌ها علاوه بر تقویت گردش خون، باعث تنظیم متابولیسم بدن و کاهش التهاب‌های مرتبط با بیماری‌های ادراری می‌شوند.
7.پیشگیری از احتباس ادرار باعث کاهش ایجاد سنگ مثانه می‌شود
احتباس ادرار یکی از عوامل اصلی در ایجاد سنگ‌های مثانه است. افرادی که به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای مانند بزرگی پروستات، اختلالات عصبی مثانه یا استفاده طولانی‌مدت از کاتتر دچار احتباس ادرار می‌شوند، بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند. باقی ماندن ادرار در مثانه باعث افزایش غلظت مواد معدنی و تشکیل رسوبات می‌شود که در نهایت به ایجاد سنگ‌های مثانه منجر می‌شود.
هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) یکی از مشکلات شایع در مردان مسن است که با مسدود کردن خروجی مثانه، تخلیه ادرار را دشوار می‌کند. در چنین شرایطی، احتمال تشکیل سنگ‌های مثانه افزایش می‌یابد. مردانی که علائم تکرر ادرار، جریان ضعیف یا احتباس ادراری را تجربه می‌کنند، باید به پزشک مراجعه کنند تا با درمان‌های دارویی یا جراحی مناسب از عوارضی مانند تشکیل سنگ‌های مثانه جلوگیری شود.
همچنین در بیمارانی که نیاز به استفاده مداوم از کاتتر ادراری دارند، رعایت اصول بهداشتی و مراقبتی می‌تواند از تجمع رسوبات و تشکیل سنگ‌های مثانه جلوگیری کند. اقداماتی مانند:
- تعویض منظم کاتتر برای کاهش احتمال عفونت و رسوب مواد معدنی
- اطمینان از تخلیه کامل مثانه از طریق تنظیم صحیح کاتتر
- نوشیدن مایعات کافی برای جلوگیری از غلیظ شدن ادرار و تشکیل سنگ‌ها
راهکارهای کاهش خطر احتباس ادرار:
- برای پیشگیری از سنگ‌های مثانه در افرادی که در معرض خطر احتباس ادرار هستند، توصیه می‌شود:
- مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم بزرگی پروستات برای دریافت درمان مناسب
- تخلیه کامل مثانه با کمک روش‌هایی مانند مانور کریده یا استفاده از داروهای بهبود عملکرد مثانه
- مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و اختلالات عصبی مثانه
اهمیت چکاپ‌های دوره‌ای برای افرادی که سابقه سنگ مثانه دارند
فرادی که سابقه سنگ‌های مثانه دارند یا در معرض خطر بالای این عارضه هستند، باید به طور منظم تحت بررسی پزشکی قرار گیرند. انجام آزمایش‌های دوره‌ای مانند آنالیز ادرار، سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن می‌تواند به تشخیص زودهنگام و پیشگیری از عوارض کمک کند.
بر اساس توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) و موسسه ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی (NIDDK)، این بیماران باید حداقل سالانه یک‌بار تحت بررسی پزشکی قرار بگیرند. در موارد پرخطر، مانند افراد مبتلا به بیماری‌های متابولیکی، دیابت یا بزرگی پروستات، این مراجعات باید در فواصل کوتاه‌تری انجام شود. پزشک می‌تواند با تنظیم رژیم غذایی، مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای و در صورت لزوم تجویز دارو، از تشکیل مجدد سنگ‌ها جلوگیری کند.
جمع بندی
سنگ مثانه یکی از مشکلات شایع دستگاه ادراری است که می‌تواند باعث درد، تکرر ادرار، سوزش و در موارد شدید، عفونت‌های مکرر و انسداد مجاری ادراری شود. این بیماری معمولاً به دلیل تخلیه ناقص مثانه، عفونت‌های مزمن، مشکلات پروستات، وجود جسم خارجی و برخی بیماری‌های متابولیکی ایجاد می‌شود.
تشخیص آن از طریق آزمایش ادرار، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن و سیستوسکوپی انجام می‌شود.
درمان بسته به اندازه و نوع سنگ متفاوت است و شامل مصرف مایعات زیاد، دارودرمانی، سنگ‌شکنی با لیزر یا امواج صوتی و در برخی موارد جراحی می‌شود.
برای پیشگیری از سنگ مثانه، توصیه می‌شود مصرف آب کافی در طول روز، کاهش میزان نمک و پروتئین‌های حیوانی در رژیم غذایی و تخلیه کامل مثانه رعایت شود.
همچنین، چکاپ‌های منظم برای افرادی که در معرض خطر بیشتری هستند، ضروری است.
در صورت مشاهده علائمی مانند درد هنگام ادرار، تغییر رنگ ادرار یا احساس عدم تخلیه کامل، مراجعه به پزشک توصیه می‌شود.
