علائم دفع سنگ کلیه پس از حرکت سنگ و ورود به حالب آغاز میشود و شامل درد و ناراحتی در ناحیۀ کلیه و مجاری ادراری است. در این دوران، درصورت بروز علائمی مثل تبولرز، قطع ادرار یا خونریزی ادراری شدید، باید به پزشک متخصص اورولوژی مراجعه کنید.
در ادامه با جزئیات بیشتری دربارۀ علائم دفع سنگ کلیۀ و نشانههای هشداردهنده خواهیم گفت. همچنین راههای تشخیص قطعی دفع سنگ را معرفی خواهیم کرد. برای شناخت علائم هر مرحله از دفع سنگ تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
رایجترین علائم دفع سنگ کلیه
وقتی سنگ از کلیه وارد حالب میشود، مجموعهای از علائم مشخص میکنند که فرایند دفع آغاز شده است. در ادامه مهمترین علائم دفع سنگ کلیه را بهصورت خلاصه و دقیق مرور میکنیم.
۱. درد ناگهانی و شدید پهلو یا کمر (درد کولیکی)
درد کولیکی شایعترین علامت دفع سنگ کلیه است و معمولاً بهطور ناگهانی در پهلو یا کمر شروع میشود. این درد حالت موجی و حملهای دارد؛ یعنی دورههایی از اوج درد و کاهش درد ایجاد میکند.
با حرکت سنگ، درد میتواند به شکم، کشالۀ ران یا ناحیۀ تناسلی تیر بکشد. نکتۀ مهم این است که شدت درد با تغییر پوزیشن یا خم شدن ارتباطی ندارد و مستقل از وضعیت بدن رخ میدهد.
۲. وجود خون در ادرار یا هِماچوری (Hematuria) و تغییر رنگ ادرار
حرکت سنگ میتواند دیوارۀ حالب را خراش دهد و باعث وجود خون در ادرار شود. این خونریزی ممکن است قابل مشاهده باشد یا فقط در آزمایش ادرار تشخیص داده شود.
ادرار ممکن است صورتی، قرمز یا قهوهای شود و گاهی همراه با کدری یا بوی بد باشد که میتواند نشانهای از عفونت ثانویه باشد. در صورت مشاهدۀ خون، مراجعه به متخصص اورولوژی ضروری است.
۳. تکرر ادرار، احساس فوریت و سوزش هنگام ادرار
وقتی سنگ به انتهای حالب و نزدیکی مثانه میرسد، علائم ادراری ظاهر میشوند. فرد ممکن است احساس کند که باید سریع ادرار کند حتی اگر مثانه پُر نباشد. سوزش ادرار میتواند هم ناشی از عبور سنگ باشد هم نشانهای از شروع عفونت ادراری در اثر انسداد. این علائم معمولاً زمانی بروز میکنند که سنگ در آستانۀ ورود به مثانه یا خروج از آن باشد.
تفاوت علائم دفع سنگ کلیه در زنان، مردان و کودکان
علائم دفع سنگ کلیه میتواند بسته به جنس و سن فرد کمی متفاوت باشد. در ادامه دربارۀ تفاوت علائم دفع سنگ کلیه در گروههای مختلف صحبت خواهیم کرد:
- زنان ممکن است درد ناشی از دفع سنگ کلیه را با مشکلات زنانه مثل کیست تخمدان یا دردهای قاعدگی اشتباه بگیرند.
- مردان اغلب درد حاصل از دفع سنگ کلیه به بیضهها یا آلت تناسلی را گزارش میکنند.
- دفع سنگ کلیه در کودکان بیشتر با بیقراری، تهوع و استفراغ و گاهی تب مشخص میشود و تشخیص آن در این گروه سنی دشوارتر است.
| جدول مقایسۀ تفاوت علائم دفع سنگ کلیه در زنان، مردان و کودکان | |||
| گروه سنی / جمعیت | محل درد و علائم اختصاصی | نکتۀ تشخیصی مهم | |
| مردان | درد در پهلو و کمر که میتواند به بیضه و کشالۀ ران تیر بکشد، همراه با تهوع یا استفراغ شدید | درد به ناحیۀ بیضه یا نوک آلت تناسلی منتقل میشود | |
| زنان | درد پهلو و کمر، گاهی مشابه درد زایمان یا قاعدگی شدید | سابقۀ سقط جنین یا دردهای لگنی باید توسط پزشک متخصص رد شود | |
| کودکان | درد شکم (اغلب بهصورت دلدرد شدید و نامشخص)، همراه با بیقراری، گریه، تهوع یا استفراغ | درد ممکن است بهصورت دلدرد شدید توصیف شود و محل آن مشخص نباشد | |
علائم دفع سنگ کلیه در بارداری
در دوران بارداری تشخیص دفع سنگ کلیه، پیچیدهتر میشود؛ زیرا برخی از علائم آن با ناراحتیهای طبیعی دوران بارداری همپوشانی دارند. بهعنوان مثال دردهای خفیف یا تکرر ادرار ممکن است بهسادگی به رشد رحم نسبت داده شود. در این دوران هرگونه درد شدید و ناگهانی که بهبود پیدا نکند و با تبولرز همراه باشد، نیاز به مراجعۀ فوری به پزشک متخصص دارد.
سنگ کلیه و دفع سنگ کلیه در بارداری اهمیت زیادی دارد؛ چون میتواند مشکلات جدی برای مادر و جنین ایجاد کند. مادرانی که قصد بارداری دارند، حتماً باید برای درمان سنگ کلیه اقدام کنند.
مراحل و تغییرات در روند دفع سنگ کلیه
علائم دفع سنگ کلیه در طول مسیر حرکت سنگ تغییر میکند. شناخت مراحل چهارگانۀ دفع، کمک میکند بیمار بداند تقریباً در کدام مرحله قرار دارد.
۱. حرکت سنگ از کلیه به سمت حالب یا ورود به حالب
در این مرحله سنگ از کلیه خارج و وارد حالب، یعنی لوله باریک انتقالدهندۀ ادرار، میشود. درد اصلی این مرحله درد شدید و کولیکی پهلو و کمر است که معمولاً به شکم تیر میکشد.
مدت این مرحله بسته به اندازۀ سنگ و تنگی حالب متفاوت است و میتواند از چند ساعت تا چند روز طول بکشد. اگر سنگ بزرگ باشد، احتمال انسداد و هیدرونفروز (ورم کلیه) وجود دارد.
۲. عبور سنگ از حالب و نزدیک شدن به مثانه
وقتی سنگ کلیه به انتهای حالب و نزدیک مثانه میرسد، ماهیت درد تغییر میکند. با نزدیک شدن سنگ به مثانه، درد در پهلو نسبتاً کاهش مییابد و با تکرر و فوریت ادرار جایگزین میشود. گاهی مواقع هم بیمار با درد در نوک آلت تناسلی (در مردان) یا ناحیۀ لگنی (در زنان) روبرو میشود.
۳. ورود سنگ کلیه به مثانه
پس از عبور کامل سنگ از حالب و ورود به مثانه، درد ناگهان بسیار کمتر میشود؛ زیرا مثانه فضای بزرگتری دارد و انسداد ایجاد نمیشود. سنگ ممکن است چند ساعت یا چند روز در مثانه بماند تا همراه ادرار دفع شود. بیمار معمولاً فقط کمی ناراحتی یا تکرر ادرار احساس میکند.
۴. مرحله خروج سنگ کلیه از بدن (دفع کامل)
در این مرحله سنگ از پیشابراه خارج میشود. هنگام عبور، ممکن است سوزش یا درد لحظهای ایجاد شود. پس از خروج سنگ، درد معمولاً بهطور کامل قطع میشود و بیمار احساس سبکی میکند. در مردان احتمال گیر کردن سنگ در مجرای خروجی بیشتر است؛ در زنان بهدلیل کوتاه بودن مجرا این اتفاق نادر است.
از کجا بفهمیم سنگ کلیه دفع شده یا در مثانه افتاده است؟
اگر درد پهلو کم شده اما تکرر ادرار یا سوزش همچنان باقی است، احتمالاً سنگ وارد مثانه شده است. مشاهدۀ سنگ در هنگام ادرار یا دیدن ذرات شنمانند، میتوان گفت سنگ خارج شده است.
تشخیص قطعی فقط با سونوگرافی یا آزمایش ادرار امکانپذیر است؛ زیرا کاهش درد همیشه بهمعنای دفع سنگ نیست و ممکن است بهعلت گیر کردن سنگ و توقف حرکت باشد. با این تفاصیل، حتماً تصویربرداری لازم است.
تفاوت حرکت شن کلیه با سنگهای بزرگ
شن کلیه (سنگهای زیر ۲ میلیمتری) معمولاً بدون درد یا با علائم خفیف دفع میشوند و بیمار فقط وجود دانههای ریز در ادرار را متوجه میشود. حرکت سنگهای بزرگتر (بیش از ۶ میلیمتر) دردناکتر است و دفع این سنگها زمان بیشتری میبرد. در بسیاری از موارد، دفع سنگهای بزرگ به مصرف دارو یا مداخلۀ پزشکی نیاز دارد. در جدول زیر به مقایسۀ مدت زمان دفع و تفاوت علائم دفع سنگهای کلیه میپردازیم.
| جدول مقایسۀ مدت زمان دفع و تفاوت علائم دفع سنگهای کلیه | |||
| نوع ذره | اندازۀ تقریبی | مدت زمان رایج دفع | علائم دفع |
| شن کلیه | کمتر از 2 میلیمتر | چند ساعت تا ۲ روز | بسیار سریع، درد خفیفتر یا حس سوزش مختصر هنگام خروج و گاهی بدون درد دفع میشود |
| سنگ کوچک | ۲ تا ۴ میلیمتر | ۲ تا ۷ روز | با درد شدید کلیوی همراه است اما نسبتاً سریع عبور میکند |
| سنگ متوسط | ۴ تا ۷ میلیمتر | ۱ تا ۳ هفته | سنگهایی با سایز ۶ میلیمتر و کمتر، معمولاً راحت دفع میشوند. احتمال گیر کردن سنگهای بزرگتر بالاست و ممکن است نیاز به مداخلۀ پزشکی داشته باشد. درد دفع آن، شدید و طولانیتر است |
| سنگ بزرگ | بیش از ۸ میلیمتر | بعید است بهصورت طبیعی دفع شود | معمولاً باعث انسداد کامل و شدیدترین درد میشود و نیاز به سنگشکنی یا جراحی دارد |
چه زمانی نیاز به مراجعۀ فوری به پزشک دارید؟
در بسیاری از موارد، سنگهای کلیه با درد و ناراحتی و بهصورت طبیعی دفع میشوند. البته گاهی این فرایند از حد انتظار طولانیتر میشود یا نشانههایی بروز میکنند که بیانگر وضعیت اورژانسی هستند.
با دیدن این نشانهها نمیتوان منتظر دفع طبیعی سنگ شد، زیرا بیتوجهی و نادیده گرفتن این شرایط و علائم میتواند باعث آسیب جدی به کلیه یا عفونت سیستم ادراری شود. در ادامه مهمترین نشانههایی را بررسی میکنیم که درصورت مشاهدۀ آنها باید برای درمان سنگ کلیه فوراً به متخصص اورولوژی مراجعه کنید.
۱. طولانی شدن فرایند دفع سنگ
سنگی که بیشتر از ۱۰ روز تا دو هفته دفع نشود بعید است که خود بهخود دفع شود و نیاز به سنگشکنی و مداخله دارد.
۲. تب و لرز همراه با درد کلیه
تب و لرز همراه با درد شدید کلیوی، نشاندهندۀ ابتلا به عفونت کلیه یا عفونت مجاری ادراری است که بر اثر انسداد توسط سنگ ایجاد شده است. وقتی سنگ مسیر ادرار را مسدود میکند، ادرار پشت آن جمع میشود و محیطی عالی برای رشد باکتریها فراهم میکند. اگر این عفونت بهسرعت درمان نشود، ممکن است عفونت وارد خون شود که یک وضعیت اورژانسی و خطرناک است.
۳. قطع کامل ادرار
اگر بیمار، درد شدید کلیوی دارد و با وجود نوشیدن آب زیاد، نمیتواند ادرار دفع کند یا میزان ادرار بهشدت کاهش یافته است، این نشانۀ انسداد کامل است. در این حالت، ادرار در کلیهها تجمع میکند و باعث تورم و آسیب حاد کلیه میشود؛ ازاینرو باید اقدامات فوری برای رفع انسداد انجام شود.
۴. خونریزی یا وجود واضح خون در ادرار
دیدن ادرار قرمز یا تیره، نشانۀ خراش یا آسیب جدی به بافتهای داخلی مجاری ادراری یا کلیه بر اثر ناشی از عبور سنگ است. اگر خونریزی، زیاد است یا در ادرار، لختۀ خون دیده میشود، باید بیمار فوراً به پزشک متخصص اورولوژی مراجعه کند تا علت دقیق بررسی شود.
۵. درد غیرقابل کنترل با داروهای مسکن
اگر درد کلیوی، شدید است و با دوزهای استاندارد داروهای مسکن تسکین پیدا نمیکند، وضعیت بیمار، اورژانسی است. در این حالت، احتمالاً سنگ کلیه گیر کرده است و انسداد مجاری ادراری، باعث فشار شدید به کلیه شده است.
چگونه شروع دفع سنگ کلیه تشخیص داده میشود؟
تشخیص دقیق علائم دفع سنگ کلیه معمولاً با معاینۀ پزشک، انجام چند آزمایش و تصویربرداری انجام میشود. هدف از این بررسیها، تعیین محل، اندازه و تعداد سنگها و همچنین تشخیص عوارض احتمالی است. این روشهای تخصصی شامل این مواردند:
۱. آزمایش ادرار و خون
آزمایش ادرار، برای بررسی وجود خون، عفونت یا بلورهای نمکی انجام میشود. وجود گلبول قرمز در ادرار یکی از نشانههای مهم عبور سنگ است. پزشک متخصص اورولوژی، از بیمار میخواهد که آزمایش خون بدهد تا سطح کراتینین، اوره و عملکرد کلیۀ او مشخص شود.
۲. سونوگرافی
سونوگرافی، یکی از روشهای ساده و بدون درد برای مشاهدۀ کلیهها و مثانه است. با این روش میتوان وجود سنگهای بزرگ، ورم کردن کلیه یا انسداد ادراری را تشخیص داد. مزیت سونوگرافی این است که تابش اشعه ندارد و حتی برای زنان باردار نیز کاملاً ایمن است.
البته باید توجه داشت که سونوگرافی در تشخیص سنگهای کوچک یا سنگهای قرارگرفته در انتهای حالب ممکن است دقت کمتری داشته باشد؛ اما همچنان یکی از بهترین و در دسترسترین روشهای بررسی اولیه به شمار میرود.
۳. سیتی اسکن
درصورتیکه نتیجۀ سونوگرافی، دقیق نیست یا سنگ، بسیار کوچک است، پزشک از سیتی اسکن بدون تزریق استفاده میکند. این روش با استفاده از اشعۀ ایکس، از کلیهها، حالب و مثانه تصویربرداری میکند و محل دقیق و اندازۀ سنگ را با دقت بالا نشان میدهد. سیتی اسکن، دقیقترین روش برای تشخیص سنگ کلیه محسوب میشود.
همچنین برخی سنگها بهدلیل جنسشان یا وجود گازهای رودهای یا علل دیگر مثل چاقی، متفاوت بودن آناتومی یا عدم تبحر رادیولوژیست، با سونوگرافی قابل مشاهده نیستند. در این موارد نیز باید سیتی اسکن انجام شود تا سنگ کلیه با دقت بالا تشخیص داده شود.
جمعبندی
علائم دفع سنگ کلیه معمولاً با درد شدید پهلو یا کمر، تغییر رنگ ادرار و تکرر ادرار و احساس سوزش در هنگام دفع ادرار همراه است. در مراحل شدیدتر شدن مشکل، ممکن است دفع سنگ کلیه با تهوع، تب یا انسداد مجرای ادراری بروز کند. شناخت این نشانهها به افراد کمک میکند تا در زمان مناسب به پزشک متخصص اورولوژی مراجعه کنند و از بروز عوارضی مانند عفونت یا آسیب کلیه جلوگیری نمایند.
هر درد یا تغییر در ادرار الزاماً به معنی دفع سنگ نیست و تشخیص قطعی فقط با معاینه و تصویربرداری پزشکی امکانپذیر است؛ بنابراین اگر با هر یک از نشانههای دفع سنگ کلیه روبرو هستید، برای اطمینان به اورولوژیست مراجعه کنید تا بررسیهای لازم توسط او انجام شود.
