ضایعات ‌خوش‌خیم‌ در مجرای ادرار (پیشابراه) بزرگسالان

مجرای ادرار بخش بسیار مهمی از سیستم ادراری محسوب می‌شود. وظیفه اصلی این مجرا خروج ادرار از بدن است. در مردان این مجرا وظیفه حمل منی از مجاری تناسلی را نیز به عهده دارد. ممکن است تعداد کمی از افراد دچار ضایعات ‌خوش‌خیم‌ (غیرسرطانی) مجرای ادرار شوند.

در شرایط عادی چه اتفاقی می‌افتد؟

مجرای ادرار لوله ایست که ادرار را از مثانه به خارج از بدن منتقل می‌کند. در مردان، این مجرا از مثانه شروع می‌شود و از غده پروستات، پرینه (فضای بین کیسه بیضه و مقعد) و آلت تناسلی عبور می‌کند. در زنان، مجرای ادرار بسیار کوتاه‌تر است و از مثانه تا جلوی واژن کشیده شده و به خارج از بدن باز می‌شود.

ضایعات پیشابراه به چه علت‌هایی ایجاد می‌شوند ؟

ضایعات پیشابراه به دلایل مختلفی ممکن است بروز کنند . برخی از این علل عبارتند از:

• آبسه ی پیشابراه
• شکستگی لگن
• ضربه ی شدید به ناحیه ی بین مقعد و دستگاه ادراری( ناحیه ی پرینه )
• عفونت‌ها
• آسیب ناشی از ادوات پزشکی (مانند سوند یا سیستوسکوپ)
• وجود بیماری‌های نادر آناتومیک در بدو تولد

انواع ضایعات غیر سرطانی مجرای ادرار

زگیل‌های مجرای ادراری

این ضایعات معمولا در مردان با بروز زگیل روی تنه آلت تناسلی همراه است. این ضایعات اغلب توسط ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) ایجاد می‌شوند. اگر پزشک ضایعه ای را در خروجی مجرای ادرار مشاهده کند، یا تغییر جریان ادرار و خون در ابتدای ادرار وجود داشته باشد باید به زگیل‌های داخل مجرای ادرار مشکوک شد. دیگر ضایعات ‌خوش‌خیم‌ مجرای ادرار ( پیشابراه ) انواع مختلفی دارند

لیکن اسکلروزیس (LS) یا بالانیت زروتیکا اوبلیترانس (BXO)

لیکن اسکلروزیس یک بیماری پوستی طولانی مدت در انتهای آلت تناسلی است که علت شناخته شده ای ندارد. لیکن اسکلروز با پوست رنگ پریده، براق و سفیدرنگ اطراف خروجی مجرای ادرار ( مه‌آی ادراری ) شناسایی می‌شود. این پوست می‌تواند به مرور زمان به بافت سفید رنگ و سفت چسبنده تبدیل شود. تصور می‌گردد که این مشکل از اوایل کودکی شروع شده و تا بزرگسالی پیشرفت می‌کند. بیماری لیکن اسکلروز یا همان BXO میتواند سر مجرا را به مرور زمان تنگ‌تر کرده و دفع ادرار را سخت‌تر کند. سایر علائم آن عبارتند از درد، خارش و ترک پوستی که گاهی با زخم و خونریزی همراه است. مردان ختنه نشده ای که دچار این مشکل هستند، در عقب کشیدن پوست ختنه گاه آلت تناسلی با مشکل مواجه می‌شوند.

تنگی مجرای ادرار( پیشابراه )

تنگی مجرای ادرار زمانی رخ می‌دهد که بخشی از مجرای ادرار با بافت اسکار( چسبیده ) باریک بشود. علائم تنگی مجرای ادرار عبارتند از:

• کاهش جریان ادرار مداوم
• تکرر ادرار
• عفونت‌های دستگاه ادراری
• خونریزی
• التهاب و عفونت پروستات

پولیپ مجرای ادرار

پولیپ‌های مجرای ادرار توده‌های بافتی نامنظم و ‌خوش‌خیم ی‌اند که اغلب در بدو تولد ظاهر می‌شوند. این مشکل در زنان بیشتر شایع است. این پولیپ اغلب از بافت سختی تشکیل شده است که ممکن است شامل مقداری ماهیچه ی صاف، کیست‌های کوچک یا بافت عصبی نیز باشد و همگی با یک لایه محافظ نازک پوشیده شده اند برخی از علائم آن عبارتند از:

• وجود توده در ورودی واژن و مه‌آی ادراری
• وجود خون در ادرار
• انسداد ادرار

پولیپ‌های مجرای ادرار با سیستوسکوپ مشاهده می‌شوند. به این منظور از نوعی عکس برداری اشعه ایکس به نام سیستویورتروگرام ادراری (VCUG) یا یورتروگرافی رتروگرید ( RUG) نیز استفاده می‌شود.

کیست پارا یورترال

کیست‌های پارا یورترال که به کیست‌های غدد اِسکِن (Skene’s glands) نیز معروف هستند، در دیواره واژن، نزدیک به مجرای ادرار زنان یافت می‌شود. کیست پارا یورترال به صورت توده ای درخشان، سفت و برآمده به رنگ سفید متمایل به زرد ظاهر می‌شود که خروجی مجرای ادرار را باریک می‌کند. علائم رایج آن عبارتند از:

• توده قابل لمس
• کج شدن جریان ادرار
• انسداد ادرار
• ادرار دردناک

کارونکل مجرای ادرار

کارونکل یا کاربانکل مجرای ادرار توده‌هایی پولیپوئید (ساقه مانند) هستند که از بخش خروجی مجرای ادرار( مه‌آی ادراری ) آویزان می‌شوند. این ضایعات اغلب در طول معاینه برای بررسی مشکلات دیگر مشاهده می‌شوند. در زنانی که بعد از یائسگی از درمان جایگزین هورمونی و استروژن (HRT) استفاده نمی‌کنند، این بیماری شایع‌تر است. نشانه اصلی کارونکل مجرای ادرار، توده ای با غشای نازک و قرمز است که از خروجی مجرای ادرار بیرون زده است. برخی از علائم کارونکل عبارتند از:

• درد و خونریزی هنگام ادرار کردن
• تکرر ادرار
• نیاز ناگهانی به ادرار کردن
• حساس شدن خروجی مجرای ادرار

 

افتادگی ( پرولاپس ) مجرای ادرار

پرولاپس یا افتادگی مجرای ادرار یک بیماری نادر در زنان است. نسبت به سایر ضایعات ‌خوش‌خیم‌ دیگر بسیار آزاردهنده‌تر است. پوشش داخلی مجرای ادرار و بافت اسفنجی زیر آن از خروجی مجرای ادرار خارج می‌شود. این اتفاق منجر به درد و خونریزی واژن می‌شود. گاهی اوقات می‌تواند مانع خروج ادرار شود. افتادگی مجرای ادرار اغلب در دختران جوان رخ می‌دهد، اما می‌تواند در هر سنی دیده شود. عموما با معاینه ناحیه ی تناسلی شناسایی می‌شوند.

درمان

نحوه درمان ضایعه ‌خوش‌خیم‌ به نوع و محل آن بستگی دارد. آبسه‌ها، جراحات مجرای ادرار و عفونت‌ها نیاز به درمان سریع دارند. آبسه‌های ناشی از اورتریتِ گنوکوکی را می‌توان به خوبی با آنتی بیوتیک‌ها درمان کرد. همچنین ممکن است اورولوژیست آبسه را به روش جراحی تخلیه کند. در این حالت ممکن است فرد تا زمان بهبودی برای دفع ادرار به یک سوند (کاتتر فولی) نیاز داشته باشد . گاها به علت تنگی شدید مجرای ادراری ، موقتا یک سوند در مثانه از طریق سوراخ کوچکی زیر شکم (سوند سوپراپوبیک) تعبیه میشود. پس از بهبودی ِمجرای ادرار، بیمار باید بتواند طبق معمول ادرار کند .

بیماری تنگی مجرای ادرار

برای درمان بیماری تنگی مجرای ادرار، متخصص اورولوژی باید محل تنگی را بداند. این کار با عکسبرداری اشعه ایکس به نام یورتروگرافی انجام می‌شود. یک ماده ی حاجب رنگی مخصوص از طریق نوک آلت تناسلی به مجرای ادرار تزریق می‌شود. هنگام عکسبرداری با اشعه ایکس، این ماده محل و طول تنگی را نشان می‌دهد. تنگی مجرای ادرار اغلب به دو طریق دیلاتاسیون ( گشادکردن) یا جراحی درمان می‌شود.

دیلاتاسیون

گشاد کردن یا همان دیلاتاسیون روشی برای بازکردن و برگرداندن مجرای ادرار باریک شده به عرض طبیعی خود است. سوند یا کاتتری از طریق سر آلت به مثانه وارد می‌شود. هر بار سوند خارج و از سوند کمی بزرگ‌تر استفاده می‌شود تا دهانه به عرض مناسب برسد. این روش با استفاده از ژل بی حس کننده در داخل مجرا انجام می‌شود. اورولوژیست برای بررسی مجرای ادرار از سیستوسکوپ ( آندوسکوپ اورولوژی) استفاده می‌کند. دیلاتاسیون با بی حسی موضعی می‌تواند باعث ایجاد ناراحتی شود، که در مورد تنگی‌های سخت‌تر و طولانی‌تر دردناکتر است. ممکن است اورولوژیست یک سوند مخصوص را به مدت 24 ساعت یا بیشتر در مجرای ادرار قرار دهد تا مثانه تخلیه شود. دیلاتاسیون اغلب برای تنگی‌های کوتاه مفید است. اگر قبلاً برای رفع تنگی مجرا از دیلاتاسیون استفاده شده باشد، شاید تنگی مجددا عود کند. اما زمان عود مجدد تنگی متفاوت است، بنابراین ممکن است این درمان برای برخی بیماران موقتا مفید باشد.

عمل جراحی

 

یورتروتومی داخلی ( اینترنال یورتروتومی )

  یورتروتومیِ داخلی با دید مستقیم یا همان اینترنال یورتروتومی (DVIU) می‌تواند برای تنگی‌های کوتاه کمتر از ۲ سانتی متر موثر باشد. با استفاده از سیستوسکوپ، متخصص اورولوژی یک چاقوی کوچک را از طریق آندوسکوپ به مجرای ادرار وارد کرده و برش عمیقی در تنگی ایجاد می‌کند. با این کار مجرا باز می‌شود. اورتروتومی داخلی اغلب تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. در صورت عود تنگی ممکن است این جراحی مجددا انجام شود.  

یورتروپلاستی

تنگی‌ها و اسکارهای طولانی مجرای ادرار در تنه ی آلت تناسلی به عمل یورتروتومی داخلی و دیلاتاسیون به خوبی جواب نمی‌دهند. این اسکارها – و مجرای ادراری کاملاً از بین رفته – را می‌توان توسط جراحیِ بازسازیِ مجرای ادرار (یورتروپلاستی) ترمیم کرد. یورتروپلاستی با جراحی باز انجام میشود ، آلت تناسلی یا پرینه با برش تیغ جراحی باز میشود و بافت محل تنگی مجرا حذف می‌گردد. پس از برداشتن قسمت تنگ شده ی مجرا ، دوسر سالم مجرا دوباره به هم با بخیه‌های ریز متصل می‌شوند. گاهی اوقات طول تنگی خیلی زیاد است و اگر مجرای معیوب حذف شود مقداری از مجرا برای اتصال دو سر سالم به هم به اصطلاح کم می‌آید . ناچارا برای اینکه طول نهایی مجرای ادراری کم نشود یک گرافت یا پیوند پوست برای جایگزینی مجرای ادرار در محل تنگی استفاده می‌شود و با گرافت و پوست مقداری مجرا ساخته می‌شود تا طول واقعی مجرا حفظ شود . این پوست از داخل گونه یا بخش دیگری از بدن برداشته می‌شود. پس از این جراحی، تا چند هفته استفاده از سوند لازم است.

•سایر روش‌ها

برای رفع تنگی مجرای ادراری در پروستات و ابتدای آلت تناسلی گاها از کاشت استنت‌های فلزی دائمی استفاده می‌شود، اما این استنت‌ها برای بیشتر بیماران مفید نیستند. درمان زگیل‌های غیرسرطانی مجرای ادرار دشوار است. می‌توان برای از بین بردن ضایعات در اثر زگیل تناسلی (HPV) از لیزر و کرایوتراپی استفاده کرد. برخی پزشکان استفاده از کرم‌های پوستی موضعی را پیشنهاد می‌کنند. در حال حاضر، هیچ تکنیکی به طور صد در صد این مشکل را درمان نمی‌کند یا مانع از بازگشت زگیل نمی‌شود.

لیکن اسکلروزیس (LS) یا بالانیت زروتیکا اوبلیترانس (BXO)

این دو بیماری با داروهایی که باکتری‌ها را از بین می‌برند و التهاب را کاهش می‌دهند درمان می‌شوند. ممکن است نیاز به ختنه باشد. اگر اسکارها مجرای ادرار را مسدود کنند، شاید به جراحی ترمیمی بیشتری نیاز باشد.

پولیپ مجرای ادرار

پولیپ مجرای ادرار را می‌توان با استفاده از سیستوسکوپی برداشت. اورولوژیست می‌تواند با یک دوربین کوچک و انعطاف پذیر مجرای ادرار را بررسی کند و از ابزارهای بسیار کوچک برای برداشتن پولیپ استفاده کند.

کیست پارا یورترال

  در صورت عدم وجود علائم، این کیست‌ها نیازی به درمان ندارند. بیشتر اوقات، این کیست‌ها به خودی خود ظاهر شده و سپس ناپدید میشوند. اما در صورت انسداد ، عفونت یا بروز درد آزاردهنده ، اورولوژیست کیست را با تیغ جراحی سوراخ می‌کند تا آن را تخلیه کرده و علائم آن را کاهش دهد.

کارونکل مجاری ادرار

در صورت عدم وجود علائم، کارونکل مجرای ادرار نیازی به درمان ندارد. برخی از اورولوژیست‌ها استفاده از کرم استروژن یا استروژن خوراکی را برای از بین بردن کارونکل‌های کوچک پیشنهاد می‌کنند. اگر کرانکل بزرگ باشد یا مشکلاتی جدی ایجاد کند، پزشک متخصص آن را خارج می‌کند و پایه آن را می‌سوزاند.

افتادگی مجرای ادرار

پرولاپس یا افتادگی مجرای ادرار با برداشتن بافت پرولاپس توسط جراحی درمان می‌شود. سپس پوشش داخل مجرای را در جای خود بخیه می‌زنند تا از بروز مجدد آن جلوگیری شود.  

اقدامات ِ پس از درمان

ضایعات ‌خوش‌خیم‌ HPV و سوزاک یا گونوره به راحتی از بدن حذف نمی‌شوند. آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند آنها را تحت کنترل نگه دارند. این ضایعات مجرای ادرار اغلب عود می‌کنند و نیاز به درمان مجدد دارند. پس از دیلاتاسیون و اورتروتومی داخلی، احتمال بازگشت تنگی مجرا زیاد است. این موضوع بستگی به طول تنگی دارد. تنگی‌های کوتاه‌تر معمولاً بهتر از موارد طولانی‌تر جواب می‌دهند.   مشکلات یورتروپلاستی عبارتند از:

• بازگشت تنگی
• خونریزی
• عفونت
• لخته شدن عروق سیاهرگی در اندام‌های تحتانی به دلیل زمان طولانی جراحی (این مورد نادر است)

قبل از بیرون آوردن سوند پس از جراحی، اورولوژیست احتمالاً عکسبرداری سیستویورتروگرام ادراری (VCUG) را تجویز می‌کند. این روش با کمک اشعه ایکس نشان می‌دهد که آیا بهبود کامل صورت گرفته است یا خیر. پزشک جراح مجاری ادراری اغلب پس از جراحی تنگی مجرا، وضعیت بیمار را طی مراجعات بعدی با معاینه و سؤالاتی از بیمار پیگیری می‌کند. همچنین ممکن است اورولوژیست آزمایشاتی را نیز برای بررسی سرعت جریان ادرار و قدرت آن انجام دهد. رادیوگرافی مجدد (یورتروگرام رتروگراد) اغلب 3 و 12 ماه پس از یورتروپلاستی انجام می‌شود تا ببینند که آیا تنگی مجرا عود کرده است یا خیر. در حالی که بیشتر تنگی‌ها در عرض یک سال پس از جراحی دوباره تشکیل می‌شوند، اما گاهی این دوره تا 10 سال به طول می‌انجامد.