دیورتیکول پیشابراه یک ساختار کیسه مانند یا حفره ای غیرطبیعی است که در امتداد پیشابراه (مجرای خروج ادرار از بدن) شکل می گیرد و معمولاً از طریق یک دهانه به درون مجرا متصل می شود. در زمان دفع ادرار، این کیسه می تواند از ادرار پر شود و با باقی ماندن ادرار در داخل آن، محیطی مستعد برای بروز عفونت های مکرر فراهم آورد.
دیورتیکول پیشابراه ممکن است علائم مختلفی ایجاد کند، از جمله:
- وجود یک توده یا برجستگی دردناک در دیواره واژن
- احساس درد مزمن در ناحیه لگن
- ابتلا به عفونت های مکرر دستگاه ادراری
این عارضه نادر است و بیشتر در زنان بین ۴۰ تا ۷۰ سال دیده می شود. به طور معمول، این ناهنجاری در کودکان بروز نمی کند، مگر اینکه سابقه ای از جراحی بر روی پیشابراه داشته باشند.
با پیشرفت روش های تصویربرداری پزشکی، تشخیص و شناسایی دیورتیکول های پیشابراه افزایش یافته و موارد بیشتری تحت درمان قرار می گیرند. با این حال، بسیاری از موارد به دلیل عدم تشخیص یا تشخیص نادرست، بدون درمان باقی می مانند که این امر می تواند به بروز مشکلات و عوارض جانبی جدی تری منجر شود.
علل دیورتیکول پیشابراه
علت دیورتیکول پیشابراه به طور کامل مشخص نیست. اما اغلب با موارد زیر مرتبط است:
- عفونت های مکرر که باعث ضعف در دیواره پیشابراه می شوند.
- انسداد در غدد داخل پیشابراه
- برخی مطالعات قدیمی تر به نقص مادرزادی یا آسیب در حین زایمان نیز اشاره می کنند.
علائم بیماری
تا ۲۰ درصد از بیماران مبتلا به دیورتیکول پیشابراه ممکن است علائم واضحی نداشته باشند. علائم در افراد مختلف متفاوت است، اما شایع ترین آنها عبارتند از:
- عفونت های مکرر مثانه یا دستگاه ادراری
- درد لگنی
- علائم تحریکی در دستگاه تحتانی ادراری (شبیه مثانه بیش فعال)
- تکرر ادرار شبانه (احساس نیاز به دفع ادرار چندین بار در شب)
- درد هنگام رابطه جنسی
- چکه کردن ادرار
- خون در ادرار
- ترشحات واژن
- احتباس ادراری یا علایم انسداد مجرای ادرار
- بی اختیاری ادراری
برخی از زنان در ناحیه جلویی دیواره واژن احساس درد یا توده دارند. با فشار ملایم، ممکن است ادرار یا چرک از دیورتیکول مجرای ادرار خارج شود.
نکته مهم: اندازه دیورتیکول پیشابراه اهمیت ندارد. در برخی موارد، یک دیورتیکول بسیار بزرگ ممکن است علائم خفیفی ایجاد کند. در مقابل، یک دیورتیکول کوچک می تواند باعث درد و آزردگی شدید شود. همچنین علائم می توانند ظاهر شده و سپس بدون درمان ناپدید شوند.
روش های تشخیصی
از آنجایی که دیورتیکول پیشابراه علائم مشخصی ندارد، ممکن است طی معاینه پزشک یا تصویربرداری کشف شود.
چون فرایند کشف آنها کمی دشوار و مستلزم عکسبرداری های نسبتا پیچیده است، در برخی افراد، سال ها طول می کشد تا تشخیص صحیح داده شود.
بیماران مبتلا به دیورتیکول پیشابراه اغلب اشتباه تشخیص داده شده و ابتدا برای مشکلات دیگری درمان می شوند.
تشخیص دقیق با موارد زیر امکان پذیر است:
- شرح حال دقیق پزشکی
- معاینه فیزیکی
- آزمایش ادرار
- سیستوسکوپی (بررسی مستقیم مثانه و مجرای ادرار با استفاده از یک لنز نازک مجهز به نور)
- تصویربرداری مانند ام آرآی یا سونوگرافی
معاینه
در صورت یافتن دیورتیکول پیشابراه، اورولوژیست ممکن است کیسه را “بدوشد” تا چرک یا ادرار را خارج کند. در زنان، ممکن است برای بررسی توده و درد، ناحیه جلویی دیواره واژن معاینه شود.
تصویر برداری
از چندین روش تصویربرداری برای یافتن دیورتیکول پیشابراه می توان استفاده کرد. هیچ تستی به طور قطعی بهترین روش نیست. هر روش مزایا و معایبی دارد.
انتخاب نهایی اغلب به موارد زیر بستگی دارد:
- در دسترس بودن آزمایش
- هزینه انجام آزمایش
- مهارت رادیولوژیست
تصویر برداری با ام آر آی (MRI)
این نوع تصویربرداری با استفاده از میدان مغناطیسی، دستگاه ادراری را به طور دقیق بررسی می کند . MRI بهترین روش برای تشخیص دیورتیکول پیشابراه است.
سونوگرافی
این تست ممکن است دیورتیکول پیشابراه را نشان دهد، اما برای اطمینان نیاز به MRI تکمیلی دارد.
مطالعات یورودینامیک
این تست ها عملکرد دستگاه ادراری تحتانی را ارزیابی می کنند و ممکن است بی اختیاری ادراری استرسی ( از دست دادن غیر ارادی ادرار هنگام فشار زیاد روی مثانه) ناشی از دیورتیکول پیشابراه را تشخیص دهند.
مطالعات یورودینامیک ویدئویی
که تصویربرداری را نیز شامل می شود ممکن است بتواند علت بی اختیاری ادراری استرسی را مشخص کند.
درمان
در موارد بدون علامت صرفا مشاوره و پیگیری بیمار کفایت میکند و حذف دیورتیکول در صورت بی خطر بودن ضرورتی ندارد . عمل جراحی اصلی ترین راه درمان دیورتیکول پیشابراه است. با این حال، در همه موارد نیاز به جراحی نیست.
برخی از بیماران ممکن است تمایلی به جراحی نداشته باشند یا شرایط انجام آن را نداشته باشند.
اطلاعات کافی در مورد افرادی که دیورتیکول پیشابراه را درمان نکردند وجود ندارد. اینکه آیا کیسه ها بزرگتر شوند یا علائم بدتر شوند، مشخص نیست.
برخی از افراد ترجیح می دهند تا زمانی که علائم شدیدتر نشده ، اقدامی انجام ندهند. در موارد نادر، گزارش هایی از رشد سرطان در افراد مبتلا به دیورتیکول پیشابراه وجود داشته است. اگر بیمار تمایلی به جراحی وجود ندارد مشاوره و پیگیری با پزشک بسیار مهم است.
جراحی دیورتیکول پیشابراه ( مجرای ادراری )
جراحی حذف دیورتیکول (دیورتیکولکتومی) بهترین روش درمانی است. این جراحی باید توسط یک اورولوژیست باتجربه و آشنا به نوع عمل انجام شود. کیسه دیورتیکول ممکن است به مجرای ادرار متصل باشد.
اگر کیسه به دقت برداشته نشود، می تواند منجر به عود دیورتیکول گردد یا به مجرای ادرار آسیب برساند. این امر منجر به نیاز به جراحی ترمیمی پیچیده تری می شود.
روش های جراحی دیورتیکول مجرا
انواع روش های جراحی برای درمان دیورتیکول پیشابراه عبارتند از:
- بریدن گردن دیورتیکول و فراخ سازی آن ( در محل اتصال کیسه به مجرای ادرار انجام میشود )
- ایجاد یک مسیر دائمی از کیسه ی دیورتیکول به داخل واژن
- برداشتن کامل دیورتیکول
ملاحظات مهم دیگر در جراحی دیورتیکول پیشابراه
- بستن و دوختن کامل گردن دیورتیکول (محل اتصال به مجرای ادرار) برای جلوگیری از عود دیورتیکول
- برداشتن کامل پوشش داخلی دیورتیکول برای جلوگیری از بازگشت دیورتیکول
- بخیه زدن چند لایه برای جلوگیری از ایجاد مسیر جدید بین مجرای ادرار و واژن
- اگر بی اختیاری ادراری استرسی (SUI) دارید، ممکن است همزمان با جراحی دیورتیکول، جراحی برای رفع بی اختیاری نیز انجام شود.
بعد از درمان
اگر بیمار تصمیم به جراحی نگیرد، همچنان باید برای پیگیری وضعیت خود به اورولوژیست خود مراجعه کند.
اما اگر تصمیم بیمار بر جراحی است نیاز است موارد زیر را در نظر داشته باشد .
- به مدت حداقل 24 ساعت نیاز است آنتی بیوتیک مصرف شود.
- برای 2 تا 3 هفته نیاز به کارگذاری سوند (لوله ای که ادرار را از مثانه خارج می کند) است
- ممکن است اسپاسم مثانه و دردهای شدید گهگاهی ایجاد شود که با دارو مدیریت می‌شوند.
دو تا سه هفته بعد از جراحی، عکس سیستوگرافی حین ادرار کردن ( (VCUGتصویر برداری با اشعه ایکس و استفاده از ماده حاجب انجام می شود تا ببینند آیا نشتی ادرار وجود دارد یا خیر.
- اگر نشتی مایع وجود نداشته باشد، سوند برداشته می شود.
- در صورت مشاهده نشتی مایع، سیستوگرافی با تخلیه (VCUG) به صورت هفتگی تکرار می شود تا زمانی که نشتی متوقف شود.
- در اکثر موارد، نشتی طی چند هفته برطرف می شود.
عوارض شایع جراحی
- عفونت های ادراری
- بی اختیاری ادراری
- عود دیورتیکول پیشابراه
- عدم بهبود علائم ادراری
- فیستول ادرار به واژن (ایجاد مسیر غیرطبیعی بین مجرای ادرار و واژن، که مشکلی جدی است و نیاز به درمان دارد)
عود دیورتیکول مجرای ادراری
اگر دیورتیکول پیشابراه برگردد، ممکن است به دلایل زیر باشد
- کیسه به طور کامل برداشته نشده باشد.
- محل اتصال به طور کامل بسته نشده باشد.
- فضای مرده باقی مانده باشد.
- مشکلات تکنیکال دیگر
جراحی مجدد می تواند دشوار باشد. این جراحی نیازمند مهارت تکنیکال بالایی است.
جمع بندی
دیورتیکول پیشابراه یک ناهنجاری ساختاری نادر در دستگاه ادراری است که به صورت یک کیسه یا حفره در امتداد پیشابراه شکل می گیرد و از طریق دهانه ای به مجرا متصل می شود. این کیسه می تواند در هنگام ادرار از ادرار پر شده و در نتیجه، محیطی مناسب برای رشد باکتری ها و ایجاد عفونت های مکرر فراهم کند.
این اختلال بیشتر در زنان میانسال و بالای ۴۰ سال دیده می شود و می تواند علائمی مانند عفونت های مکرر ادراری، درد لگنی، و توده دردناک در ناحیه واژن را به همراه داشته باشد. اگرچه در برخی موارد بدون علامت است، اما در صورت بروز علائم شدید، تشخیص دقیق و درمان مناسب اهمیت زیادی دارد.
روش های تصویربرداری مانند ام آر آی و سونوگرافی نقش کلیدی در تشخیص دقیق این بیماری ایفا می کنند. در موارد شدید، جراحی حذف دیورتیکول (دیورتیکولکتومی) به عنوان اصلی ترین روش درمانی به کار می رود، در حالی که در موارد بدون علامت ممکن است تنها مشاوره و پیگیری کفایت کند.
با این حال، عدم درمان یا تشخیص نادرست می تواند به عوارضی مانند عود بیماری و ایجاد فیستول منجر شود.
پس از جراحی، مراقبت های دقیق و پیگیری های لازم از جمله مصرف آنتی بیوتیک، استفاده از سوند و تصویربرداری های پس از جراحی ضروری است تا بهبود کامل و جلوگیری از عوارض بعدی حاصل شود.
