حالب یک مجرای عضلانی است که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند. طول آن حدود ۲۵ سانتی متر است که نیمه بالایی آن در شکم و نیمه پایینی آن در ناحیه لگن قرار دارد.
این مجرای ادراری حدودا ۳ میلیمتر قطر دارد و طی مسیر خود در شکم و لگن ممکن است به دلایل مختلفی دچار انسداد شود.
انسداد حالب اگر به موقع تشخیص و درمان نشود، می‌تواند منجر به پیامدهای جدی و حتی دائمی شود.
در صورت پایدار ماندن انسداد کامل حالب، پس از مدتی (معمولا دو تا سه هفته) ادرار داخل کلیه جمع شده، کلیه متورم گردیده (هیدرونفروز کلیه) و باعث آسیب دائمی کلیه می‌شود.
همچنین، انسداد حالب می‌تواند باعث ایجاد فشارخون بالا، نارسایی کلیه و افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری شود.
انسداد درونی زمانی اتفاق می‌افتد که به دلایلی مانند تنگی، سنگ حالب، لخته خون یا توده‌ها مجرای حالب بسته شود.
انسداد برونزاد نیز زمانی رخ می‌دهد که عاملی از بیرون به حالب فشار وارد کرده و باعث انسداد آن شود.
علائم انسداد خارجی حالب اغلب به تدریج ایجاد می‌شوند و ممکن است در موارد خفیف آن هیچ نشانه‌ای وجود نداشته باشد.
اما اگر انسداد ناگهانی و کامل باشد، درد عموما شدید است.
علاوه بر درد، علائم زیر نیز ممکن است ایجاد شوند:
- تب
- تهوع
- استفراغ
- مشکل در دفع ادرار
- ادرار خونی یا تیره
علل انسداد حالب
انسداد حالب یکی از مشکلات مهم در سیستم ادراری است که می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. این انسداد ممکن است در اثر عوامل داخلی مانند تشکیل سنگ، توده‌ها، و تنگی‌های مجرای حالب ایجاد شود.
عوامل داخلی می‌توانند مستقیماً مجرا را مسدود کنند یا با تحریک و التهاب، عملکرد طبیعی حالب را مختل نمایند.
از سوی دیگر، فشارهای خارجی بر حالب ناشی از توده‌ها یا تغییرات ساختاری در اطراف مجرا می‌توانند باعث انسداد شوند.
این فشارها ممکن است از نواحی مختلف شکم و لگن بر حالب وارد شوند و جریان طبیعی ادرار را مختل کنند.
انسداد حالب، چه ناشی از عوامل داخلی و چه خارجی، می‌تواند به تجمع ادرار در کلیه و متورم شدن آن منجر شود، که در صورت عدم درمان به موقع، ممکن است به آسیب دائمی کلیه بینجامد.
علل درونی انسداد شامل موارد زیر هستند
- سنگ حالب
- توده‌ها، پولیپ‌ها و تومور حالب
- لخته خون
- بیماری سل حالب و انگل شیستوزومیاز
- یورتروسل
- تنگی حالب مادرزادی
- آسیب ناشی از ابزارهای جراحی آندوسکوپی
علل برونزاد انسداد حالب با فشار روی حالب موجب مسدود شدن آن می‌گردند و عبارتند از:
- تومورهای خوش خیم و بدخیم شکم و لگن
- اختلالات عروقی و توده‌های عروق بزرگ مانند آنوریسم آئورت
- بیماری‌های غیر سرطانی در زنان (بارداری، توده‌های رحم یا تخمدان، کیست مجرای گارتنر، آندومتریوز، افتادگی رحم، آسیب حالب حین عمل جراحی رحم و تخمدان)
- بیماری‌های دستگاه گوارش (بیماری کرون، التهاب آپاندیس، دیورتیکولیت، ضایعات پانکراس)
- سایر توده‌های بزرگ شکمی
- بیماری فیبروز خلف صفاق
عوامل مختلفی می‌توانند ریسک ابتلا به انسداد حالب را افزایش دهند.
از جمله این عوامل می‌توان به سابقه جراحی‌های شکمی یا لگنی، پرتودرمانی در ناحیه لگن، عفونت‌های مزمن ادراری و ناهنجاری‌های مادرزادی سیستم ادراری اشاره کرد.
همچنین، استفاده از برخی داروها نظیر آنتی کولینرژیک‌ها که می‌توانند باعث کاهش حرکت ادرار شوند نیز ممکن است ریسک انسداد حالب را افزایش دهند.
روش‌های تشخیصی
انسداد موقت حالب بسیار رایج است و شایع‌ترین دلیل آن نیز سنگ‌های در حال دفع کلیه می‌باشد. تصویربرداری کلید تشخیص انسداد حالب است و ممکن است هر کدام از تست‌های تصویربرداری زیر انجام شود:
- سونوگرافی
- سی تی اسکن
- ام آر آی
- آی وی پی (تصویربرداری اشعه ایکس با ماده حاجب)
- اسکن هسته‌ای کلیه‌ها
سی تی اسکن روش تصویربرداری بسیار خوبی برای تشخیص سنگ‌های حالب است، در حالی که آی وی پی تصویر دقیق‌تری از ساختار، شکل و آناتومی حالب ارائه می‌دهد.
این آزمایشات اغلب محل انسداد را نشان می‌دهند و ممکن است بتوانند علت آن را نیز دقیقاً مشخص کنند.
آزمایش ادرار و خون نیز برای بررسی عملکرد کلیه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
راهکارهای درمانی
درمان اغلب به نوع انسداد بستگی دارد. اولین گام اورژانس شامل برقراری تخلیه کافی ادرار از کلیه‌ها است تا فشار ناشی از انسداد از روی کلیه‌ها برداشته شود و خطر آسیب کلیه کاهش یابد.
این روند را می‌توان با موارد زیر انجام داد:
استنت حالبی یا سوند دابل جی
یک لوله پلاستیکی نازک و توخالی که عموما تحت بیهوشی از طریق مجرا ادراری بین کلیه و مثانه درون حالب قرار می‌گیرد و موقتا برای چندین ماه حالب را برای جریان ادرار باز نگه می‌دارد.
نفروستومی
در این روش یک سوند (با هدایت اشعه ایکس یا سونوگرافی تحت بی حسی موضعی یا بیهوشی عمومی ) از طریق پوست پشت شکم وارد کلیه می‌شود تا ادرار داخل کلیه از طریق آن به بیرون بدن تخلیه شود. انتهای این سوند به یک کیسه نایلونی قابل تخلیه متصل می‌شود.
پس از برطرف شدن انسداد، ممکن است جراحی لاپاراسکوپی یا جراحی باز برای رفع دائمی انسداد نیز لازم باشد.
بسته به عامل انسداد نوع جراحی متفاوت است. چنانچه توده‌ای از بیرون روی حالب فشار می‌آورد، جراحی برداشتن توده صورت می‌گیرد.
اگر عامل انسداد تنگی باشد ممکن است قسمت تنگ حالب با جراحی حذف شود.
بعضی از علل انسدادی درون حالب نیز مانند سنگ‌ها با یورتروسکوپی (آندوسکوپی حالب) برطرف می‌شوند.
در مواردی که علت انسداد قابل برطرف شدن نباشد، ارولوژیست ناچار است به روشی مسیر حالب را به جای دیگری که انسداد وجود ندارد منحرف کند.
عموما از یکی از روش‌های زیر برای انحراف جریان ادرار (دایورژن ادراری) استفاده می‌گردد:
- در روش اول با پیوند حالب‌ها به همدیگر، مسیر عادی ادرار از یک کلیه به حالب دیگر برقرار می‌شود و از طریق آن به مثانه تخلیه می‌گردد (جراحی پیوند حالب به حالب یا یورترویورتروستومی).
- در روش دوم حالب بریده می‌شود و سر آن به سوراخی روی شکم وصل می‌شود. از طریق این سوراخ ادرار به بیرون و داخل کیسه نایلونی – قابل تخلیه – هدایت می‌شود (جراحی پیوند حالب به پوست یا یورتروستومی).
بعد از درمان
نتایج می‌تواند متفاوت باشد.
هر گونه آسیب کلیه ناشی از انسداد طولانی مدت می‌تواند منجر به آسیب دائمی شود.
اما اگر علت انسداد زود تشخیص داده شود و برطرف گردد، آسیب کلیه عموما ناچیز و قابل چشم پوشی است.
چنانچه کلیه بیش از دو ماه دچار انسداد کامل شود و مسیر ادراری آن برقرار نگردد، معمولا به طور کامل از کار خواهد افتاد.
عموما اگر فقط یک کلیه تحت تاثیر قرار گیرد، خوشبختانه کلیه دیگر اغلب به صورت جبرانی بزرگتر شده و تلاش می‌نماید که کار کلیه ناسالم را تا حدی برعهده بگیرد.
