ادرار خونی یا هماچوری به معنای وجود خون در ادرار است که به دو شکل اصلی نمایان می‌شود:
- هِماچوری ماکروسکوپی: در این نوع، خون با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است و ادرار به رنگ قرمز، صورتی یا قهوه ای در می‌آید.
- هِماچوری میکروسکوپی: در این نوع، خون تنها با استفاده از میکروسکوپ قابل مشاهده است و ادرار رنگ عادی دارد.
تشخیص هِماچوری
تشخیص هماچوری میکروسکوپی عمدتاً طی آزمایشات چکاپ و دوره ای انجام می‌شود که تست میکروسکوپیک یا نوار ادرار از نظر خون مثبت می‌شود. در صورتی که رنگ ادرار قرمز باشد و تست‌های آزمایشگاهی مثبت نشوند، تغییر رنگ ادرار می‌تواند نشان دهنده اختلالات دیگری مانند وجود میوگلوبین، بیلی روبین یا سایر مواد در ادرار باشد.
علل هِماچوری
دلایل متعددی برای وجود خون در ادرار وجود دارد که برخی از آنها نگران کننده نیستند، اما برخی دیگر ممکن است نیاز به مراقبت پزشکی داشته باشند. علل شایع هِماچوری عبارتند از:
- عفونت ادراری: شایع‌ترین علت هِماچوری به ویژه در زنان است.
- بزرگ شدن پروستات: این عارضه در مردان مسن شایع است و می‌تواند منجر به خونریزی در ادرار شود.
- سنگ کلیه یا مثانه: سنگ‌ها می‌توانند به مجاری ادراری آسیب برسانند و باعث خونریزی شوند.
- قاعدگی: ادرار با خونریزی ناشی از منس مخلوط می‌شود و افراد به اشتباه ادرار خود را خونی بیان می‌کنند.
- عفونت پروستات: این عارضه می‌تواند باعث التهاب و خونریزی در پروستات شود.
- بیماری کلیه: برخی از بیماری‌های کلیوی مانند گلومرولونفریت می‌توانند باعث خونریزی در ادرار شوند.
- ضربه به کلیه: آسیب به کلیه در اثر تصادف یا جراحت می‌تواند منجر به خونریزی در ادرار شود.
- سرطان مثانه: یکی از علائم سرطان مثانه می‌تواند وجود خون در ادرار باشد.
- سرطان سایر قسمت‌های دستگاه ادراری: شامل سرطان کلیه، حالب و سایر قسمت‌های دستگاه ادراری.
- داروهای ضد التهاب: مصرف داروهای ضد التهاب مانند قرص‌های ضد درد و تورم مفاصل.
- ورزش شدید: ورزش شدید می‌تواند به آسیب به مجاری ادراری و خونریزی منجر شود.
روش‌های تشخیصی و ارزیابی بیمار
هنگامی که خون در ادرار یافت شود، پزشکان می‌خواهند مطمئن شوند که بیماری جدی مانند سرطان مجاری ادراری یا مثانه وجود ندارد. سرطان‌های دستگاه ادراری به ندرت باعث وجود خون واضح در ادرار می‌شوند و در صورت تشخیص دیرهنگام نیز می‌توانند تهدید کننده حیات باشند.
عوامل خطر سرطان‌های سیستم ادراری
عوامل خطر شامل موارد زیر هستند:
- سابقه مصرف سیگار
- سن بالای ۵۰ سال
- جنسیت مذکر
- انواع خاصی از شیمی درمانی
- سابقه خانوادگی سرطان مثانه
- سرطان مجاری ادراری یا سندرم لینچ
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی محل کار مانند بنزن یا آمین‌های آروماتیک
- داشتن سوند ادراری برای مدت طولانی
آزمایشات و تصویربرداری
آزمایش‌ها برای رسیدن به دو هدف انجام می‌شوند:
- تعیین وجود هرگونه بیماری خونریزی دهنده در مثانه
- ارزیابی مجاری ادراری فوقانی (کلیه‌ها و حالب‌ها)
برای مشاهده مثانه از سیستوسکوپ استفاده می‌شود. مجاری ادراری فوقانی و کلیه‌ها با تصویربرداری مانند سونوگرافی یا سی تی اسکن بررسی می‌شوند. همچنین ممکن است آزمایش سیتولوژی ادرار برای بررسی سلول‌های مشکوک و سرطانی در ادرار درخواست شود.
اگر هیچ توضیحی برای وجود خون در ادرار پیدا نشد پزشک فرد را از نظر احتمال وجود سرطان به سه دسته کم خطر، خطر متوسط و پر خطر تقسیم می‌نماید.
ریسک سرطان و ارزیابی آن
پزشکان برای تصمیم گیری در مورد نوع آزمایش مورد نیاز برای هر فرد، از دستورالعمل‌های خاصی پیروی می‌کنند. افراد با ریسک سرطان پایین، کمتر ارزیابی می‌شوند، زیرا خطر ابتلا به سرطان آنها کم است. فردی که در معرض خطر بالایی قرار دارد به آزمایش‌های عمیق‌تر و متعددی نیاز دارد.
ریسک پایین سرطان
بیماران با ریسک پایین به ندرت دچار سرطان می‌شوند. یک گزینه رایج، تکرار آزمایش ادرار طی 6 ماه است. اگر آن آزمایش خون در ادرار را نشان دهد، تست بیشتری انجام می‌شود. اگر آزمایش مجدد خون را نشان ندهد، بیمار از نظر علائم تحت نظر قرار می‌گیرد یا مدتی بعد سونوگرافی و تصویربرداری تکرار می‌شوند.
در صورت بروز ادرار خونی که با چشم هم رویت شود، بررسی‌های بیشتر از جمله سی تی اسکن با تزریق ماده ی حاجب و سیستوسکوپی ضرورت دارند
ریسک متوسط سرطان
به بیمارانی که در معرض خطر متوسط هستند، توصیه می‌شود سیستوسکوپی برای مشاهده مثانه و سونوگرافی کلیه برای بررسی کلیه‌ها انجام دهند. ممکن است آزمایش‌های اضافی هم مورد نیاز باشد.
ریسک بالای سرطان
افرادی که در معرض خطر بالایی برای سرطان قرار دارند، اغلب تحت بررسی کامل قرار می‌گیرند که شامل موارد زیر است:
- سیستوسکوپی مثانه
- سی تی اسکن با تزریق ماده حاجب شکم و لگن
- تست سیتولوژی ادرار
- سونوگرافی
- تصویربرداری با اشعه ایکس با تزریق ماده حاجب
تفاوت اصلی بین سی تی اسکن و سونوگرافی این است که سی تی اسکن می‌تواند ناهنجاری‌های کوچک در کلیه و حالب‌ها را که ممکن است با سونوگرافی یافت نشوند را پیدا کند.
درمان
اکثر افرادی که در ادرارشان خون مشاهده می‌کنند، مشکل جدی یا سرطان ندارند. در بسیاری از موارد، علت ادرار خونی مشخص نمی‌گردد و مویرگ‌های ریزی از سطح پوششی سیستم ادراری دچار خونریزی شده اند. اما در بیمارانی که دچار خونریزی جدی‌تری هستند یا ریسک سرطان در آنها بالا است، تشخیص زودهنگام می‌تواند نجات بخش باشد. بسته به علت خونریزی، درمان متفاوت خواهد بود.
نتیجه گیری
هماچوری یا وجود خون در ادرار یک علامت مهم است که نباید نادیده گرفته شود. با تشخیص و درمان به موقع، می‌توان از بروز مشکلات جدی جلوگیری کرد. مراقبت‌های پزشکی منظم و بررسی علائم می‌تواند به حفظ سلامت دستگاه ادراری کمک کند.
