در شرایط طبیعی، مثانه زنان توسط ماهیچه ها و بافت های قوی لگن در جای خود نگه داشته می‌شود.
هنگامی که این بافت ها ضعیف شوند مثانه می تواند به پایین نزول کند و به داخل واژن برجسته شود که به آن افتادگی مثانه یا سیستوسل می‌گویند.
در موارد شدید، مثانه آنقدر پایین می‌آید که در دهانه واژن برجسته شده و قابل رویت است که به آن پرولاپس یا بیرون زدگی می‌گویند.
افتادگی مثانه در زنان مسن شایع تر است.
علائم افتادگی مثانه
شایع‌ترین علامت، احساس برآمدگی در واژن است که می‌تواند قابل رویت یا قابل لمس باشد.
سایر علائم و نشانه‌هایی که ممکن است مربوط به افتادگی مثانه باشد عبارتند از:
- تکرر ادرار یا احساس اضطرار در دفع ادرار
- بی‌اختیاری ادرار
- احساس عدم تخلیه کافی ادرار
- عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری
- درد و سنگینی در واژن، لگن، پایین شکم، کشاله ران یا پایین کمر
- مقاربت دردناک
در برخی موارد، افتادگی ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند.
علل سیستوسل
زایمان‌های سخت و طولانی می‌تواند با فشار روی مثانه باعث افتادگی مثانه شوند.
عوامل دیگری که می‌توانند منجر به افتادگی لگن شوند عبارتند از:
- بلند کردن اجسام سنگین
- سرفه مزمن (یا سایر مشکلات ریوی)
- یبوست و زور زدن مکرر هنگام دفع مدفوع
- چاقی
- یائسگی (زمانی که سطح هورمون استروژن کاهش می‌یابد)
استروژن به تقویت عضلات کف لگن کمک می‌کند.
با کاهش سطح استروژن در یائسگی، این عضلات ضعیف‌تر شده و احتمال افتادگی مثانه افزایش می‌یابد.
- جراحی قبلی لگن: جراحی‌های لگن می‌توانند باعث ضعیف شدن عضلات و بافت‌های حمایتی مثانه شوند.
- افزایش سن: با افزایش سن، عضلات کف لگن به طور طبیعی ضعیف‌تر می‌شوند و خطر افتادگی مثانه را افزایش می‌دهند.
تشخیص افتادگی مثانه
معاینه افتادگی مثانه (سیستوسل) در حالت خوابیده یا ایستاده یا زمان زور زدن صورت می‌گیرد و پزشک متخصص میزان افتادگی مثانه و احتمال بیماری‌های دیگر ناحیه تناسلی را ارزیابی می‌کند.
در بعضی خانم‌ها علاوه بر افتادگی مثانه، افتادگی انتهای روده بزرگ یا رکتوم هم دارند که ممکن است رویت یا لمس گردد که به این حالت اختلال رکتوسل گفته می‌شود.
روش های تشخیص افتادگی مثانه
برای تشخیص دقیق افتادگی مثانه، از روش های گوناگونی بهره گرفته می شود که هر یک به نوعی اطلاعات کاملی از ساختار و عملکرد مثانه و اندام های اطراف آن ارائه می دهند. انتخاب نوع تست تشخیصی بستگی به علائم بیمار و شدت عارضه دارد
سیستوسکوپی
در این روش, اندوسکوپ (دوربین نازک و مجهز به نور) تحت بی حسی موضعی داخل مثانه شده و جدار مثانه ارزیابی می گردد.
تست نوار مثانه یا یورودینامیک
این آزمایش عملکرد مثانه و جریان ادرار را بررسی می‌کند.
اشعه ایکس
گاها مثانه توسط سوند با ماده حاجب پر شده و از عکس‌برداری اشعه ایکس برای ارزیابی جدار مثانه استفاده می‌گردد.
سونوگرافی
سونوگرافی تصویر خوبی از مثانه، حجم مثانه، اختلالات جدار داخلی مثانه و سایر ارگان‌های داخل لگن را به ارولوژیست می‌دهد.
تصویربرداری ام آر آی
علاوه بر بافت مثانه، ناهنجاری‌های عضلات کف لگن و سایر ارگان‌های داخل لگن را به خوبی نمایان می‌کند.
درمان افتادگی مثانه
درمان سیستوسل بسته به شدت علائم و تاثیر آن بر زندگی بیمار می تواند شامل روش های غیر جراحی یا جراحی باشد.
در موارد خفیف، راهکارهای غیر جراحی نظیر پیگیری و عدم مداخله، تمرینات کگل، فیزیوتراپی کف لگن، استفاده از پساری و در برخی موارد درمان هورمونی با استروژن می توانند به بهبود علائم و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کنند.
این روش ها برای بیمارانی که علائم خفیفی دارند یا به دلیل شرایطی مانند سن یا وضعیت سلامتی نمی توانند تحت عمل جراحی قرار گیرند، گزینه های مناسبی محسوب می شوند.
در موارد شدیدتر، جراحی ممکن است برای ترمیم و تقویت بافت‌های حمایتی و برطرف‌سازی افتادگی مثانه ضروری باشد.
روش های جراحی متنوعی برای ترمیم سیستوسل وجود دارند که شامل جراحی باز، جراحی کم تهاجمی و جراحی با کمک ربات است. بسته به نوع جراحی، از گرافت ها یا مواد تقویتی بیولوژیکی یا مصنوعی استفاده می شود تا ساختار کف لگن محکم تر شده و علائم افتادگی بهبود یابد.
قبل از تصمیم گیری برای جراحی، بیمار باید به طور کامل از جوانب مختلف، خطرات و مزایای این روش آگاه شود. جراح اورولوژیست با ارائه توضیحات کامل و پاسخ به سوالات، بیمار را در تصمیم گیری آگاهانه یاری می کند
درمان غیر جراحی
درمان‌های غیر جراحی برای افتادگی مثانه در موراد خفیف کاربری می باشند و شامل موارد زیر هستند:
پیگیری و عدم مداخله درمانی
برخی از زنان دچار افتادگی مثانه هستند اما علائم آزار دهنده ای ندارند،لذا هر 6 ماه پیگیری شده و در صورت بروز علایم درمان می گردد.
در صورتی که افتادگی برای بیمار مشکلی ایجاد نکند و جریان ادرار را مسدود نکند نیازی به درمان ندارد.
درمان رفتاری
این روش می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تمرینات کگل(Kegel): این تمرینات با هدف تقویت عضلات کف لگن در اطراف واژن، مثانه و روده طراحی شده‌اند.
- فیزیوتراپی کف لگن: فیزیوتراپی تخصصی برای تقویت عضلات کف لگن
- استفاده از پساری: پساری (رحم بند) واژن وسیله ای قابل ارتجاع در اشکال مختلف است که داخل واژن قرار داده می‌شود تا از افتادگی بیشتر رحم جلوگیری نموده و قابل شستشو و تعویض می‌باشد.
درمان دارویی
درمان هورمونی با استروژن: کاهش سطح استروژن بعد از یائسگی می تواند باعث ضعیف شدن عضلات کف لگن شود.
درمان جراحی
در موارد شدیدتر افتادگی مثانه، ممکن است جراحی برای ترمیم و سفت کردن عضلات و بافت های حمایتی مثانه در نظر گرفته شود.
هدف از جراحی رفع افتادگی، تقویت بافت های حمایت کننده مثانه و بهبود علایم است.
جراحی را می‌توان از طریق واژن یا شکم انجام داد.
روشهای جراحی افتادگی مثانه
روش های مختلفی برای جراحی وجود دارد، از جمله:
- جراحی باز: در این روش برشی در ناحیه تحتانی شکم یا از طریق واژن صورت گرفته و سیستوسل از این طریق جراحی می گردد.
- جراحی کم تهاجمی: از ابزارهای لاپاراسکوپی با ایجاد 3 یا 4 سوراخ زیر شکم و ورود ابزار جراحی جهت انجام جراحی سیستوسل استفاده می گردد.
- لاپاراسکوپی و با کمک ربات: در این روش، ابزارهای جراحی رباتیک از طریق دیواره شکم وارد بدن می شوند.
این ابزارها به بازوهای رباتیک متصل شده و توسط جراح کنترل می‌گردند.
جهت عمل جراحی و ترمیم سیستوسل گاها از گرافت یا بافت‌های طبیعی و مصنوعی استفاده می گردد:
- ترمیم با گرافت یا بافت طبیعی که در آن قسمتی از بافت های خود فرد از سایر قسمت های بدن برای ترمیم سیستوسل برداشته و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- تقویت با مواد سنتتیک جراحی (گرافت بیولوژیکی) در مواردی که بافت خود فرد کافی نباشد، ممکن است از مواد مصنوعی و یا بافت حیوانی برای تقویت ترمیم استفاده شود.
قبل از جراحی، بیمار باید گفتگوی مفصلی با جراح خود داشته باشد.
بیمار باید از خطرات، مزایا و سایر گزینه های موجود برای ترمیم سیستوسل با جراحی مطلع شود.
کسب رضایت آگاهانه از بیمار بسیار مهم است و این رضایت تنها پس از پاسخگویی اورولوژیست به تمامی سوالات بیمار امکان پذیر است.
سیر بیماری افتادگی مثانه
سیستوسل (افتادگی مثانه) به تدریج پیشرفت می کند و به مرور زمان ممکن است وضعیت آن وخیم تر شود، به ویژه اگر عوامل خطرساز مانند بارداری، زایمان مکرر، و یائسگی در بیمار وجود داشته باشد. با پیشرفت بیماری، علائم ممکن است از خفیف به شدید تغییر کنند و شامل احساس سنگینی و درد در ناحیه لگن، مشکلات ادراری مانند تکرر ادرار یا نشت غیرارادی ادرار، و در موارد شدید، دشواری در تخلیه کامل مثانه شوند.
بیماری سیستوسل می تواند به چندین مرحله تقسیم شود:
- در مراحل اولیه، افتادگی معمولاً خفیف است و ممکن است بدون علائم یا با علائم بسیار خفیف همراه باشد.
- با گذشت زمان، افتادگی به مرحله متوسط می رسد و علائم واضح تر می شوند. بیمار ممکن است به ویژه هنگام اعمال فشار به ناحیه لگن، مانند بلند کردن اجسام سنگین یا سرفه کردن، احساس ناراحتی بیشتری داشته باشد.
- در مراحل پیشرفته، افتادگی می تواند به حدی برسد که بخشی از مثانه از طریق دهانه واژن قابل مشاهده یا لمس باشد. این مرحله معمولاً باعث ناراحتی شدید و مشکلات جدی ادراری می شود و می تواند کیفیت زندگی بیمار را به طور جدی مختل کند.
چشم انداز درمان سیستوسل
چشم انداز درمان سیستوسل بسته به شدت و مرحله بیماری و پاسخ بدن به درمان های مختلف متفاوت است.
در مراحل خفیف و متوسط، چشم انداز درمان با روش های غیرجراحی مانند تمرینات کف لگن و استفاده از پساری مطلوب است و اغلب می تواند به کاهش علائم و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کند.
این درمان ها برای بیمارانی که علائم خفیف دارند و هنوز افتادگی چندان شدیدی ندارند، به عنوان گزینه های اولیه توصیه می شود.
در موارد پیشرفته، درمان های جراحی معمولاً مورد نیاز هستند تا با ترمیم و تقویت بافت های کف لگن، علائم کنترل شوند و از پیشرفت بیشتر بیماری جلوگیری شود.
جراحی ها اغلب نتایج خوبی به همراه دارند و می توانند کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشند، اما ممکن است خطراتی داشته باشند و گاهی نیاز به تکرار جراحی وجود داشته باشد.
بطور کلی، اگر بیماران به طور منظم وضعیت خود را بررسی کرده و از روش های مراقبتی و درمانی مناسب استفاده کنند، چشم انداز کنترل سیستوسل و حفظ کیفیت زندگی در طولانی مدت مطلوب است.
جمع بندی
سیستوسل یا افتادگی مثانه نوعی پرولاپس است که در آن مثانه به علت ضعف در دیواره جلویی واژن به درون واژن برآمده می شود.
این بیماری که بیشتر در زنان رخ می دهد، می تواند به دلایلی از جمله زایمان طبیعی مکرر، سن بالا، کاهش هورمون استروژن پس از یائسگی، بلند کردن اجسام سنگین، و مشکلات مرتبط با یبوست یا چاقی ایجاد شود.
علائم سیستوسل شامل احساس سنگینی و فشار در ناحیه لگن، برآمدگی در دهانه واژن، مشکلات دفع ادرار و در موارد شدیدتر، بی اختیاری ادرار است.
روش های تشخیص افتادگی مثانه شامل معاینه لگنی، آزمایش های ادراری و گاهی تست های تصویربرداری برای ارزیابی شدت افتادگی مثانه است.
درمان سیستوسل به شدت بیماری بستگی دارد و می تواند از تغییرات سبک زندگی و تمرینات کگل برای تقویت عضلات کف لگن تا استفاده از پساری (وسیله ای برای حمایت از مثانه) و حتی جراحی برای موارد شدیدتر متغیر باشد.
انجام تمرینات منظم کف لگن و رعایت برخی نکات بهداشتی می تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد.
در این مقاله سعی کردیم با بررسی دقیق علل، علائم، روش های تشخیص و گزینه های درمانی سیستوسل بر اساس منابع علمی معتبر اورولوژی پرداخته و راهکارهای موثر در مدیریت این بیماری را شرح دهیم.
