دفع سنگ کلیه ۴ تا ۵ میلیمتری اغلب با نظارت پزشک و بهصورت طبیعی ممکن است. مصرف مایعات، پیادهروی و داروهای تسهیل دفع سنگ این فرایند را سریعتر میکنند. دفع سنگهای ۶ تا ۱۰ میلیمتری سختتر است و بهویژه در اندازههای بزرگ، ممکن است به مداخلات پزشکی و سنگشکن نیاز باشد.
در این مقاله دربارۀ دفع سنگ کلیه ۴ تا ۱۰ میلیمتری صحبت میکنیم و توضیح میدهیم که چه علائمی نشان میدهد سنگ در حال دفع است، چه عواملی بر احتمال دفع موفق آن اثر میگذارند، چه روشهایی برای درمان وجود دارد و در چه مواقعی مراجعه به پزشک ضروری است. درصورتیکه شما یا یکی از اطرافیانتان با چنین سنگ کلیهای روبهرو هستید، تا انتهای این مطلب با ما همراه شوید.
علائم دفع سنگ کلیه ۴ تا ۱۰ میلیمتری
علائم دفع سنگ کلیه میتواند بسته به اندازۀ سنگ متفاوت باشد. تعدادی از علائم در همۀ انواع سنگها مشترکاند و فقط شدت آنها تغییر میکند. در این بخش ابتدا علائم مشترک را توضیح میدهیم و سپس به تفاوت علائم در سنگهای کوچکتر و بزرگتر میپردازیم:
۱. علائم مشترک در تمام سنگها (با شدت متفاوت)
این علائم تقریباً در همۀ بیماران دیده میشود، اما شدت آنها به اندازۀ سنگ و میزان انسداد بستگی دارد:
- درد شدید و ناگهانی (کولیک کلیوی): معمولاً از پهلو آغاز میشود و به کشالۀ ران یا شکم میرسد. شدت این درد موجدار است؛ یعنی بیمار، دورههایی از درد شدید و سپس کاهش نسبی درد را تجربه میکند.
- وجود خون در ادرار (هِماچوری): عبور سنگ از مجاری ادراری میتواند باعث خراش مخاط و ایجاد خون در ادرار شود. ممکن است ادرار، به رنگ صورتی، قرمز یا قهوهای دیده شود یا خون فقط در آزمایش مشخص باشد.
- سوزش یا درد هنگام ادرار: وقتی سنگ به بخشهای پایینی حالب یا مثانه میرسد، ممکن است هنگام ادرار احساس سوزش یا درد ایجاد شود.
۲. تفاوت علائم در سنگهای با اندازههای مختلف
علاوه بر علائم مشترک، اندازه سنگ میتواند نوع یا شدت برخی علائم را تغییر دهد.
| جدول مقایسۀ علائم سنگ کلیه بر اساس اندازه | |||
| اندازۀ سنگ | احتمال دفع خودبهخود | علائم رایج | وضعیت دفع |
| ۳ تا ۵ میلیمتر | زیاد | درد پهلو، سوزش ادرار و خون در ادرار | معمولاً بدون نیاز به مداخلۀ پزشکی بهدلیل دفع خودبهخود |
| ۶ تا ۷ میلیمتر | متوسط | درد شدیدتر، احتمال گیر کردن در حالب | وجود احتمال انسداد و نیاز به درمان پزشکی |
| ۸ تا ۱۰ میلیمتر و بزرگتر | کم | انسداد، تب و لرز، تهوع و استفراغ | احتمال انسداد قوی و ضرورت مداخلۀ پزشکی |
درد و سوزش ادرار در سنگهای ۳ تا ۵ میلیمتری
سنگهای کوچکتر مانند سنگ کلیه ۳ میلیمتری یا ۴ میلیمتری معمولاً راحتتر از مجاری ادراری عبور میکنند. این سنگها ممکن است برای مدت کوتاهی باعث درد شدید شوند، اما بهدلیل ابعاد کوچک، بهسرعت از حالب عبور میکنند و علائم آنها زودگذر است.
سوزش ادرار در این موارد بیشتر بهدلیل رسیدن سنگ به بخشهای انتهایی مسیر دفع است. در برخی بیماران ممکن است خون در ادرار بهصورت صورتی یا قرمز کمرنگ نیز مشاهده شود، اما معمولاً بدون نیاز به بستری یا جراحی، مشکل برطرف میگردد.
تب و لرز و انسداد در سنگهای ۶ تا ۱۰ میلیمتری
سنگهای بزرگتر مانند سنگهای ۶ میلیمتری تا ۱۰ میلیمتری به دلیل ابعادشان بهراحتی در حالب (لولهای که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل میکند) گیر میکنند. این انسداد باعث برگشت ادرار به کلیه و تورم آن میشود و میتواند علائم شدیدتر و عوارض جدیتری به همراه داشته باشد که در ادامه به برخی از این علائم اشاره میکنیم:
- درد طولانیمدت: درد شدید ناشی از انسداد ممکن است ساعتها یا روزها ادامه یابد.
- تب و لرز: انسداد کامل حالب میتواند منجر به بروز عفونت در کلیه شود که با تب و لرز، حالت تهوع و استفراغ همراه است. این وضعیت یک فوریت پزشکی محسوب میشود و برای پیشگیری از آسیب جدیتر به کلیه باید سریعاً به آن رسیدگی شود.
- کاهش حجم ادرار یا قطع کامل آن: اگر سنگ، حالبهای هر دو کلیه یا حالب یک کلیه را مسدود کند، خروجی ادرار بهشدت کاهش مییابد یا کاملاً متوقف میشود. این اتفاق بهسرعت میتواند منجر به نارسایی حاد کلیه و مسمومیت در بدن شود.
هرگونه کاهش شدید یا توقف کامل تولید ادرار، یک وضعیت اورژانسی تلقی میشود و نیاز به مراجعۀ فوری به پزشک دارد. در چنین شرایطی، پزشک باید با مداخلات درمانی مانند TUL و دابل جی یا نِفروستومی (Nephrostomy)، مسیر عبور ادرار را باز کند تا از آسیب دائمی به کلیهها جلوگیری شود.
چه عواملی بر دفع یا گیر کردن سنگ کلیه اثر میگذارند؟
سه عامل اصلی بر دفع خودبهخودی سنگ کلیه تأثیر میگذارند: «اندازه سنگ، محل قرارگیری آن و شکل سنگ». این عوامل تعیین میکنند که آیا سنگ به راحتی از مجاری ادراری عبور میکند یا خیر. در ادامه بهصورت مختصر و مفید، این سه عامل مهم در دفع سنگ کلیه ۴ تا ۱۰ میلیمتری را بررسی میکنیم:
۱. اندازۀ سنگ کلیه؛ مهمترین عامل تعیینکنندۀ دفع سنگ
مهمترین عامل در دفع سنگ کلیه اندازۀ آن است. هرچه سنگ کوچکتر باشد، احتمال دفع خودبهخودی آن بالاتر است. این احتمال در سنگهای کوچکتر از ۴ میلیمتر، بیشتر از سنگهایی با اندازههای بزرگتر است. بهطور کلی هرچه سنگ بزرگتر باشد، احتمال دفع آن بدون جراحی یا سنگشکن، کمتر است.
۲. محل قرارگیری سنگ کلیه
محل قرارگیری سنگ در مجاری ادراری تأثیر زیادی بر دفع آن دارد. اگر سنگ بهتازگی از کلیه خارج شده و در بخش بالایی حالب (نزدیک به کلیه) قرار گرفته باشد، احتمال دفع خودبهخود آن کمتر است. اگر سنگ به بخش پایینی حالب (نزدیک به مثانه) برسد، بهدلیل گشادتر شدن مجرا، احتمال دفع آن بسیار بیشتر است.
۳. شکل سنگ
جنس سنگ و شکل آن نیز میتواند بر دفع آن تأثیر بگذارند. سنگهایی که سطح صافی دارند، راحتتر از سنگهای لبهدار و نوکتیز از حالب عبور میکنند.
با در نظر گرفتن نکاتی که بیان شد، میتوان نتیجه گرفت که احتمال دفع سنگ کلیه بدون جراحی، به عوامل مختلفی بستگی دارد و نمیتوان فقط بر اساس اندازۀ سنگ در مورد دفع خودبهخودی آن تصمیم گرفت؛ محل قرارگیری و شکل آن نیز در شیوۀ دفع سنگ کلیه، نقش کلیدی دارند.
روشهای درمان سنگ کلیه کوچک و متوسط
انتخاب بهترین روش برای درمان سنگ کلیه به اندازه، محل قرارگیری و شدت علائم آن، بستگی دارد. انتخاب روش مناسب توسط پزشک متخصص اورولوژی و پس از بررسیهای لازم صورت میگیرد. سنگهای کوچکتر (نهایتاً ۴ تا ۵ میلیمتری) معمولاً با روشهای ساده و بدون جراحی دفع میشوند؛ درحالیکه سنگهای بزرگتر ممکن است نیاز به درمانهای تخصصیتر داشته باشند.
روشهای غیرجراحی برای سنگهای کوچک
برای سنگهای کلیۀ کوچکتر از ۵ میلیمتر که در حالب گیر نکردهاند، معمولاً از روشهای غیرجراحی و حمایتی استفاده میشود. این روشها به بدن کمک میکنند تا سنگ را بهصورت طبیعی دفع کند. در ادامه در مورد این روشها توضیحاتی خواهیم داد:
- افزایش مصرف مایعات: نوشیدن آب فراوان (حدود ۲ تا ۳ لیتر در روز) به افزایش حجم ادرار حرکت سنگ در مجاری ادراری کمک کند.
- مصرف دارو: پزشک ممکن است داروهای مسکن برای کنترل درد و داروهایی مانند تامسولوسین تجویز کند. تامسولوسین با شل کردن عضلات صاف مجرای ادرار (حالب)، به دفع آسانتر سنگ کلیه کمک میکند.
- فعالیت بدنی: تحرک و فعالیت فیزیکی میتواند به جابهجایی سنگ در حالب و تسریع فرایند دفع کمک کند.
روشهای جراحی یا لیتوتریپسی برای سنگهای بزرگتر
سنگهایی با اندازۀ بین ۶ تا ۱۰ میلیمتر سختتر دفع میشوند. در این شرایط، پزشک متخصص اورولوژی ممکن است روشهای نیمهتهاجمی یا جراحی را پیشنهاد کند. در ادامه دربارۀ این روشهای صحبت خواهیم کرد:
- سنگشکنی بروناندامی با امواج (ESWL)، رایجترین روش برای خرد کردن سنگهای متوسط (۶ تا ۱۰ میلیمتری) است که بدون جراحی باز انجام میشود. این روش برای سنگهای ابتدای حالب، مؤثر است و اگر سنگ، پایینتر آمده باشد، کارآمد نیست.
- سنگشکنی درونمجرایی یا TUL: درصورتیکه سنگ کلیه در حالب گیر کرده باشد، پزشک متخصص اورولوژی با استفاده از دستگاهی باریک به مجاری ادراری راه پیدا میکند و سنگ را خارج یا خرد میکند.
- جراحی: در موارد نادر که سنگ بسیار سخت یا بزرگ باشد، روشهای جراحی پیشرفتهتر مورد نیاز خواهد بود.
برای درمان سنگ کلیۀ بزرگتر از ۱۰ میلیمتر چه باید کرد؟
سنگهای ۱۰ میلیمتری یا بزرگتر بهندرت خودبهخود دفع میشوند. این سنگها معمولاً در مجرای ادراری (حالب) گیر میکنند و باعث درد شدید، انسداد مجرای ادرار و آسیب به کلیه میشوند.
در این موارد، حتماً باید به پزشک متخصص اورولوژی مراجعه کرد. پزشک برای دفع این سنگها از روشهای مختلفی استفاده میکند که در ادامه دربارۀ این روشها صحبت خواهیم کرد:
- ESWL: این روش برای سنگهای حالب پروگزیمال یا ابتدای حالب یا داخل کلیه استفاده میشود.
- سنگشکنی درونمجرایی یا TUL: در این روش، پزشک با استفاده از وسیلهای باریک، انعطافپذیر و دوربیندار از طریق مجرای ادرار به حالب یا کلیه دسترسی پیدا میکند و سنگ را خرد یا خارج مینماید.
- جراحی از راه پوست (PCNL): برای سنگهای بزرگتر از ۲ سانتیمتر، نِفرولیتوتومی از راه پوست (NephroLithotomy) متداول است. در این روش، برش کوچکی روی پوست ایجاد میشود و ابزار مخصوص وارد کلیه میگردد تا به کمک آن، سنگ مستقیماً خرد و تخلیه شود. این روش، صرفاً برای سنگهای بزرگ داخل کلیه استفاده میشود و برای سنگهای درون حالب، کاربردی ندارد.
چه زمانی برای دفع سنگ کلیه باید به پزشک متخصص مراجعه کنیم؟
دفع سنگ کلیه همیشه روندی ساده و بدون خطر ندارد و گاهی میتواند باعث انسداد شدید مجرای ادرار یا عفونت ادراری شود. در این مواقع کلیه را در معرض آسیب جدی قرار میگیرد؛ بههمیندلیل آگاهی از علائم هشدار و اقدام سریع بسیار مهم است. در ادامه مهمترین علائم هشدار را بیان میکنیم که درصورت حس کردن آنها باید فوراً به پزشک متخصص اورولوژی مراجعه کنید.
- درد شدید و مداوم که با مسکنهای معمولی تسکین پیدا نمیکند؛
- تب و لرز (نشانۀ وجود عفونت همراه با سنگ)؛
- ناتوانی در دفع ادرار یا کاهش شدید حجم ادرار؛
- وجود خون در ادرار؛
- حالت تهوع و استفراغ شدید که مانع خوردن یا نوشیدن میشود.
راهکارهای پیشگیری از تشکیل دوبارۀ سنگ کلیه
پس از دفع موفقیتآمیز سنگ کلیه، مهمترین گام، پیشگیری از تشکیل سنگهای جدید است. این کار به تغییراتی در سبک زندگی و رژیم غذایی نیاز دارد. در ادامه
- مصرف آب فراوان؛
- کاهش مصرف نمک؛
- کاهش مصرف نوشیدنیهای گازدار؛
- ورزشهای پرتحرک برای دفع سنگهای سریعتر سنگهای کوچک.
جمعبندی
در این مقاله دربارۀ دفع سنگ کلیه ۴ تا ۱۰ میلیمتری صحبت کردیم و روشهای مختلف دفع و درمان سنگهای مختلفی را که در کلیه تشکیل میشوند، توضیح دادیم. سنگهای کوچک کلیه (۳ تا ۵ میلیمتری) در بیشتر موارد با مصرف مایعات و رعایت توصیههای ساده، خودبهخود دفع میشوند؛ اما سنگهای بزرگتر (۷ تا ۱۰ میلیمتری) اغلب نیاز به درمان دارویی یا مداخلات پزشکی دارند و نباید نسبت به آنها بیتوجه بود.
به خاطر داشته باشید که درصورت مشاهدۀ علائم خطرناکی مانند تب و لرز، درد شدید یا ناتوانی در دفع ادرار، باید بلافاصله به پزشک متخصص اورولوژی مراجعه کرد. سلامت کلیهها بسیار حیاتی است و تعلل در درمان سنگ کلیه میتواند عوارض جبرانناپذیری به دنبال داشته باشد.
