کلیه‌ها با فیلتر کردن خون و دفع مواد زائد، نمک و آب، ادرار تولید می‌کنند. ادرار از کلیه به لگنچه کلیه و سپس به حالب تخلیه می‌شود. هر کلیه باید حداقل یک حالب عملکردی داشته باشد تا ادرار را از کلیه به مثانه برساند.
تنگی مجرای لگنچه کلیه (UPJO) یک اختلال است که در آن خروجی کلیه، یعنی لگنچه، به طور جزئی یا کامل مسدود می‌شود. لگنچه نقطه اتصال کلیه به حالب است، حالب‌ها لوله‌هایی هستند که ادرار را به مثانه منتقل می‌کنند.
این اختلال می‌تواند منجر به اتساع لگنچه و آسیب به کلیه شود، زیرا ادرار نمی‌تواند به طور طبیعی از کلیه خارج شود و درون آن جمع می‌شود.
بسته شدن لگنچه می‌تواند باعث افزایش فشار داخلی کلیه و در نتیجه ایجاد آسیب و اتساع کلیه شود.
در برخی موارد، برای بهبود جریان ادرار نیاز به جراحی داریم. این جراحی می‌تواند شامل برداشتن بخشی از لگنچه باشد یا می‌توان برای بهبود جریان ادرار از طریق جراحی مسیر ادراری جدید ایجاد کرد. اما در موارد خفیف‌تر که شدت انسداد به اندازه‌‌ای نیست که نیاز به مداخله جراحی اضطراری داشته باشد تنها نظارت دوره‌‌ای ممکن است کافی باشد.
علل تنگی مجرای لگنچه کلیه
تنگی مجرای لگنچه – حالب (یو پی جی او) اغلب مادرزادی است و علت آن ناشناخته است. از هر 1500 کودک، یک کودک با این مشکل متولد می‌شود. انسداد در هنگام شکل گیری کلیه در دوران جنینی ایجاد می‌شود. امروزه اکثر موارد، قبل از تولد با استفاده از سونوگرافی تشخیص داده می‌شوند. در بزرگسالان، تنگی ممکن است پس از گیر افتادن سنگ کلیه، جراحی، التهاب یا توده‌های حالب فوقانی رخ دهد.
علل مادرزادی
در موارد مادرزادی، نقص در تکامل طبیعی مجرای لگنچه کلیه به حالب، می‌تواند منجر به تنگی شود. این نقص ممکن است به دلیل رشد غیرطبیعی عضلات حالب یا ناهنجاری‌های عروقی باشد که مجرای لگنچه کلیه را فشرده می‌کنند.
علل اکتسابی
در موارد اکتسابی، عواملی مانند ضربه، التهاب مزمن، جراحی‌های قبلی و تشکیل سنگ‌های کلیه می‌توانند منجر به ایجاد تنگی در مجرای لگنچه – حالب شوند. این شرایط می‌تواند باعث ایجاد بافت زخم (فیبروز) و انسداد مجرای ادرار شود.
علائم بیماری
پس از تولد، علائم در نوزادان و کودکان عبارتند از:
- توده شکمی
- عفونت مجاری ادراری همراه با تب
- درد پهلو (درد در قسمت بالایی شکم یا پشت، عمدتاً با مصرف مایعات)
- سنگ کلیه
- وجود خون در ادرار
- استفراغ
- رشد ضعیف در نوزادان
در برخی موارد تنگی مجرای لگنچه- حالب ( یو پی جی او ) علائم واضحی ندارد ادرار ممکن است بعضی اوقات به طور طبیعی تخلیه شود و گاهی نیز مسیر مسدود می‌شود و باعث ایجاد درد متناوب می‌شود.
اعتقاد کلی بر این است که اکثر کودکان دردی را تجربه نمی‌کنند، مگر اینکه دچار عفونت ادراری شوند یا انسداد شدیدتر شود.
علائم در نوزادان و کودکان
در نوزادان، ممکن است توده‌‌ای قابل لمس در ناحیه شکم وجود داشته باشد که نشان دهنده تورم کلیه است. همچنین، عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری و تب‌های بدون دلیل مشخص می‌توانند نشانه‌های مهمی باشند. در موارد شدیدتر، ممکن است نوزاد دچار مشکلات تغذیه‌‌ای و رشد ناکافی شود.
علائم در بزرگسالان
در بزرگسالان، علائم ممکن است شامل درد شدید در ناحیه پهلو، که به قسمت‌های پایین‌تر شکم یا کشاله ران منتشر می‌شود، باشد. این درد معمولاً پس از مصرف مایعات زیاد یا الکل شدیدتر می‌شود. سنگ کلیه و وجود خون در ادرار نیز از دیگر علائم شایع در بزرگسالان هستند.
روش‌های تشخیصی
در حالی که سونوگرافی به پزشک در مشاهده کلیه‌ها کمک می‌کند، برای تأیید تنگی مجرای لگنچه- حالب به تصویربرداری بیشتری نیاز است.
برای تشخیص صحیح، متخصص اورولوژی باید تولید ادرار و تخلیه آن را بررسی کند.
آزمایش‌های مختلفی برای این منظور وجود دارد و آزمایشات BUN و کراتینین برای بررسی عملکرد کلیه استفاده می‌شوند.
در گذشته، اغلب از پیلوگرام داخل وریدی یا IVP استفاده می‌شد.
اسکن هسته‌‌ای کلیه و سی تی اسکن نیز برای تشخیص استفاده می‌شوند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) نیز ممکن است استفاده شود.
سونوگرافی
سونوگرافی یکی از روش‌های اصلی برای تشخیص تنگی مجرای لگنچه کلیه است. این روش غیرتهاجمی و بدون درد است و می‌تواند تصاویر دقیقی از کلیه‌ها و مجاری ادراری ارائه دهد. سونوگرافی می‌تواند تورم کلیه (هیدرونفروز) و انسداد در مجرای ادراری را نشان دهد.
پیلوگرام داخل وریدی (IVP)
پیلوگرام داخل وریدی یک روش تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس و ماده حاجب است که به بررسی جریان ادرار از کلیه‌ها به مثانه کمک می‌کند. این روش می‌تواند موقعیت و شدت انسداد را به خوبی نشان دهد. در این آزمایش، ماده حاجب به جریان خون تزریق می‌شود و با اشعه ایکس ورود ماده حاجب به کلیه و ترشح آن در ادرار دیده می‌شود.
اسکن هسته‌‌ای کلیه
در این روش، مواد رادیواکتیو به بدن تزریق می‌شود و تصاویری از عملکرد کلیه‌ها تهیه می‌شود. اسکن هسته‌‌ای می‌تواند نشان دهد که کلیه‌ها چگونه ادرار را فیلتر می‌کنند و جریان ادرار چگونه از کلیه‌ها به حالب‌ها و مثانه حرکت می‌کند.
سی تی اسکن و MRI
این روش‌های تصویربرداری با دقت بالا می‌توانند تصاویر دقیقی از کلیه‌ها و مجاری ادراری ارائه دهند. سی تی اسکن و MRI می‌توانند ناهنجاری‌های ساختاری و انسدادهای مجرای ادراری را با جزئیات بیشتری نشان دهند اما MRI گران است و همه جا در دسترس نیست.
درمان یو پی جی او
در همه موارد نیاز به درمان نیست و متخصصان نظرات مختلفی در این زمینه دارند. تخلیه ضعیف ادرار در نوزادان و کودکان زیر 18 ماه ممکن است موقتی باشد.
بسیاری از نوزادان با عملکرد کلیه خوب و با وجود تخلیه ضعیف ادرار پس از چند ماه بهبودی پیدا می‌کنند. اما در برخی نوزادان انسداد بهبود نمی‌یابد یا حتی بدتر می‌شود که جراحی الزامی می‌گردد.
بزرگسالانی که انسداد شدید دارند یا عوارضی مانند سنگ کلیه، عفونت ادرار یا کاهش عملکرد کلیه دارند، ممکن است به جراحی نیاز داشته باشند.
جراحی باز پیلوپلاستی
درمان کلاسیک برای نوزادان، پیلوپلاستی است. در این جراحی، قسمت تنگ محل اتصال لگنچه به حالب برداشته شده و حالب پس از ایجاد یک دهانه باز مجدداً به لگنچه کلیه متصل می‌شود.
این فرآیند باعث می‌شود ادرار به سرعت و به راحتی تخلیه شود و علائم و احتمال عفونت ادراری بیمار را کاهش می‌دهد.
برش جراح معمولاً 2 تا 3 اینچ طول دارد و درست زیر دنده‌ها قرار می‌گیرد. این جراحی معمولاً چند ساعت طول می‌کشد و با میزان موفقیت بالایی (95٪ موفقیت) همراه است.
بیمار ممکن است پس از جراحی به مدت یک یا دو روز در بیمارستان بستری شود.
برای تسریع روند بهبودی می‌توان از سوند‌های حالبی استفاده کرد.
جراحی کم تهاجمی
گزینه‌های جدید جراحی کمتر تهاجمی هستند:
- پیلوپلاستی لاپاراسکوپی : این جراحی با یا بدون ربات انجام می‌شود. در این روش، جراح از طریق دو یا سه سوراخ کوچک در دیواره شکم و با ابزار لاپاراسکوپی عمل را انجام می‌دهد. مزایای این روش، درد و تهوع کمتر،اسکار کوچکتر به خصوص در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان است.
- برش در محل تنگی حالب از داخل حالب: در این روش، تحت دید جراح با دوربین و ابزاری خاص، سیمی از طریق مجرا ادرار و مثانه وارد حالب می‌شود. از این سیم برای بریدن UPJ تنگ و باریک از داخل استفاده می‌شود. یک سوند حالب مخصوص برای چند هفته باقی می‌ماند و سپس برداشته می‌شود در این روش UPJ به شکل بازتری بهبود می‌یابد، اما ممکن است نیاز به تکرار جراحی باشد. میزان موفقیت این روش نسبت به جراحی باز یا کم تهاجمی کمتر است. اما مزایای آن نیز شامل درد و تهوع کمتر است.
مراقبت‌های بعد از درمان
بیماران معمولاً به سرعت بهبود می‌یابند. ممکن است بعد از عمل، حالب برای مدتی متورم شود. برخی از بیماران چند روز پس از جراحی دچار درد می‌شوند. تخلیه ادرار از کلیه اغلب با بهبود تورم ناحیه عمل بهتر می‌شود. پزشک برای بررسی هیدرونفروز چند هفته پس از جراحی از سونوگرافی استفاده می‌کند. گاهی اوقات برای کمک به تخلیه مناسب کلیه در حین بهبودی، یک سوند حالبی برای چند هفته تا چند ماه باقی می‌ماند. ظاهر کلیه با گذشت زمان بهبود می‌یابد، اگرچه به حالت عادی بر نمی‌گردد.
پیگیری و نظارت
پس از جراحی، پیگیری منظم با پزشک برای بررسی وضعیت کلیه‌ها و اطمینان از بهبود کامل ضروری است. پزشک ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی و اسکن هسته‌‌ای را برای ارزیابی عملکرد کلیه و اطمینان از عدم وجود انسداد مجدد انجام دهد. همچنین، ممکن است نیاز به آزمایش خون دوره‌‌ای برای بررسی عملکرد کلیه و اطمینان از عدم ایجاد عوارض جانبی باشد.
کلیه‌ها ممکن است همچنان حاوی مقداری ادرار جمع شده باشند، حتی اگر به طور کلی، روند تخلیه ی ادرار بهبود یافته باشد ممکن است در آینده کمی بیشتر در معرض سنگ کلیه یا عفونت قرار گیرند
گاهی اوقات کودکی که در دوران نوزادی دچار انسداد جزئی بوده و این انسداد به طور طبیعی برطرف شده است، بعداً علائمی از انسداد را نشان می‌دهد که نیاز به جراحی دارد.
پیشگیری از عوارض
برای جلوگیری از عوارض ناشی از تنگی مجرای لگنچه کلیه – حالب، مراقبت‌های ویژه‌‌ای لازم است:
- مصرف مایعات کافی: مصرف مایعات کافی می‌تواند به جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه کمک کند و جریان ادرار را بهبود بخشد.
- رژیم غذایی سالم: رژیم غذایی متعادل و کم نمک می‌تواند به حفظ سلامت کلیه‌ها و کاهش خطر فشار خون بالا کمک کند.
- پیشگیری از عفونت‌های ادراری: رعایت بهداشت مناسب و مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم عفونت ادراری می‌تواند از عفونت‌های مکرر جلوگیری کند.
- پیگیری منظم پزشکی: مراجعه منظم به پزشک و انجام آزمایش‌های دوره‌‌ای می‌تواند به شناسایی و درمان به موقع هر گونه مشکل کمک کند.
جمع بندی
تنگی مجرای لگنچه کلیه – حالب یک ناهنجاری مهم است که می‌تواند منجر به مشکلات جدی در عملکرد کلیه‌ها شود. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از آسیب دائمی به کلیه‌ها جلوگیری کند. با استفاده از روش‌های مدرن جراحی و مراقبت‌های پس از جراحی، بسیاری از بیماران می‌توانند بهبودی کامل پیدا کنند و به زندگی طبیعی بازگردند.
