اکثر انسان‌ها با دو حالب متولد می‌شوند که هرکدام از یک کلیه خارج می‌شود و ادرار را به مثانه منتقل می‌کند. اما در برخی افراد (حدود 1 نفر در 500 نفر) از یک کلیه دو حالب خارج می‌شود و باعث ایجاد شرایطی به نام دوپلیکاسیون حالب یا حالب اضافه می‌شود که می‌تواند بر شرایط سلامتی کلیه فرد تاثیرگذار باشد
دوپلیکاسیون حالب و یورتروسل
از اختلالات هراه با دوپلیکاسیون می‌توان یورتروسل را نام برد.
یورتروسل وضعیتی است که در آن حالبی که از قسمت فوقانی کلیه به مثانه متصل می‌شود دچار اتساع شده و در داخل مثانه قرار می‌گیرد.
در دوپلیکاسیون حالب، حالبی که از قسمت تحتانی کلیه به مثانه وارد می‌شود نیز ممکن است دچار ریفلاکس و برگشت ادرار باشد.
یورتروسل یک ناهنجاری مادرزادی است که دختران را بیشتر از پسران تحت تأثیر قرار می‌دهد.
انواع یورتروسل
یورتروسل به معنای تورم انتهای حالب است که به شکل عجیبی مانند سر مار کبری در داخل مثانه قرار می‌گیرد.
این اختلال ممکن است حدود 75 درصد از موارد یورتروسل در محلی خارج از مثانه (نوع خارج مثانه ای یا اکستراوزیکال) مانند گردن مثانه یا مجرای ادرار تشکیل می‌شود که تشخیص آن دشوار و زمانبر است در نوع داخل مثانه ای (25 درصد موارد)، این تورم مار کبری شکل در سونوگرافی یا در حین معاینه مثانه با سیستوسکوپ مشخص می‌شود.
اگر فرد در یک کلیه دو حالب داشته باشد و انتهای یکی از آنها یورتروسل باشد، ممکن است حالب دوم به برگشت ادرار مبتلا شود زیرا معمولاً دهانه حالب مجاور هم گشاد شده است و ادرار از مثانه به کلیه برگشت می‌کند.
خوشبختانه آزمایش‌های تشخیصی و درمان‌ها می‌توانند این مشکل را شناسایی و برطرف کنند.
در شرایط عادی چه اتفاقی می‌افتد؟
کلیه‌ها برای تولید ادرار مواد زائد و آب اضافی را از خون فیلتر کرده و دفع می‌کنند. ادرار از طریق لوله‌های باریکی به نام حالب از کلیه‌ها پایین می‌آید تا به مثانه که محلی برای ذخیره ادرار است برسد پس از انقباض عضلات مثانه ادرار ذخیره شده در آن توسط مجرای ادراری از بدن خارج می‌شود.
بین حالب‌ها و مثانه دریچه‌های یک طرفه ای وجود دارد که ادرار را فقط در یک جهت منتقل می‌کند اگر در این مسیر اشتباها ادرار به سمت کلیه‌ها برگردد شرایطی به نام رفلاکس مثانه – حالب یا برگشت ادرار (VUR ) ایجاد خواهد شد.
اشکال مختلف یورتروسل
یورتروسل بر اساس ویژگی‌های زیر به شکل‌های متفاوتی در افرار دیده می‌شود
- میزان تورم
ممکن است یورتروسل به شدت متورم شود و فضای زیادی از مثانه را اشغال کند یا فقط کمی متورم باشد.
- محل قرارگیری یورتروسل
سوراخ انتهایی حالب می‌تواند در محل‌های مختلفی باشد، داخل یا خارج مثانه، روی گردن مثانه یا مجرای ادرار (خارج مثانه یا اکتوپیک).
- رفلاکس ادراری (VUR)
یورتروسل ممکن است با یا بدون برگشت ادرار به کلیه‌ها (رفلاکس مثانه-حالب) رخ دهد.
یورتروسل بیشتر در کودکان زیر دو سال یافت می‌شود اما گاهی در کودکان بزرگتر یا بزرگسالان نیز دیده می‌شود. در برخی موارد، حتی ممکن است در سونوگرافی دوران بارداری، زمانی که جنین هنوز داخل رحم مادر است، تشخیص داده شود.
عوارض یورتروسل
مشکل اصلی ناشی از یورتروسل، آسیب کلیه و عفونت کلیه است. انسداد ادرار می‌تواند به کلیه‌های در حال رشد آسیب برساند و توانایی فیلتر کردن آنها را کاهش دهد. برگشت ادرار به کلیه (رفلاکس) نیز شایع است، به خصوص زمانی که دو حالب در یک کلیه وجود داشته باشد.
علت این اتفاق تغییر در شکل طبیعی دریچه‌های یکطرفه بین حالب و مثانه توسط یورتروسل است که کارکرد طبیعی این دریچه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد در موارد نادر، رفلاکس حتی ممکن است به کلیه مقابل نیز سرایت کند.
همچنین خطر کمی برای تشکیل سنگ کلیه وجود دارد. در موارد نادر، یورتروسل در دختران می‌تواند از مجرای ادرار بیرون زده و به صورت یک برآمدگی قابل مشاهده باشد.
علائم یورتروسل
معمولاً هیچ علائمی وجود ندارد. اما در صورت وجود علائم، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد پهلو، پشت یا شکم
- عفونت‌های ادراری، تب و سوزش ادرار
- ادرار بدبو
- وجود خون در ادرار (هماچوری)
- تکرر ادرار
تشخیص یورتروسل
یورتروسل اغلب در دوران بارداری و طی سونوگرافی‌های مادر قابل مشاهده است. با این حال، ممکن است تا زمانی که کودک به دلیل مشکل دیگری مانند عفونت ادراری مورد معاینه قرار نگیرد، تشخیص داده نشود.
سونوگرافی اولین تست تصویربرداری است که برای یافتن این عارضه استفاده می‌شود.
سایر انواع تصویربرداری ممکن است برای درک بهتر وضعیت و یا برای درمان انجام شود.
برای نوزاد یا کودک خردسال، آزمایشات زیر ممکن است انجام شود:
- سیستو-یورتروگرام حین ادرار کردن یا تست وی سی یو جی (VCUG)
این روش برای مشاهده عملکرد مثانه انجام می‌شود. در این روش، با استفاده از یک ماده رنگی خاص مثانه پر می‌شود و حین ادرار کردن با اشعه ایکس عکس‌هایی از مثانه و مجاری ادراری تحتانی گرفته می‌شود. ابتدا برای پر کردن مثانه با محلول رنگی یک سوند نازک (کاتتر) وارد مجرای ادرار می‌شود. سپس بعد از خارج کردن سوند، در حین ادرار کردن چندین عکس با اشعه ایکس گرفته می‌شود. این تصاویر مشکلات جریان ادرار و نقائص ظاهر مثانه را به اورولوژیست نشان می‌دهند.
- اسکن هسته ای کلیه
پس از تشخیص یورتروسل، بررسی کلیه‌ها از نظر آسیب و شواهدی از انسداد حالب‌ها بسیار مهم است. اسکن هسته ای کلیه این جزئیات را نشان می‌دهد.
- ام آر آی یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
در مواردی که آناتومی مربوطه به خوبی مشخص نیست، ممکن است ام آر آی انجام شود که به جراح اجازه می‌دهد تا آمادگی بیشتری برای جراحی احتمالی (در صورت نیاز ) داشته باشد
درمان و روش‌های جراحی یورتروسل
زمان و نوع درمان مورد استفاده بر اساس چند عامل تعیین می‌شود:
- سن و سلامت بیمار
- تاثیر یرتروسل بر روی سلامت کلیه‌ها
- وجود یا عدم وجود رفلاکس ادراری
گاهی اوقات بیش از یک روش درمانی مورد نیاز است. در موارد بدون عارضه بیماری، ممکن است صرفاً پیگیری بیمار پیشنهاد شود. گزینه‌های درمانی به شرح زیر است:
جراحی
چندین نوع جراحی برای درمان یورتروسل وجود دارد. نوع جراحی بستگی به محل و شدت یورتروسل و مشکلات همراه آن دارد.
- سوراخ کردن یورتروسل از راه مجرای ادرار (Transurethral Puncture)
در این روش، یورتروسل با استفاده از یک سیستوسکوپ سوراخ می‌شود و فشار آن کم می‌شود. سیستوسکوپ یک لوله نازک دارای دوربین و نور در انتهای آن است.
این عمل معمولاً 15 تا 30 دقیقه طول می‌کشد و بدون نیاز به بستری شبانه در بیمارستان قابل انجام است.
این روش نیازی به برش بزرگ ندارد، اما اگر دیواره یورتروسل ضخیم باشد، ممکن است مؤثر نباشد.
در صورت عدم موفقیت، ممکن است نیاز به جراحی باز باشد.
بهترین عملکرد این روش زمانی است که دهانه خروجی یورتروسل داخل مثانه باشد.
- برداشتن قطب فوقانی کلیه یا یورترو-یورترستومی (Upper Pole Nephrectomy or Uretero-ureterostomy)
در برخی موارد، نیمی از قسمت بالایی کلیه به دلیل یورتروسل از کار افتاده است. اگر در حالب دوم همان کلیه ریفلاکس ادرار وجود نداشته باشد، ممکن است قسمت آسیب دیده کلیه برداشته شود.
این عمل جراحی از طریق یک برش کوچک زیر دنده‌ها یا به روش لاپاراسکوپی انجام می‌شود. گزینه دیگر این است که قسمت فوقانی کلیه از کار نیافتاده اما ضعیف است، لذا حالب آن را به حالب دوم همان کلیه متصل کنند.
این روش یورترو-اورترستومی نامیده می‌شود و از طریق برش کوچکی در پایین شکم در سمت یورتروسل، به روش لاپاراسکوپی یا رباتیک انجام می‌شود.
- نفرکتومی یا برداشتن کلیه (Nephrectomy)
اگر کل کلیه به دلیل یورتروسل کار نکند، باید برداشته شود. این جراحی معمولاً به روش لاپاراسکوپی یا رباتیک قابل انجام است.
- برداشتن یورتروسل و پیوند حالب به مثانه یا رایمپلنت حالب (Removal of the Ureterocele and Ureteral Reimplantation)
اگر برداشتن یورتروسل ضروری باشد، جراحی انجام می‌شود.
برای این جراحی، مثانه باز می‌شود، یورتروسل برداشته می‌شود، کف مثانه و گردن مثانه بازسازی می‌شود، حالب مجدداً به مثانه متصل می‌شود و دریچه حالب برای جلوگیری از برگشت ادرار به کلیه بازسازی می‌شود.
این عمل با برش کوچکی در پایین شکم انجام می‌شود.
این روش یک جراحی پیچیده است، اما در 90-95 درصد موارد موفقیت آمیز است.
- یورتروپیلوستومی یا یورترو-یورترستومی فوقانی به تحتانی (Ureteropyelostomy or Upper-to-Lower Ureteroureterostomy)
اگر قسمت بالایی کلیه به خوبی کار کند و در قسمت پایین حالب ریفلاکس وجود نداشته باشد، یکی از گزینه‌ها اتصال قسمت مسدود شده به قسمت بدون انسداد حالب یا کلیه است. این عمل با برش کوچکی در پایین شکم انجام می‌شود. میزان موفقیت 95 درصد است.
آنتی بیوتیک‌ها
آنتی بیوتیک‌ها برای مبارزه با باکتری‌ها و جلوگیری از عفونت کلیه استفاده می‌شوند. برای جلوگیری از عفونت در کودکانی که احتمال انسداد ادراری یا ریفلاکس ادرار دارند تا زمان اصلاح جراحی ممکن است آنتی بیوتیک با دوز کم به صورت روزانه تجویز شود.
