ناباروری مردانه یکی از مشکلات پزشکی است که می تواند برای زوج ها چالش های فراوانی ایجاد کند.
یکی از تکنیک های پیشرفته در حوزه درمان ناباروری مردانه، بازیابی یا استخراج اسپرم است.
این روش به مردانی که به دلایلی مانند آزواسپرمی، عدم انزال یا انسداد مجاری خروجی قادر به تولید یا انتقال اسپرم به روش طبیعی نیستند، امکان باروری را می دهد.
با استفاده از روش های متنوعی مانند استخراج اسپرم از بیضه (TESE)، آسپیراسیون اسپرم از بیضه (TESA)، و بازیابی اسپرم به روش های میکروسکوپی، می توان به اسپرم های مورد نیاز برای لقاح دست یافت.
روال عادی تولید اسپرم
اسپرم و هورمون مردانه (تستوسترون) در بیضه ها تولید می شوند.
اسپرم بعد از تولید توسط یک لوله پیچ در پیچ در پشت بیضه‌ها به نام اپیدیدیم از بیضه‌ها خارج می‌شود.
از اپیدیدیم بیضه, لوله‌ای به نام واز به داخل شکم و پشت مثانه رفته و نهایتا پس از اتصال به کیسه های منی وارد آلت تناسلی شده و مجاری انزالی را به وجود می آورد.
هر واز دفران ( لوله ی اسپرم بر ) به یک کیسه منی ( سمینال وزیکول) متصل است و مجرای انزال را بوجود می آورد.
در زمان انزال، اسپرم از مجاری انزال عبور می کند، با مایع کیسه های منی، پروستات و سایر غدد مخلوط می شود و منی را تشکیل می دهد و پس از عبور از مجرای ادراری از انتهای آلت تناسلی خارج می شود.
دلایل بازیابی اسپرم
با استخراج اسپرم در مردانی که دچار کمبود شدید اسپرم و یا عدم وجود اسپرم هستند میتوان اسپرم مناسب را از بیضه بدست آورد.
همچنین در کسانی که توانایی انزال ندارند برداشت اسپرم کمک کننده است.
در این موارد، می توان اسپرم را از سایر قسمت های دستگاه تناسلی جمع آوری کرد.
پس از استخراج اسپرم در روشهای لقاح آزمایشگاهی زیر از اسپرم میتوان استفاده کرد :
- آی وی اف (IVF) فرایندی است که در آن تخمک و اسپرم را در یک ظرف آزمایشگاهی با هم لقاح می‌دهند و جنین تشکیل می‌شود و جنین برای رشد به رحم منتقل می‌شود.
- تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی (ICSI) شکلی از آی وی اف است که در آن یک اسپرم مستقیماً به تخمک تزریق می‌شود.
آنالیز مایع منی روشی است که از آن برای بررسی وجود اسپرم در مایع منی استفاده می کنند.
زمانی که در بررسی مایع منی آزواسپرمی گزارش شود به این معنا است که اسپرم در مایع منی صفر است و نمونه گیری از بیضه ها و استخراج اسپرم می تواند کمک کننده باشد.
آزواسپرمی ( اسپرم صفر)
آزواسپر می به دو نوع اصلی آزواسپرمی انسدادی و آزواسپرمی غیر انسدادی تقسیم می شود.
آزواسپرمی انسدادی
در آزواسپرمی انسدادی بیضه‌ها اسپرم تولید می‌کنند ولی اسپرم از دستگاه تناسلی مرد خارج نمی‌شود.
علل آزو اسپرمی انسدادی :
- سابقه وازکتومی یا عقیم سازی قبلی
- عدم وجود لوله های واز به صورت مادرزاری
- انسداد در مجاری انزال در اثر آسیب های آن ناحیه (برای مثال در جراحی های قبلی ممکن است آسیب به مجاری رسیده باشد)
در مواردی آزواسپرمی انسدادی ممکن است توسط جراحی قابل درمان باشد.
آزواسپرمی غیر انسدادی
در این حالت، بدن اصلاً اسپرم تولید نمی کند یا اسپرم ها اینقدر کم هستند که به اندازه کافی در انزال ظاهر نمی شوند.
آزمایش های هورمونی خون و آزمایش های ژنتیکی می توانند به پیدا کردن علت کمک کنند.
در بعضی از مردان علی رغم ارضای جنسی تخلیه منی از آلت تناسلی آنها رخ نمی دهد و دچار عدم انزال و یا انزال برگشتی (رتروگرید ) هستند
در عدم انزال (انزال خشک) هیچ مایع منی به آلت تناسلی نمی رسد.
حال آنکه در انزال رتروگراد مایع منی وارد مجرای ادراری می شود اما در مسیر اشتباه جریان پیدا می کند و رو به عقب به داخل مثانه می رود.
این اتفاق آسیبی به بدن نمی زند ولی می تواند باعث ناباروری شود.
عدم انزال یا انزال رتروگراد به دنبال صدمه، جراحت، بیماری یا جراحی اتفاق می افتد.
بعضی از دلایل بروز این شرایط عبارتند از
- آسیب نخاعی
- دیابت پیشرفته
- بیماری ام اس (مولتیپل اسکلروزیس)
- مسائل روانی
- جراحی لگن
اگر اسپرم به صورت طبیعی توانایی خروج نداشته باشد استخراج اسپرم از بیضه ها و مجاری بیضه و فریز کردن در بانک اسپرم می تواند برای لقاح در آینده کمک کننده باشد.
درمان
بازیابی اسپرم بدون جراحی
در بیمارانی که دچار عدم انزال و یا انزال برگشتی هستند می توان با القا مصنوعی انزال برداشت اسپرم رو انجام داد.
تحریک ارتعاشی آلت تناسلی (PVS)
در این روش از یک ویبراتور مخصوص استفاده می گردد که در نوک آلت تناسلی قرار می گیرد و باعث انزال می شود
انزال الکتریکی (EEJ)
در این روش با استفاده از ابزاری، انرژی الکتریکی به پروستات و کیسه منی ارسال می شود.
در افرادی که که دچار آسیب عصبی هستند و دچار فلج حسی شده اند می توان به صورت سرپایی و در مطب این اقدام را انجام داد.
اما برای مردانی که حس طبیعی دارند، بیهوشی عمومی لازم است.
اگر ویبراتور یا انزال الکتریکی جواب نداد گام بعدی، بازیابی اسپرم از اپیدیدیم یا بیضه است.
بازیابی اسپرم از بیضه
راه های متعددی برای برداشت اسپرم از دستگاه تناسلی وجود دارد.
هدف اصلی این است که بیشترین تعداد اسپرم با کیفیت برداشت شود.
همچنین باید مراقب آسیب رسانی به سیستم تناسلی در حین برداشت اسپرم نیز بود.
چند روش برداشت اسپرم از بیضه را شرح می دهیم
روشهای استخراج اسپرم
استخراج اسپرم از بیضه یا تسه (TESE)
تسه (TESE) اغلب برای تشخیص علت آزواسپرمی بکار می رود و همچنین می توان حین جراحی بافت کافی از بیضه برداشته شده و در صورت امکان اسپرم ها را استخراج کرده و جهت لقاح فریز نمود..
اسپرم به صورت تازه یا منجمد می تواند استفاده شود. این روش اغلب در مطب اورولوژیست با بی حسی موضعی انجام می شود
البته می توان تسه (TESE) را با بیهوشی عمومی در یک مرکز جراحی هم انجام داد که در آن یک یا چند برش کوچک در بیضه ایجاد می شود.
آسپیراسیون اسپرم از بیضه یا تسا (TESA)
تسا(TESA) که بعضی وقت‌ها به آن آسپیراسیون بیضه با سوزن ظریف (TFNA) هم گفته می شود، برای تشخیص یا درمان آزواسپرمی بکار می رود.
این روش به منظور جمع آوری اسپرم از بیضه‌ها نیز استفاده می‌شود.
ارولوژیست بعد از بی حسی موضعی و یا بیهوشی با استفاده از یک سوزن نازک پوست و بیضه را سوراخ می کند و اسپرم را با برداشت می‌کند.
TESA با نقشه برداری
در این روش تسا (TESA) با تعداد زیادی آسپیراسیون بر روی بیضه انجام شود.
بعضی از پزشکان معتقد هستند این روش همان TESE است.
TESA گاهی اوقات برای بیماران مبتلا به آزواسپرمی غیر انسدادی گزینه مناسبی است.
در این روش از یک میکروسکوپ جراحی برای کمک به بازیابی اسپرم از لوله‌های اپیدیدیم استفاده می کنند.
TESA می تواند اسپرم‌های سالم زیادی را بازیابی کند و این اسپرم ها برای استفاده مجدد ذخیره و منجمد می شوند.
هرچند این روش فوق العاده ایمن است اما با این حال، به بیهوشی عمومی و یک جراح متبحر به کار با میکروسکوپ نیاز دارد.
آسپیراسیون اسپرم از اپیدیدیم از طریق پوست (PESA)
این روش مشابه روش تسا (TESA) بوده با این تفاوت که اسپرم با سوزنی شبیه به انسولین از طریق پوست از مجاری پشت بیضه ( اپیدیدیم ) استخراج شده و در محیط کشت نگهداری می گردند.
میکروتسه Micro-TESE
فقط در آزواسپرمی غیر انسدادی کاربرد دارد؛ در این روش پوشش خارجی بیضه را باز کرده و داخل آن را بررسی می کنند.
سپس اورولوژیست می تواند قسمت هایی که احتمال تولید اسپرم وجود دارد را ببیند
این تکنیک توسط یک متخصص اورولوژی که در زمینه میکروسرجری هم فعالیت دارد انجام می شود و معمولاً باید در اتاق عمل باشد.
با وجود اینکه بافت کمتری برداشته می شود، قسمت بیشتری از بیضه بررسی می شود.
علاوه بر این آسیب وارده به عروق خونی هم کمتر است
بعضی متخصصان معتقدند Micro-TESE شانس بیشتری از دیگر روش ها برای یافتن اسپرم در مردان مبتلا به آزواسپرمی غیر انسدادی دارد.
روند بهبود بعد از جراحی
بهبود بعد از بازیابی اسپرم از اپیدیدیم یا بیضه به نوع عمل جراحی انجام شده بستگی دارد و از چند روز تا یک هفته متغیر است.
در طی این دوره باید از فعالیت فیزیکی شدید پرهیز کرد.
جراحان معمولا قبل و بعد از جراحی آنتی بیوتیک تجویز می کنند که در جلوگیری از عفونت بسیار موثر است.
همچنین کمپرس سرد بلافاصله بعد از جراحی کمک کننده است.
اگر محل جراحی بخیه داشته باشد، بهبود مدت بیشتری طول می کشد.
اکثر آقایان بعد از 24 تا 48 ساعت می توانند به سر کار برگردند و افرادی که فعالیت سنگین انجام می دهند ممکن است تا 10 روز نیاز به استراحت داشته باشند.
عوارض احتمالی بعد از عمل
عبارتند از
- خون ریزی
- عفونت
- درد
- احتمال پیدا نکردن اسپرم
- نیاز به جراحی مجدد
- آسیب یا از دست دادن بیضه( به ندرت اتفاق می افتد).
جمع بندی
بازیابی اسپرم یکی از روش های پیشرفته و امیدبخش در درمان ناباروری مردانه است.
این روش ها به مردانی که مشکل تولید یا خروج اسپرم دارند، فرصت پدر شدن را می دهند و با استفاده از آن ها می توان برای لقاح آزمایشگاهی و روش های پیشرفته تر مانند تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی (ICSI) اسپرم مناسب را تأمین کرد.
روش های مختلفی مانند TESE، TESA، و Micro-TESE به طور ویژه برای انواع مختلف آزواسپرمی و عدم انزال طراحی شده اند و با توجه به شرایط خاص هر بیمار، یک یا چند روش مناسب انتخاب می شود.
هر چند که این روش ها عوارض احتمالی مانند درد، عفونت و عدم موفقیت در یافتن اسپرم را دارند، ولی با همکاری یک تیم پزشکی مجرب و استفاده از تکنیک های پیشرفته، می توان به نتایج مثبتی دست یافت.
بازیابی اسپرم در واقع فرصتی نوین برای تحقق رویاهای پدر و مادر شدن در زوج هایی است که با مشکلات ناباروری مردانه مواجه اند و به امید زندگی ای بهتر تلاش می کنند.
