پیشگیری از زگیل تناسلی؛ 6 قدم برای مراقبت از سلامت جنسی

واکسیناسیون، استفاده از کاندوم و محافظ‌های جنسی، اجتناب از روابط جنسی پرخطر و متعدد، رعایت بهداشت فردی، تقویت سیستم ایمنی و غربال‌گری و چکاپ منظم، 6 مورد از راهکارهای موثر و کارآمد برای پیشگیری از زگیل تناسلی هستند. در سال 2023، کتابخانۀ ملی پزشکی ایالات متحده (National Library of Medicine)، مقاله‌ای منتشر کرد که نشان می‌داد آمریکایی‌ها از سال 2014 تا 2018، سالانه 9 میلیارد دلار از پول‌شان را مستقیماً برای پیشگیری و درمان زگیل تناسلی و بیماری‌های مرتبط با ویروس HPV هزینه کرده‌اند! این عدد واقعاً جای شگفتی و تأمل دارد و اهمیت این بیماری را نشان می‌دهد.

در این مقاله می‌خواهیم راهکارهای مفید و کارآمدی برای جلوگیری از زگیل تناسلی و آسیب‌های ویروس پاپیلوم انسانی (HPV) ارائه دهیم.

اصول پایۀ پیشگیری از زگیل تناسلی

زگیل تناسلی همان‌طور که از اسمش مشخص است؛ یک بیماری مقاربتی است که به‌صورت زائده‌های گوشتی در ناحیۀ تناسلی (داخل یا خارج از واژن، روی آلت تناسلی مردان و زنان، مقعد یا کشالۀ ران) ظاهر می‌شود. این زائده‌های گوشتی، بر اثر انتقال انواع خاصی از ویروس پاپیلوم انسانی (HPV) ایجاد می‌شوند. برای آشنایی دقیق‌تر با این بیماری شایع، می‌توانید مقاله زگیل تناسلی چیست؟ را بخوانید.

نکته‌ای که برخی نمی‌دانند این است که بیش از 100 سویۀ ویروس HPV وجود دارد و به سویه‌های پرخطر و کم‌خطر تقسیم می‌شوند. شباهت سویه‌های پرخطر و کم‌خطر ویروس HPV در این است که هر دو باعث ایجاد زگیل تناسلی می‌شوند و تفاوت آن‌ها در این است که سویه‌های پرخطر باعث مشکلاتی مثل سرطان دهانۀ رحم، مقعد، آلت تناسلی و گلو می‌شوند.

وزارت بهداشت مینه‌سوتای آمریکا (Minnesota Department of Health) در گزارش HPV-Associated Cancer به‌روشنی اعلام کرده است که «بیش از 90 درصد آقایان و 80 درصد بانوانی که از نظر جنسی فعالند، حداقل یک‌بار در دوران زندگی‌شان درگیر نوعی از ویروس HPV می‌شوند و حدود 50 درصد عفونت‌های HPV مرتبط با انواع پرخطر این ویروس است» و می‌تواند به سرطان ختم شود. اینجاست که اهمیت روش‌های پیشگیری از زگیل تناسلی در زنان و مردان اهمیت پیدا می‌کند.

گستردگی انتقال زگیل تناسلی در زنان و مردان باعث شد که این مقاله را آماده کنیم و در آن به روش‌های جلوگیری از این بیماری مقاربتی بپردازیم. تزریق واکسن HPV، استفاده از محافظ‌های جنسی مثل کاندوم، تقویت سیستم ایمنی و پرهیز از روابط متعدد و پرخطر، برخی از این روش‌ها هستند که در ادامه به‌صورت کامل در موردشان صحبت خواهیم کرد.

روش‌های انتقال و خطرات؛ جلوگیری از زگیل تناسلی با آگاهی از منشأ بیماری

روش‌های مختلفی برای انتقال زگیل تناسلی وجود دارد که «رابطۀ جنسی واژینال، مقعدی و دهانی» اصلی‌ترین راه انتقال محسوب می‌شود. تماس پوست‌به‌پوست در ناحیۀ تناسلی (بدون دخول کامل) نیز می‌تواند باعث انتقال زگیل تناسلی شود.

برخی مطالعات در مورد زگیل تناسلی و بارداری نشان می‌دهد که در موارد نادر، این احتمال وجود دارد که زگیل تناسلی هنگام زایمان از مادر به نوزاد منتقل شود. همچنین در موارد بسیار نادر، نوزادی که از مادری با زگیل تناسلی متولد می‌شود دچار زگیل در گلو می‌شود. این مشکل جدی، پاپیلوماتوز تنفسی (Papillomatosis) نام دارد و برای جلوگیری از مسدود شدن مجاری تنفسی نوزاد توسط زگیل‌ها، نیاز است جراحی انجام شود.

۶ راهکار کلیدی برای پیشگیری از زگیل تناسلی

برای پیشگیری از زگیل تناسلی و کاهش خطر ابتلا به ویروس HPV، رعایت مجموعه‌ای از اقدامات پزشکی، بهداشتی و مراقبتی ضروری است. این اقدامات، درصورتی‌که به‌درستی و به موقع انجام شوند، می‌توانند به شکل مؤثری خطر انتقال و ابتلا به زگیل تناسلی را کاهش دهند. در ادامه، مهم‌ترین راهکارهای پیشنهادی را مرور می‌کنیم.

1. واکسیناسیون و پیشگیری پزشکی؛ راه اصلی پیشگیری از زگیل تناسلی

بهترین راهکار برای پیشگیری از زگیل تناسلی، واکسیناسیون HPV است. بر اساس اعلام وزارت بهداشت و مراقبت از سالمندان استرالیا، سه نوع واکسن برای جلوگیری از ابتلا به زگیل تناسلی موجود است: واکسن HPV دو ظرفیتی (2vHPV)، واکسن چهار ظرفیتی (4vHPV) و واکسن نه ظرفیتی (9vHPV). همان‌طور که قبلاً نیز اشاره کردیم، ویروس HPV انواع مختلفی دارد و هر کدام از این واکسن‌ها، تعدادی از سویه‌های این ویروس را پوشش می‌دهند. در ادامه در مورد این سه نوع واکسن توضیح می‌دهیم:

• واکسن HPV دو ظرفیتی (2vHPV) برای جلوگیری از دو سویۀ پرخطر اچ‌پی‌وی 16 و 18 که عامل بیشتر موارد سرطان دهانۀ رحم هستند، مفید است.
• واکسن HPV چهار ظرفیتی (4vHPV) علاوه بر سویه‌های 16 و 18، از شما در برابر دو سویۀ کم‌خطر 6 و 11 محافظت می‌کند.
• واکسن HPV نه ظرفیتی (9vHPV) از شما در برابر نه سویۀ اچ‌پی‌وی (6، 11، 16، 18، 31، 33، 45، 52 و 58) محافظت می‌کند و برای جلوگیری از بیشتر سرطان‌های مرتبط با HPV مفید است.

در بازار، 3 نوع واکسن پاپیلوگارد (Papilloguard)، گارداسیل 4 (Gardasil 4) و  گارداسیل 9 (Gardasil 9) معروف شده‌اند که پاپیلوگارد، همان واکسن HPV دو ظرفیتی و هدف از تزریق آن، پیشگیری از سرطان دهانۀ رحم، سرطان مقعد، سرطان‌های ناحیه تناسلی است. 

برای پیشگیری همزمان از سرطان دهانۀ رحم و جلوگیری از زگیل تناسلی، می‌توانید واکسن گارداسیل 9 را تزریق کنید که همان واکسن HPV نه ظرفیتی (9vHPV) است و تزریق آن برای زنان و مردان، مفید محسوب می‌شود. 

یکی از پرسش‌های اساسی در مورد واکسیناسیون HPV و تأثیر آن در پیشگیری، این است که بهترین زمان برای دریافت واکسن، چه زمانی است؟ مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)، سن 11 تا 12 سالگی را سن ایده‌آل برای دریافت واکسن HPV برای دختران و پسران اعلام کرده است؛ زیرا در این سن، سیستم ایمنی، بهترین پاسخ را به واکسن می‌دهد. البته واکسیناسیون HPV از 9 سالگی آغاز می‌شود و کودکان از 9 سالگی می‌توانند واکسن مذکور را دریافت کنند. در ادامه نکاتی در مورد واکسن HPV  بیان خواهیم کرد:

•  9 تا 26 سالگی، زمان مناسبی برای دریافت واکسن HPV است. اگر افراد 9 تا 14 سالگی برای دریافت واکسن اقدام کنند، دو دوز از این واکسن برایشان کافی است. دوز دوم باید با فاصله ۶ تا ۱۲ ماه پس از دوز اول تزریق شود.
• اگر در بازۀ 9 تا 14 سالگی، واکسن دریافت نشد، افراد می‌توانند از سن 15 تا 26 سالگی برای دریافت واکسن اقدام کنند. البته در این بازۀ سنی باید سه دوز واکسن HPV دریافت کنند. دوز دوم یک تا دو ماه پس از دوز اول و دوز سوم، شش ماه پس از دوز اول، تزریق می‌شود.
• توجه داشته باشید که افرادی که دچار نقص ایمنی هستند، حتی اگر واکسیناسیون را قبل از 14 سالگی شروع کنند، باز هم باید سه دوز واکسن دریافت کنند.
• تزریق واکسن HPV ممکن است برای افراد 27 تا 45 ساله نیز مفید باشد. البته تصمیم‌گیری در این موارد باید با مشورت پزشک انجام شود.
• نکتۀ مهمی که باید مد نظر داشته باشید این است که ایمنی ناشی از واکسن‌های پاپیلوگارد و گارداسیل تا 15 سال باقی می‌ماند و در صورت تزریق دوزه‌های واکسن‌های مورد بحث، نیازی به دوز یادآور نیست.

در این بخش سعی کردیم توضیحات کاملی در مورد واکسن HPV بدهیم، برای کسب اطلاعات کامل در این زمینه، می‌توانید مقاله واکسن پیشگیری از زگیل تناسلی را مطالعه کنید.

2. غربالگری و معاینات دوره‌ای؛ آیا غربالگری و تست‌های پزشکی ضروری هستند؟

یکی دیگر از روش‌های کاهش خطر ابتلا به ویروس HPV، غربالگری HPV، چکاپ و معاینات منظم پزشکی به صورت دوره‌ای است. آزمایش پاپ اسمیر (Pap smear) از جمله معاینات دوره‌ای است که باید برای بانوان انجام شود. این آزمایش، سلول‌های دهانۀ رحم را برای تشخیص تغییرات غیرطبیعی و ناشی از HPV بررسی می‌کند. توصیه می‌شود که خانم‌ها از 21 سالگی این آزمایش را به صورت منظم انجام دهند و فاصله انجام آن هم بسته به سن افراد، متفاوت است. 

• به بانوان از 21 تا 29 سالگی توصیه می‌شود که هر 3 سال یکبار این آزمایش را انجام دهند.
• بانوان از 30 تا 65 سالگی، بهتر است هر سه سال یکبار این آزمایش را بدهند یا هر 5 سال یکبار پاپ اسمیر را به همراه آزمایش HPV انجام دهند.
• بانوان بالای 65 سال، در صورت داشتن نتایج غربالگری طبیعی و نبودن در معرض خطر بالای سرطان دهانۀ رحم، ممکن است نیازی به ادامۀ آزمایش پاپ اسمیر نداشته باشند. البته تصمیم در این زمینه باید با توصیۀ پزشک متخصص صورت گیرد.

در صورتی که نتایج آزمایش پاپ اسمیر، طبیعی نباشد، این احتمال وجود دارد که پزشک از کولپوسکوپی کمک بگیرد و با یک دستگاه مخصوص، دهانۀ رحم را با دقت بیشتر بررسی کند.

آزمایش HPV با استفاده از روش PCR یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای تشخیص وجود ویروس و تعیین نوع آن است. این آزمایش به طور مستقیم وجود ویروس HPV را در سلول‌های دهانه رحم تشخیص می‌دهد و برای بانوان بالای 30 سال توصیه می‌شود. 

آزمایش HPV با روشی که گفته شد، در مردان معمولاً برای تعیین وجود ویروس و نوع آن است و برای ایمن‌سازی شریک جنسی و اطمینان خاطر او از بابت آلوده بودن یا نبودن فرد به ویروس HPV صورت می‌گیرد.

3. روش‌های پیشگیری در زندگی روزمره با پرهیز از روابط جنسی پرخطر

روش‌های مختلفی برای جلوگیری از زگیل تناسلی در زندگی روزمره وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به تقویت سیستم ایمنی بدن، بهداشت فردی و استفاده از ابزارهای محافظ جنسی مثل کاندوم اشاره کرد. یکی دیگر از روش‌های پیشگیری که اهمیت فوق‌العاده‌ای برای مبتلا نشدن به زگیل تناسلی دارد، پرهیز از روابط جنسی متعدد و پرخطر است. ارتباط با چند شریک جنسی، قاعدتاً احتمال تماس با افراد آلوده به ویروس HPV را افزایش می‌دهد. 

برخی افراد، در کنار برقراری رابطۀ جنسی با افراد مختلف، از وسایل محافظ مثل کاندوم استفاده نمی‌کنند و از این راه، احتمال ابتلا به زگیل تناسلی را افزایش می‌دهند. از سویی، خود روابط جنسی متعدد، می‌تواند احتمال ابتلا به این بیماری را بالا ببرد و به صورت همزمان بیماری‌های مختلفی در فرد به وجود آورد. نتیجه وجود بیماری‌های متعدد در فرد، تضعیف سیستم ایمنی او و پیچیده شدن فرایند درمان می‌شود. 

برخی این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا HPV فقط از طریق رابطه جنسی منتقل می‌شود؟ آیا تماس پوستی می‌تواند عامل انتقال ویروس باشد؟ در پاسخ باید بگوییم که HPV عمدتاً از طریق تماس مستقیم پوست با پوست در حین رابطه جنسی منتقل می‌شود. با این حال، انتقال آن از طریق تماس پوستی غیرجنسی (حتی تماس‌های جزئی) نیز امکان‌پذیر است. 

ناگفته نماند که انتقال HPV از طریق تماس غیر جنسی، خیلی کمتر از تماس جنسی است. با این حال، شستن دست‌ها با آب و صابون پس از لمس زگیل تناسلی می‌تواند خطر انتقال ویروس را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. دقت داشته باشید که برای مراقبت از سلامتی خودتان، از لمس زگیل‌های تناسلی دیگران خودداری کنید.

4. تقویت سیستم ایمنی؛ تکنیکی بنیادین برای مبارزه با ویروس پاپیلوم انسانی 

نقش تقویت سیستم ایمنی در پیشگیری از زگیل تناسلی و ویروس HPV را نباید دست کم گرفت. اگر سیستم ایمنی بدن قوی باشد، قاعدتاً خیلی راحت‌تر از پس سرکوب کردن ویروس پاپیلوم انسانی برمی‌آید. در ادامه چند تکنیک کلیدی ارائه می‌دهیم که برای تقویت سیستم ایمنی بدن مفید است:

• تغذیه سالم، شالوده و اساس تقویت سیستم ایمنی است. با مصرف میوه‌ها و سبزیجات سرشار از ویتامین، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان می‌توانیم گامی اساسی به سوی قوی ساختن بدن برداریم و سیستم ایمنی خود را در برابر ویروس HPV مقاوم‌ کنیم. 
• دریافت پروتئین برای ساخت و ترمیم سلول‌های ایمنی، ضروری است و می‌توانید پروتئین مورد نیاز بدن خود را با مصرف گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات و آجیل تأمین کنید.
• کاهش مصرف قند و غذاهای فرآوری‌شده را هم در اولویت بگذارید و از چربی‌های سالم مثل روغن زیتون و ماهی‌های چرب نیز غافل نشوید تا بتوانید سیستم ایمنی قدرتمندی برای خود تدارک ببینید.
• حداقل 30 دقیقه ورزش در روز و حداقل 150 دقیقه در هفته برای سیستم ایمنی بدنتان، مفید است.
• خواب خوب، سیستم ایمنی خوب برای شما می‌سازد. پس 7 تا 8 ساعت خواب شبانه هم به خودتان هدیه دهید.
• سیگار و سایر دخانیات، سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند و توانایی آن را در مبارزه با عفونت‌هایی مثل HPV کاهش می‌دهد. پس نقش ترک سیگار در پیشگیری از زگیل تناسلی را جدی بگیرید.

5. رعایت بهداشت فردی و محافظت؛ راهی دیگر برای مبارزه با انتقال زگیل تناسلی

شستشوی منظم ناحیه تناسلی با آب و صابون ملایم، خشک نگه داشتن ناحیه تناسلی، اجتناب از استفاده از محصولات معطر در این ناحیه و پرهیز از استفاده از وسایل شخصی مشترک، جزو مهم‌ترین نکات بهداشت فردی است که از انتقال زگیل تناسلی جلوگیری می‌کند. در ادامه این نکات را به صورت مختصر و مفید توضیح می‌دهیم:

• شستشوی منظم ناحیۀ تناسلی، خشک نگه داشتن آن: ناحیه تناسلی را با آب و صابون ملایم بشویید و از استفاده از صابون‌های معطر و محصولات آرایشی قوی بپرهیزید تا پوستتان تحریک نشود. ویروس‌ها و عفونت‌ها، شیفتۀ محیط‌های مرطوبند. پس سعی کنید ناحیه تناسلی را خشک نگه دارید و پس از شستشو هم فوراً آن را خشک کنید. 
• استفاده از لباس زیر نخی: لباس زیر نخی به تهویه مناسب ناحیه تناسلی کمک می‌کند و از ایجاد رطوبت جلوگیری می‌کند. از پوشیدن لباس‌های زیر تنگ و نایلونی هم خودداری کنید؛ چون این لباس‌ها توان خوبی برای ایجاد رطوبت دارند.
• استفاده نکردن از وسایل شخصی مشترک: از وسایل شخصی مثل حوله، ژیلت، تیغ، مسواک و لباس زیر، به صورت مشترک استفاده نکنید؛ چون ممکن است این وسایل، آلوده به ویروس HPV یا هر ویروس دیگری باشند و شما را درگیر کنند. همچنین به هیچ عنوان به صورت مشترک از اسباب بازی‌های جنسی استفاده نکنید.
• پرهیز از دستکاری زگیل‌های تناسلی: سعی کنید به زگیل‌های تناسلی دست نزنید و از کندن یا خاراندن آن‌ها هم بپرهیزید. در صورت لمس زگیل‌ها، حتماً دست‌های خود را با آب و صابون، بشویید.

6. استفاده از روش‌های محافظتی برای پیشگیری از انتقال زگیل تناسلی و عفونت های مقاربتی

استفاده از کاندوم مردانه و زنانه می‌تواند خطر انتقال ویروس HPV و سایر عفونت‌های مراقبتی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد، اما به‌تنهایی نمی‌تواند جلوی انتقال HPV را بگیرد؛ زیرا این ویروس ممکن است جاهایی حضور داشته باشد که کاندوم، آن را پوشش نمی‌دهد.

جمع‌بندی

بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، ویروس HPV در سال 2022 باعث شده است حدود نیم میلیون تن به سرطان دهانۀ رحم مبتلا شوند و 250 هزار تن بر اثر این سرطان، جان خود را از دست بدهند. افسوس که 80 درصد این موارد، در کشورهای در حال توسعه رقم خورده است. برای جلوگیری از مشکلات و عوارض ویروس HPV، لازم است از روش‌های پیشگیرانه استفاده کنیم. در این مقاله کوشیدیم 6 نکته کلیدی برای پیشگیری از زگیل تناسلی را بیان کنیم و در مورد هر تکنیک به صورت کامل توضیح دهیم. 

یکی از راهکارهای اساسی برای پیشگیری از زگیل تناسلی، مشاوره گرفتن از پزشک متخصص اورولوژی است. متخصص اورولوژی می‌تواند اطلاعات دقیق و به‌روز در مورد HPV، زگیل تناسلی، روش‌های انتقال، پیشگیری و درمان به مراجعان خود ارائه دهد. همچنین او معاینات لازم را انجام می‌دهد و نکات لازم برای درمان، روش‌های محافظتی و واکسیناسیون HPV را برای افراد بیان می‌کند.

دکتر مهدی قاضی، جراح و متخصص کلیه، مجاری ادراری و تناسلی در مشهد، یکی از متخصصان برجسته برای دریافت مشاوره در زمینه پیشگیری از زگیل تناسلی و درمان این بیماری است. در صورت تمایل به دریافت نوبت برای مراجعه به این پزشک، کافی است به سامانه نوبت دهی آنلاین مراجعه کنید یا با شماره ۰۹۳۹۷۸۰۵۹۰۲ تماس بگیرید.

سوالات متداول

در این بخش از مقاله می‌خواهیم به پرسش‌های پرتکرار و رایجی که پیرامون پیشگیری از زگیل تناسلی مطرح می‌شود، پاسخ دهیم.