درمان سرطان پروستات

غده پروستات، گردویی شکل بوده و در بین مثانه و آلت تناسلی مردانه (penis) و در جلوی روده (rectum) قرار گرفته است. یک پروستات با اندازه طبیعی را می‌توان به دو بخش چپ و راست (لوب) تقسیم بندی کرد. در قسمت مرکزی پروستات مجرایی قرار دارد که ادرار از مثانه تا آلت از آن عبور کرده و نهایتا از بدن دفع می‌شود. وظیفه غده پروستات ترشح مایعی است که تغذیه و محافظت از اسپرم‌ها را به عهده دارد. رشد سلول های غده پروستات توسط هورمون تستسترون تحریک می‌شود.

سرطان پروستات چیست؟

سرطان پروستات شامل تغییر سرطانی اجزای داخلی پروستات و عدم عملکرد مناسب این اجزاست. این نوع سرطان به دو دسته مجرایی و حفره ای تقسیم می شوند که با توجه به علائم و زیر گروه ها به پنج نوع مختلف سرطان پروستات در مردان قابل شناسایی خواهد بود. این دسته بندی ها باعث تغییر روش های درمانی و پیگیری بیماران می گردد. سرعت گسترش بیماری در انواع مختلف سرطان‌ پروستات متفاوت است و در صورتی که سرطان به صورت بدخیم باشد، احتمال متاستاز و یا انتشار بافت های سرطانی به سایر قسمت های بدن مثل استخوان های لگن و گره های لنفاوی نیز وجود دارد.

سرطان پروستات دومین سرطان شایع جهان در مردان و نیز پنجمین سرطان کشنده در دنیا می باشد. در کشور ایران در هر صد هزار نفر، نه نفر به این بیماری مبتلا می شوند.

سرطان پروستات چه علائمی دارد؟

علائم سرطان پروستات به دو دسته انسدادی و تحریکی تقسیم می شوند. ممکن است علایم انسدادی زودتر مشاهده شوند. این علائم شامل احتباس ادرار، کم شدن فشار جریان ادرار و قطره قطره شدن آن در انتهای ادرار و نیز کاهش قطر ادرار است. علائم تحریکی نیز عبارتند از شب ادراری، نیاز فوری به تخلیه ادرار و تکرر ادرار. انتشار بافت های سرطانی به استخوان ها و یا متاستازهای استخوانی می‌توانند باعث ایجاد درد شوند.

با مشاهده علائم زیر حتماً به پزشک مراجعه کنید:

• مشکلاتی در آغاز ادرار
• تکرر ادرار
• خروج کم فشار ادرار
• درد هنگام انجام ادرار
• وجود درد هنگام انزال
• کاهش وزن و اشتهای ناخواسته
• درد ناحیه لگن و پایین کمر به صورت مستمر

دلایل ابتلا به سرطان پروستات چیست؟

دلایل اصلی ابتلا به سرطان پروستات مشخص نیست با این حال عوامل زیر می توانند بر ابتلا به این نوع سرطان تاثیرگذار باشند:

1. سابقه خانوادگی: وجود سابقه ابتلا به سرطان پروستات در مردان خانواده و یا سرطان سینه در زنان خانواده احتمال ابتلای دیگر افراد را نیز افزایش می دهد.
2. چاقی و اضافه وزن
3.  سن: هر چه سن مرد بالاتر باشد خطر ابتلا به سرطان پروستات بیشتر است.
4. بیماری های مقاربتی: ابتلا به سوزاک احتمال ابتلا به سرطان پروستات را نیز در مردان افزایش می دهد.
5. داروها:  طبق تحقیقات مصرف هر روزه داروهای ضدالتهابی باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات می شود.

سرطان پروستات چگونه تشخیص داده می شود؟

به منظور تشخیص سرطان پروستات هم نیاز به لمس پروستات و هم استفاده از نتایج آزمایش تومور مارکر  PSA (آنتی ژن اختصاصی پروستات) می باشد. با ترکیب این دو روش می توان به بهترین شکل به تشخیص سرطان پروستات (کارسینوم پروستات) مبادرت ورزید.

ذکر این نکته قابل توجه است که در مراحل اولیه سرطان پروستات تشخیص توسط لمس امکان پذیر نیست ولی سطوح PSA توسط آزمایش خون قابل اندازه گیری می باشد.  در بیماران مبتلا مقدار آنتی ژن PSA خون افزایش پیدا می کند. همچنین پزشک در صورت نیاز از روش های تکمیلی دیگری چون سونوگرافی نیز استفاده می کند.

در صورت غیر طبیعی بودن این آزمایش ها با تشخیص سرطان پروستات متخصص برای بیمار نمونه برداری از پروستات انجام میدهد و با فرستادن به آزمایشگاه درجه تومور را ارزیابی میکند. با توجه به درجه تومور برای بیمار CT scan و یا  Pet scan درخواست می شود.

نتیجه آزمایش ها و تصویر برداری ها به همراه مشاوره با بیمار برای تعیین روش درمان، نوع درمان و پیگیری را مشخص میکند.

شاید تابه حال نمره بندی گلیسون را شنیده باشید، این نمره بندی در اصل درجه تومور را مشخص میکند، وقتی نمونه به آسییب شناسی ارسال می شود، پاتولوژیست دو نمونه که سلول های تومری بیشتری دارند انتخاب میکند و  به هرکدام درجه ای اختصاص میدهد، کمترین درجه 6 که نشان دهنده ی تومور درجه ی پایین هست و بیشترین آن 10 که نشان دهنده ی تومور با درجه بالا میباشد.

آیا می توان از ابتلا به سرطان پروستات پیشگیری کرد؟

اینکه آیا امکان پیشگیری از سرطان پروستات وجود دارد یا خیر مورد مباحثه بسیاری از متخصصان قرار دارد. به صورت کلی هر چه بدن مواد اکسیدان مثل سیگار را کمتر دریافت کند احتمال ابتلا به سرطان کمتر می شود.

بنابراین مواد غذایی حاوی آنتی اکسیدان مثل قهوه، رژیم های غذایی مدیترانه ای شامل ماهی، میوه و سبزیجات می توانند باعث پیشگیری از ابتلا به سرطان پروستات شوند. همچنین مصرف بالای لبنیات و غذاهای چرب و مصرف زیاد گوشت نیز می تواند باعث ابتلا به سرطان پروستات شود.

راههای درمان سرطان پروستات

افرادی مبتلا به سرطان پروستات که داری یک توده سرطانی بدون متاستاز و درگیری لنف نود ها هستند می توانند از سه روش مجزای رادیوتراپی، جراحی و پیگیری سود ببرند. روش های درمان جراحی و رادیو تراپی بیشتر برای افرادی انجام می گیرد که تومور های بزرگتر و قوی تری دارند، برای مثال در پروستات آنها ندول وجود دارد یا سطوح PSA بیشتر از 10 نانوگرم/میلی لیتر می باشد.

روش های جراحی نیز شامل برداشتن پروستات و برخی غدد لنفاوی اطراف غده پروستات در حین عمل جراحی است. روش های مختلف جراحی سرطان پروستات شامل برداشت کامل پروستات کامل، برداشتن پروستات با لاروسکوپی، پرتودرمانی، پرتو درمانی داخلی و پروتون درمانی است.

درمان های دارویی نیز شامل استفاده از هورمون درمانی و شیمی درمانی است. اساس هورمون تراپی در سرطان پروستات سرکوب آندروژن (هورمون های جنسی مردانه) است تا مانع رشد سلول های سرطان پروستات شود. از داروهای مختلفی نیز به منظور هورمون درمانی استفاده می شود که انتخاب نوع دسته دارو و مرحله استفاده از آنها از جمله تصمیماتی است که پزشک درمانگر باید اتخاذ کند. روش هورمون درمانی نیز بیشتر در مواردی که شانس بازگشت تومور بالا باشد استفاده می شود.

داروهای مختلف شیمی درمانی نیز به منظور درمان سرطان پروستات وجود دارند که استفاده از نوع دارو و مدت استفاده از آن به نظر پزشک متخصص آنکولوژیست و یا اورولوژیست و نیز درجه تومور بستگی دارد. داروهای میتوکسانترون و داکتاکسل در ایران موجود هستند.

1- برداشت کامل پروستات با عمل جراحی

در این روش جراحی، کل پروستات برداشته می شود .به دلیل آسیب هایی که امکان دارد به اعصاب پروستات وارد شود ممکن است این عمل روی نعوظ تاثیر گذار باشد. که با جراحی ترمیمی قابل برگشت میباشد و فرد می تواند عملکرد جنسی خود را حفظ کند.  از دیگر عوارض بی اختیاری ادرار است که به دلیل آسیب دیدن مجرا هنگام عمل جراحی پیش می آید و میتوان با کمک روش درمانی مختلف این عارضه را کمرنگ کرد.

2- برداشتن پروستات با لاروسکوپی

در این جراحی با انجام 5 یا 6 سوراخ بسته به نظر پزشک معالج روی سطح شکم دوربین و بقیه وسائل عمل وارد شکم میشود، پروستات برداشته میشود و دوباره سوراخ ها دوخته میشوند ، در این روش خونریزی کمتر است و بهبودی سریعتر می باشد، اما عارضه آسیب به عملکرد جنسی و یا بی اختیاری ادرای کماکان وجود دارد.

3- پرتو درمانی

•  پرتو درمانی خارجی: این روش، شایع ترین نوع درمان پرتو درمانی است. انکولوژیست پرتودرمانی از دستگاهی که خارج از بدن قرار دارد استفاده می کند تا پرتوی اشعه ایکس را روی ناحیه مبتلا به سرطان متمرکز کند.

• پرتو درمانی داخلی: در این روش دستگاه از طریق مقعد به نزدیکی پروستات برده میشود تا پرتوها مستقیما به پخود پروستات تابیده شوند.

•   پرتو درمانی با IMRT : IMRT نوعی پرتو درمانی با پرتوهای خارجی است که از اسکن سی تی برای ایجاد یک تصویر سه بعدی از پروستات قبل از درمان استفاده می شود.

• پروتون درمانی : پروتون درمانی که به آن پروتون پرتو درمانی گفته می شود. نوعی پرتو درمانی با پرتوهای خارجی است که از پروتون ها به جای اشعه ایکس استفاده می شود. با انرژی زیاد، پروتون ها می توانند سلول های سرطانی را از بین ببرند.

4- هورمون تراپی

در درمان دارویی این نوع از سرطان از هورمون درمانی و شیمی درمانی استفاده می شود. هورمون تراپی در این سرطان براساس سرکوب آندروژن (هورمون های جنسی مردانه) است تا از رشد سلول های سرطان پروستات جلوگیری کند. مهم ترین آندروژن های بدن تستوسترون و دی هیدروتستوسترون هستند. علاوه بر بیضه ها، غدد آدرنال نیز در ساخت این آندروژن ها مسئول هستند. از دسته های دارویی مختلفی برای هورمون درمانی استفاده می شود. انتخاب نوع دسته این داروها و این که در چه مرحله ای استفاده شوند از تصمیماتی است که پزشکان درمان‌گر باید بگیرند. هورمون درمانی بیشتر در مواردی استفاده میشود که شانس بازگشت تومور بالا است. انواع داروهای مورد استفاده در هورمون درمانی :

• آگونیست های هورمون آزادکننده هورمون LH مانند داروی بوزرلین وگوزرلین
• آنتاگونیست های هورمون آزادکننده هورمون LH مانند داروی آبارلیکس و دیگارلیکس
• داروهای کاهنده تولید آندروژن از غدد آدرنال مانند داروی آبیراترون
• پادآندروژن‌ها

5- شیمی درمانی

در حال حاضر دارو های مختلفی بریا شیمی درمانی سرطان پروستات وجود دارد، این که از چه نوع دارویی و به چه مدت استفاده شود بسته به نظر  پزشک انکولوژیست ،اورولوژیست معالج و درجه تومور دارد. داروهایی مانند میتوکسانترون و داکتاکسل در بازار ایران موجود هستند.

عوارض شیمی درمانی

معمولا پس از شیمی درمانی به علت خاصیت دارو ها و تاثیر سیستمتیک دارو ها که بر روی دیگر اعضای بدن اثر می گذارند ،برخی عوارض جانبی دیده میشود ،مثلا سپسیس (عفونت) به علت اثری که دارو های شیمی درمانی روی سیستم ایمین بدن می گذارند اتفاق میافتد که به راحتی با انجام آزمایش خون و باتجویز  آنتی بیوتیک وسیع الطیف و سرم قابل درمان است یا عارضه ای مانند گاستریت شامل نفخ ،اسهال که به سادگی قابل درمان است دیده می شود.

6- درمان های تسکینی

بسیاری از موارد می‌توانند بدون خطر تحت نظارت فعال یا انتظار هوشیارانه قرار بگیرند. دیگر درمان‌ها شامل عمل جراحی، پرتودرمانی، هوزمون درمانی یا شیمی‌درمانی قرار بگیرند. وقتی که سرطان تنها در پروستات بروز پیدا می‌کند ممکن است قابل درمان باشد. برای کسانی که بیماری به استخوانشان سرایت کرده، داروهای مسکن، بیس فسفونات‌ها و درمان هدفمند از جمله درمان‌هایی هستند که می‌توانند مفید باشند. نتایج درمان به سن بیمار، دیگر مشکلات سلامتی، و گستردگی و میزان هجوم سرطان بستگی دارد. بسیاری از بیمارانی که به سرطان پروستات دچارند از خود بیماری تلف نمی‌شوند.

آیا غربالگری سرطان پروستات امکانپذیر است؟

بزرگترین مشکل با سرطان پروستات این است که متاسفانه تومور های با درجه پایین تر به ندرت علامت دار می شوند. منظور از غربالگری، شناسایی و تشخیص اولیه بیماری در فرد مبتلاست تا به واسطه این شناسایی زودرس امکان مداخله و مدیریت زودهنگام بیماری فراهم شده و هم از ابتلا به بیماری و هم توسعه آن ‌پیشگیری شود.

در حال حاضر روش غربالگری مطمئنی برای سرطان پروستات وجود ندارد. اما اکثریت پزشکان با اندازه گیری پروتئین اختصاصی پروستات (PSA) موافق هستند. در حال حاضر آزمایش  PSA بهترین روش غربالگری بدخیمی های پروستات است با این وجود هزینه زیادی نیز به بیمار تحمیل نمی کند. بالا بودن این آنزیم میتواند پزشک را به سمت سرطان هدایت کند اما سرطان پروستات تنها علت بالا بودن (PSA) نمی باشد مثلا مصرف داروها، بزرگی خوشخیم پروستات، عفونت های ادراری و پروستاتیت میتوانند از علل بالا بودن این پروتئین باشد.

در حال حاضر انجمن اورولوژی آمریکا توصیه میکند غربالگری سرطان پروستات از سن 55 الی 70 سال ،هر دو سال انجام بشود. از دلایل درخواست تست غربالگری سرطان پروستات می توان به موارد زیر اشاره کرد: بزرگی خوش خیم پروستات، عفونت و التهاب، بدخیم بودن پروستات، انجام چک آپ های دوره ای مخصوصا برای مردان بالای پنجاه سال به صورت سالی یک بار. با این حال پیشنهاد می شود که اقایان بالای چهل سال به صورت سالیانه این غربالگری ها را انجام دهند.

سرطان پروستات و باروری

همان طور که می دانید غده پروستات در تولید مثل نقش دارد، لذا سرطان پروستات و بسیاری از درمان های آن از چندین طریق می توانند بر باروری تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، اگر مردی تحت عمل جراحی برداشتن غده پروستات یا بیضه ها قرار گیرد، بر روی میزان تولید منی و قدرت باروری اش تأثیر منفی می گذارد.

به علاوه پرتودرمانی نیز می تواند بر بافت پروستات تأثیر گذاشته و به اسپرم آسیب برساند و نیز میزان مایع منی را برای انتقال آن کم کند. همچنین درمان هورمونی نیز بر روی قدرت باروری مردان تأثیرگذار است. با این وجود اگر مردی بخواهد بعد از درمان بچه دار شود، می تواند از ذخیره اسپرم در بانک اسپرم قبل از انجام عمل جراحی و یا استخراج مستقیم اسپرم از بیضه ها به منظور تلقیح مصنوعی استفاده کند.

آیا رابطه جنسی و خودارضایی می تواند بر خطر ابتلا به سرطان پروستات تأثیر بگذارد؟

به نظر می رسد که افزایش رابطه جنسی احتمال ابتلا به سرطان پروستات را کاهش می دهد. طبق تحقیقات احتمال ابتلا به سرطان پروستات در مردانی که دفعات انزال بیشتری دارند، کمتر است. از جمله دلایل این موضوع می توان به از بین رفتن مواد شیمیایی مضر موجود در مایع منی از طریق انزال اشاره کرد.

با این حال کاملا مشخص نیست که آیا انزال در حین رابطه جنسی در مقایسه با انزال با خودارضایی از مزایای یکسانی برای کاهش احتمال ابتلا به سرطان پروستات برخوردار است یا خیر.

با وجود اینکه ترکیب منی در دو حالت کمی متفاوت است هنوز نتایج قطعی به این منظور یافت نشده است.  با وجود اینکه انزال بیشتر باعث کاهش احتمال ابتلا به این نوع سرطان می شود پزشکان مشکوک هستند که شاید مردانی که دفعات انزال بیشتری دارند، عادت های سالم دیگری داشته باشند که باعث کاهش احتمال ابتلای آنها به این سرطان باشد.

تاثیر میزان پیشرفت سرطان پروستات بر طول عمر بیمار

قطعا یکی از عوامل تاثیر گذار بر طول عمر بیماران مبتلا به سرطان پروستات میزان پیشرفت بیماری است. با توجه به اینکه این بیماری می تواند بدون بروز علائم خاصی پیشرفت کند، لازم است که افراد بالای ۵۰ سال، سالی یک بار به منظور چکاپ کامل  مجاری ادراری، کلیه و پروستات به پزشک متخصص مراجعه نمایند.

خطر فوت ناشی از سرطان پروستات بین 3 الی 18 درصد بسته به درجه ی سرطان متفاوت است. اگر درمانجو بیماری های دیگری نیز داشته باشد خطر فوت ناشی از بیماری افزایش می یابد.

در حال حاضر ۹۹٪ مردان مبتلا به سرطان پروستات لااقل ۵ سال بعد از تشخیص این سرطان، زندگی خواهند کرد. بسیاری از افرادی که اقدام به درمان می کنند معالجه می شوند.

طبق تحقیقات، سرطان پروستات رشد آهسته ای داشته پیشرفت آن نیاز به سال ها زمان دارد. حتی اگر این نوع سرطان در قسمت های دیگر بدن نیز گسترش یابد، از هر سه مرد مبتلا، یک نفر پس از گذر پنج سال زنده می ماند.

چه ورزش هایی برای بهبود یا پیشگیری از سرطان پروستات مفید هستند؟

با توجه به نتایج مطالعات، ورزش می تواند مانع از بزرگ شدن پروستات شده و به مدیریت علائمی چون خوش خیمی پروستات یا به عبارتی هایپرپلازی خوش خیم کمک کند. طبق تحقیقات مردانی که از نظر جسمانی به طور متوسط یا شدید فعال هستند در مقایسه با افراد کم تحرک احتمال کمتری برای ابتلا به بزرگی خوش خیم پروستات در طولانی مدت دارند.

همچنین قابل ذکر است که ارتباط قوی بین سندروم متابولیک که شامل چاقی شکمی، افزایش سطوح قند خون و تری گلیسیرید و کاهش سطوح کلسترول HDL می باشد با بزرگی پروستات وجود دارد. از جمله انواع ورزش هایی که می تواند به پیشگیری و یا بهبود پروستات کمک کند می توان به ورزش های مقاومتی و ورزش های هوازی اشاره کرد.

1- ورزش های مقاومتی

تمرینات قدرتی با افزایش توده عضلانی و کاهش وزن اضافی بدن می توانند به کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات کمک کنند. با این حال دقت کنید که تمرینات قدرتی مانند وزنه برداری، و کرانچ شکمی ممکن است بی اختیاری ادرار ناشی از استرس را در بیماران مبتلا تشدید کنند.

برخی از عوارض سرطان پروستات مانند پوکی استخوان که ناشی از هورمون درمانی است ممکن است به کاهش حجم عضلات نیز منجر شود. ورزش های قدرتی می توانند به طور موثری با این عوارض ناخواسته ناشی از درمان مقابله کنند.

2- تمرینات هوازی

ورزش های هوازی مانند شنا، دوچرخه سواری و دو تمرینات مداومی هستند که باعث عملکرد مستمر قلب، ریه ها و سیستم قلبی عروقی می شوند. برای انجام این ورزش ها لازم است که قلب با حداقل 60 درصد حداکثر ضربان خود فعالیت داشته باشد. طبق تحقیقات این دسته از ورزش ها نیز می توانند به بهبود علائم سرطان پروستات منجر شوند.

به صورت کلی بهتر است که بزرگسالان هر هفته لااقل دو ساعت فعالیت متوسط و یا در هفته 75 دقیقه فعالیت شدید داشته باشند. ترکیبی از فعالیت بدنی متوسط و فشرده می تواند ایده آل باشد.

جمع بندی

سرطان پروستات دومین سرطان شایع در مردان است که  از هر 9 مرد ، یکی را در طول زندگی درگیر می کند. در حالی که در مردان مسن بالاتر از 65 سال شایع تر است، مردان جوان نیز می توانند قربانی آن شوند. اما با انجام اقدامات خاص و ایجاد تغییر در سبک زندگی می توانید خطر ابتلا به آن را کاهش دهید. امروزه با کمک روشهای درمانی جدید، در صورت انجام غربالگری ها و تشخیص اولیه بیماری در مراحل ابتدائی، امکان بهبودی کامل برای در صد بالائی از بیماران مبتلا به سرطان پروستات، فراهم شده است.

سوالات متداول درباره درمان سرطان پروستات

1- آیا درمان سرطان پروستات، برای بیمار عوارضی دارد؟

پیش آگهی 5 ساله درمان سرطان پروستات بسیار خوب است اما چیزی که درمانجو ها را رنج میدهد ،اثرات باقی مانده عمل جراحی ،اثرات روانی و روانی اجتماعی سرطان پروستات است.

2- آیا همیشه نیاز به جراحی پروستات وجود دارد؟

خیر در بیماران با درجه پایین بیماری میتوان پیگیری بیمار را انجام داد. در این بیمارن MRI  دوره ای کمک کننده میباشد.

3- آیا همیشه لازم است تمام بافت پروستات برداشته شود؟

خیر در بیماران که علائم خطر بسار کمی برای رسیدن سرطان پروستات به درجات بالا دارند میتوان از درمان جزئی  سوزاندن بخش سسرطان پروستات استفاده کرد.

4- آیا شیمی درمانی سبب ریزش موها می شود ؟

خیر عارضه ی بسیاری از داروهای شیمی درمانی نسل جدید ریزش مو نیست.