واریکوسل چیست؛ علائم، تشخیص و درمان

واریکوسل یکی از مشکلات شایعی که مردان در روند ناباروری با آن روبرو می شوند این بیماری بیشتر در میان مردان ۱۵ تا ۲۵ ساله شیوع دارد. با این حال مردان در سنین دیگر نیز ممکن است به آن دچار شوند. واریکوسل در مردان می تواند باعث کاهش کیفیت اسپرم ها و نهایتا ایجاد مشکلاتی در روند باروری گردد که در ادامه به توضیحات بیشتر پیرامون این بیماری و نحوه درمان آن می پردازیم.

واریکوسل (واریس بیضه) چیست؟

واریکوسل نوعی بیماری است که سیاهرگ‌های داخل کیسه بیضه متورم می‌شوند. این سیاهرگ‌ها خون را از بیضه ها به سمت قلب هدایت می کنند که حاوی اکسیژن و مواد غذایی کمتری نسبت به خون سرخرگی است. اتساع این سیاهرگ‌ها موقعی اتفاق می‌افتد که جریان خون به سمت بیضه و پایین پس زده می شود، لذا واریکوسل چیزی شبیه به واریس در پاها است.

این بیماری در سنین نوجوانی و جوانی شایع و قبل از سن ده سالگی نادر است. بیشتر واریکوسل‌ها در بیضه چپ یافت می شوند و در بعضی موارد هر دو بیضه درگیر می گردند. درد بیضه یکی از نشانه های بیماری واریکوسل است، هرچند بعضی واریکوسل‌ها دردناک نیستند و درمان هم هیچوقت نیاز ندارند.

علت ایجاد واریس بیضه چیست؟

مشخص نیست چرا واریکوسل در بعضی افراد ایجاد می شود و طبق نظریاتی ممکن است بروز آن به خاطر رشد سریع ارگان‌های جنسی در پسرها باشد. اما علت زمینه ساز خاصی برای بیماری واریکوسل تاکنون شناخته نشده است.

واریکوسل می تواند باعث کوچک شدن بیضه‌ها شود. بهتر است بدانید که بیضه از تعداد زیادی لوله‌های تولیدکننده اسپرم تشکیل شده است و این لوله‌ها در این بیماری آسیب می‌بینند.

مشخص نیست چه عاملی باعث کوچک شدن بیضه می‌شود، اما عملکرد بد دریچه‌های سیاهرگ‌ها موجب پس زدن خون به بیضه و احتقان خون در بیضه‌ها می‌شوند که این امر فشار را در عروق بیضه بالا برده و باعث صدمه به بیضه می‌گردد .در واریکوسل ممکن است بیضه‌ها بیش از حد گرم شوند و باعث اختلال در تعداد و کیفیت نطفه‌ها میگردد.

دکتر مهدی قاضی، جراح و متخصص کلیه، مجاری ادراری و تناسلی در مشهد

کلینیک تخصصی دکتر مهدی قاضی، آماده ارائه کلیه اقدامات لازم جهت تشخیص و درمان بیماری‌های دستگاه تناسلی آقایان در مشهد می باشد.
جهت مشاوره و دریافت نوبت دکمه تماس را لمس کنید.

مشهد، آزادشهر، چهارراه میلاد به سمت میدان استقلال، جنب بانک رفاه (مطب در طبقه اول واقع شده)

تلفن تماس: 09397805902

ساعات حضور: 14:00-10:00 / 21:00-17:00
ایام حضور: شنبه تا چهارشنبه (به جز دوشنبه ها عصر و تعطیلات رسمی)

تماس بگیرید

علائم واریکوسل

واریکوسل معمولا نشانه ای ندارد و در مواردی نادر باعث درد می شود و ممکن است :

• از یک درد تیز تا دردی مبهم در کیسه های بیضه متفاوت باشد.
• با ایستادن یا زور زدن افزایش یابد.
• طی روز بتدریج بدتر شود.
• وقتی که فرد در حالت خوابیده قرار می گیرد درد کاهش یابد.

عوارض واریکوسل چیست؟

یکی از اصلی ترین دلایل کاهش میزان تولید اسپرم و کاهش کیفیت آن، واریکوسل بیضه است. هورمون تستوسترون در افرادی که به واریکوسل مبتلا هستند کاهش می یابد و همه این عوامل در کنار هم می تواند باعث ناباروری در مردان شود. با این وجود همه انواع واریکوسل بر میزان تولید اسپرم تاثیر گذار نیستند. واریکوسل می‌تواند منجر به عدم رشد بیضه‌ها و یا کوچک شدن و آتروفی آنها نیز گردد.

چگونه واریکوسل ممکن است باعث ناباروری شود؟

همانطور که گفته شد واریکوسل می‌تواند دمای بیضه ها رو افزایش دهد که این امر در بعضی از مردان منجر به کاهش تعداد و کیفیت تولید اسپرم می شود. واریکوسل ضرورتا به معنای ناباروری نمی باشد.

تقریبا ده تا بیست درصد مردانی که دچار واریکوسل میباشد، مبتلا به ناباروری می شوند‌. در بین افراد نابارور شیوع واریکوسل چهل درصد میباشد. علائم زیر که در نتیجه واریکوسل پدیدار می شوند می توانند ارتباط بین واریکوسل و ناباروری در مردان را توضیح دهند:

• واریس بیضه باعث افزایش دمای بیضه‌ها شده و تشکیل اسپرم را تحت تاثیر قرار می دهد.
• افزایش هر یک درجه از دمای بیضه ها با کاهش تعداد اسپرم‌ها به میزان چهل درصد برابری می کند.
• از شایع‌ترین علت ناباروری مردان کاهش تعداد اسپرم هاست.
• واریس بیضه به آسیب DNA اسپرم‌ها منجر می شود. میزان شیوع آسیب DNA اسپرم‌ها در مردانی که به واریکوسل مبتلا هستند بیشتر است.
• ملتهب شدن بیضه، ورم کردن سیاهرگ‌های کیسه بیضه و نیز رشد غیر عادی بیضه‌ها از جمله دلایل تشکیل اسپرم‌های غیرعادی محسوب می شوند.
• بین ابتلا به واریکوسل و پایین بودن سطوح تستوسترون خون ارتباط تنگاتنگی وجود دارد که می تواند به اختلالات دیگر و نهایتا کاهش میل جنسی منجر شود.
• واریکوسل باعث کاهش کیفیت منی می شود. 

واریس بیضه چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص این بیماری نسبتا ساده است؛ ارولوژیست از بیمار شرح حال گرفته و در معاینه این بیماری تایید می گردد. تجمعی از ورید (سیاهرگ)های ورم کرده و پیچ خورده که معمولا در طی ایستادن یا زور زدن یافت می شوند مطرح کننده واریکوسل است .این سیاهرگ ها شبیه کیسه ای از کرم در معاینه لمس و رویت می شوند و همیشه هردو بیضه برای بررسی لازم است معاینه شوند. بیضه مبتلا معمولا کوچکتر از سمت مقابل است.

واریکوسل یکطرفه سمت راست نسبتا ناشایع است و در صورت وجود لازم است سونوگرافی کلیه ها انجام شده ، تا پزشک مطمئن شود احیانا علت خاصی مانند بدخیمی در کلیه سمت راست موجود نیست.

این بیماری در معاینه به سه درجه تقسیم می شود :

1. درجه یک که توسط لمس کردن ارولوژیست در طی معاینه همراه با زور زدن فرد مشخص می شود .
2. درجه دو که در معاینه ی ارولوژیست در حالت استراحت قابل تشخیص است .
3. درجه سه که در معاینه از راه دور ، روی کیسه ها ی بیضه سیاهرگ های متسع قابل رویت اند .

چه وقت درمان واریکوسل ضروری می‌شود؟

در موارد عادی که واریکوسل باعث ایجاد ظاهر نامطلوب نشده و یا اختلالی در باروری ایجاد نکرده است شاید نیاز به درمان و یا جراحی خاصی نباشد. ولی در صورتی که دچار ناباروری هستید و یا واریکوسل باعث ایجاد درد و یا تحلیل و آتروفی بیضه ها شده است باید آن را ترمیم کنید.

هدف از درمان بستن سیاهرگ های آسیب دیده و هدایت جریان خون به سیاهرگ های طبیعی است. حتی اگر این تحلیل رفتگی بیضه به صورت پیشرونده ای ادامه یابد و یا با درد و یا نتایج غیر طبیعی در آزمایش اسپرم همراه باشد، ترمیم واریکوسل در نوجوانی ضرورت پیدا خواهد کرد.

در مواردی واریکوسل می‌تواند علامت تومورهای بیضه یا کلیه به ویژه در سمت راست باشد. در این شرایط بیمار باید به سرعت تحت عمل جراحی واریکوسل قرار بگیرد. البته قابل توجه است که تنها در کمتر از ده درصد موارد، این واریکوسل های ظاهر شده به صورت ناگهانی علامت تومورهای کلیه و یا بیضه هستند. در صورتی که فردی ازدواج کرده و بچه دارد، انجام عمل جراحی واریکوسل ضرورتی ندارد.

توصیه می شود که وضیت اسپرم ها هر چند ماه یک بار بررسی و کنترل شود. و توجه داشته باشید که هر چه شدت واریکوسل بیشتر باشد، پاسخ آن به درمان و عمل جراحی بیشتر و مطلوب تر است.

در صورتی که اختلال در حرکت اسپرم ها تایید شود معمولا نیاز به یکی از انواع اعمال جراحی واریکوسل ضرورت پیدا می کند. به صورت کلی در شرایط زیر درمان واریکوسل ضرورت پیدا می کند:

• بیضه در گیر نسبت به سمت مقابل کوچک تر شده باشد.
• توانایی باروری فرد اکنون متاثر شده یا در آینده متاثر خواهد گردید.
• کیفیت یا تعداد اسپرم در آزمایش اسپرم پایین است.
• درد و تورم قابل توجه و یا احساس ناراحتی در بیضه ها وجود دارد .

هر کدام از موارد بالا وجود نداشته باشد، عموما جراحی توصیه نمی شود و لازم است بیمار هرسال جهت بررسی کیفیت اسپرم در آینده مراجعه و ویزیت شود .

درمان واریکوسل با چه روشهایی امکانپذیر است؟

در روش جراحی ورید های واریسی قطع و مسدود می گردند و این مسدود کردن باعث می شود جریان خون به سمت ورید های سالم منحرف شود. به صورت کلی، در این جراحی یکی از روشهای زیر استفاده میشود:

• جراحی با یک برش کوچک در ناحیه کشاله ران که توسط میکروسکوپ انجام می شود .
• جراحی با چندین برش کوچک که برای ورود ابزار لاپاراسکوپی روی پوست ایجاد می گردند.

طی جراحی، جراح عروق ریزی به نام عروق لنفاوتیک را حفظ می کند ، زیرا این عروق ریز با چشم غیر مسلح قابل دیدن نیستند. این عروق مایع لنفاوی که سفید کهربایی است را از بیضه ها جمع نموده و اگر آسیبی ببیند و یا مایع لنفاوی به سمت قلب برگشت نکند ممکن است منتهی به عوارضی گردد که شایعترین آن تجمع آب اطراف بیضه است .

هدف تمام روش های جراحی و غیر جراحی واریکوسل، کاهش فشار داخل سیاهرگ های واریسی تشکیل دهنده واریکوسل می باشد. در روش های درمانی مختلف علائم واریکوسل تسکین یافته و کیفیت و تعداد اسپرم‌ها افزایش می یابد. با هم روش‌های مختلف درمان واریکوسل را مرور می کنیم:

واریکوسلکتومی باز

در این عمل جراحی، پزشک برشی را روی کشاله ران ایجاد کرده و به رگ های خونی عمل ایجاد واریکوسل دسترسی پیدا می کند. سپس این رگ‌ها را می‌بندد.

واریکوسلکتومی میکروسرجری

جراح برشی روی کشاله ران ایجاد کرده و روش انجام آن مشابه عمل جراحی واریکولوسکتومی باز می باشد. تفاوت این دو روش استفاده از میکروسکوپ توسط جراح به منظور بهتر دیدن رگ هاست.

واریکوسلکتومی لاپاراسکوپی

در این عمل جراحی، پزشک سه برش کوچک روی شکم ایجاد کرده و لاپاراسکوپ را از طریق یکی از این برش‌ها به شکم وارد می‌کند. دو برش دیگر به منظور وارد کردن وسایل مورد نیاز برای بریدن و بستن سیاهرگ های متورم استفاده می شوند. این عمل جراحی با بیهوشی عمومی انجام می گیرد.

 آمبولیزاسیون واریکوسل

این روش جراحی یک عمل سرپایی با حداقل میزان تهاجم است و توسط متخصص رادیولوژی مداخله‌ای صورت می گیرد. پزشک متخصص برش کوچکی روی کشاله ران ایجاد کرده و لوله باریکی به نام کاتتر را از طریق این برش وارد ورید یا سیاهرگ ران می‌کند. پزشک متخصص مسیر کاتتر را از طریق تصاویر رادیوگرافی دنبال کرده و آن را به سمت وریدهای متورمی که عامل ایجاد واریکوسل می باشند هدایت می‌کند.

وسیله ای شبیه به یک سیم‌پیچ کوچک داخل سیاهرگ‌ها تعبیه می‌شود که باعث انسداد جریان خون در رگها شده و جریان خون را به سمت رگ‌های دیگر هدایت می‌کند و از این طریق فشار وارده برطرف می شود. در پایان عمل کاتتر خارج شده و زخم پانسمان می‌شود.

اقدامات قبل از جراحی واریکوسل

پس ازتصمیم گیری برای عمل و انجام آزمایش های روتین خون و بررسی اسپرم، موهای ناحیه عمل شب قبل یا صبح روز عمل  تراشیده می شود. از ساعت 12 شب قبل از عمل جراحی، بیمار دیگر چیزی نمی خورد. عمل با بیهوشی عمومی یا بی حسی از کمر (نخاعی) بسته به شرایط بیمار و صلاحدید متخصصین  بیهوشی  انجام میگردد.

مدت زمان عمل بستگی به فاکتورهای گوناگونی دارد ولی به طور میانگین بین 30 تا 60 دقیقه می باشد. بعد از اتمام عمل و انتقال بیمار به بخش های بستری  بیمار همان روز یا صبح روز بعد مرخص می شود و به مدت حد اقل 7 تا 14 روز  استراحت پزشکی نیاز خواهد داشت. ضمنا بهتر است نزدیکی از روز هفتم به بعد انجام شود .

اقدامات پس از جراحی واریکوسل

معمولا روند بهبودی بعد از جراحی سریع بوده و غالبا با احساس درد خفیف همراه است. افراد جراحی شده باید بین 10 تا 14 روز ورزش نکنند با این حال افراد بعد از 5 تا 7 روز می توانند فعالیت های روزمره خود را مجددا آغاز کنند. بعد از آمبولیزاسیون معمولا بهبودی با کمی درد خفیف هماره است.

شایعترین عوارض بعد از جراحی

• تجمع مایع اطراف بیضه ها (هیدروسل)
• کوچک شدن بافت بیضه
• کاهش عملکرد بیضه

چه افرادی کاندیدای مناسب برای جراحی واریکوسل هستند؟

برخی افراد با ویژگی های زیر مناسب انجام عمل واریکوسل هستند:

• در صورتی که حجم یکی از بیضه ها در مقایسه با دیگری حدود 25% کمتر باشد.
• درصورت اختلال در اسپرموگرام فرد
• در صورتی که فرد دارای واریکوسل با گرید 3 باشد، ظاهر بیضه او خراب خواهد شد.
• در صورتی که فرد مشکل ناباروری داشته باشد ولی همسر او این مشکل را نداشته باشد.

آیا می توان ازبروز واریکوسل و ناباروری در مردان پیشگیری کرد؟

استفاده از درمان‌های طبیعی، روش‌های مکمل و تغذیه در کنار درمان‌های پزشکی می توانند سودمند باشند و البته که نباید صرفاً بر آنها اتکا کرد. هدف از یک تغذیه سالم و استفاده از مکمل های گیاهی، کمک به سلامت بافت ها، دیواره‌ سیاهرگ‌ها، بهبود جریان خون در بیضه‌ها و بهبود سلامت سلولی جهت محافظت از اسپرم و بافت‌های تناسلی در مقابل سموم و رادیکال‌های آزاد می باشد.

به این منظور و جهت کمک به باروری حتما غذاهای سالم و طبیعی مصرف کنید. غذاهای طبیعی همانند یک آنتی اکسیدان از سلول ها در برابر آسیب های رادیکال های آزاد محافظت می کنند. ضمن اینکه اسپرم نیز نوعی سلول است.

• تا حد امکان از قرار گرفتن در معرض سموم محیطی اجتناب کنید.
• در انتخاب لباس‌های زیر دقت کنید و حتی الامکان از لباس زیرهای نگهدارنده‌ مثل شورت پادار مردانه استفاده کنید تا دمای بیضه ها در حد مطلوب باقی بماند و به خوبی محافظت شوند.
• آنتی اکسیدان و یوبیکینول (CoQ10) مصرف کنید: آنتی اکسیدان‌ها از اسپرم‌ها و DNA حساس داخل آن ها در مقابل رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند.
• آنتی اکسیدان ها را از مواذ غذایی مثل فلفل، سبزیجات سبز برگ، انواع توت و گوجه فرنگی دریافت کنید.
• مصرف ال ـ کارنیتین: این آمینواسید باعث انتقال اسیدهای چرب امگا 3 می شود. ال ـ کارنیتین باعث افزایش جنبش پذیری اسپرم‌ها در مردانی که منی آنها دارای کیفیت پایینی است می شود. ال ـ کارنیتین به اسپرم کمک می کند تا چربی‌ها را متابولیسم کرده و از مواد قندی برای تولید انرژی استفاده کند.
• سلنیوم: ماده معدنی سلنیوم به منظور تشکیل اسپرم‌های خوب ضروری است. جهت دریافت سلنیوم لازم بهتر است روزی 5 ـ 4 عدد بادام زمینی میل کنید.

جمع بندی

همه اعمال جراحی و روش های ذکر شده بدون خطر نیستند و عوارضی مانند عفونت، خونریزی، کبودی یا درد عوارض شایعی است که در اعمال جراحی ممکن است اتفاق بیفتد و پزشک معالج در صورت بروز آن را درمان خواهد کرد. در بین روش های جراحی لاپروسکوپی بیشترین میزان خطر را داشته است. حتما با پزشک اورولوژیست خود در مورد تمامی مشکلات درمانی تان و نیز اطلاعات کامل در مورد میزان موفقیت و بهبود صحبت کنید.

سوالات متداول واریکوسل

1- آیا می توان از بروز واریکوسل پیشگیری کرد؟

خیر، بروز واریکوسل عموما زمینه وراثتی دارد و بعضی از افراد مستعد ابتلا به این بیماری هستند. بعضی از افراد واریکوسل را به ایستادن طولانی مدت یا انجام کارهای سنگین ارتباط می دهند در صورتی که مطالعات انجام شده تا کنون ارتباطی بین کار و فعالیت با بروز واریکوسل پیدا نکرده اند.

2- درمان بیماری واریکوسل در چه مواقعی لازم است؟

در صورتی که فرد بیمار دچار ناباروری باشد و یا واریکوسل باعث ایجاد درد و یا تحلیل و آتروفی بیضه ها شود باید آن را درمان کرد.

3- آیا می توان با درمان بیماری واریکوسل به رفع ناباروری مردان اطمینان پیدا کرد؟

با درمان بیماری واریکوسل علائم تسکین یافته و کیفیت و تعداد اسپرم‌ها افزایش می یابد.

4- بهترین روش درمان واریکوسل چیست؟

روش جراحی میکروسکوپیک با حفظ خون رسانی، عصب دهی و کمترین دستکاری بر روی عروق لنفاتیک، بهترین روش جراحی واریکوسل می باشد.

5- آیا عامل خطرساز در ایجاد واریکوسل وجود دارد؟

واریکوسل می تواند منجر به عدم رشد بیضه ها و یا کوچک شدن و آتروفی آنها گردد و نیز کاهش کیفیت و میزان تولید اسپرم و در نتیجه ناباروری در مردان شود.

6- واریکوسل چگونه در آزمایش سمن تاثیر خواهد گذاشت؟

واریکوسل عملا بر تمام پارامترهای اسپرم در آزمایش سمن تاثیر خواهد داشت. پارامترهایی مانند غلظت، تحرک، حرکت رو به جلو و مورفولوژی اسپرم‌ها . علاوه بر این، بر نحوه‌ی عملکرد اسپرم‌ها نیز تاثیرگذار خواهد بود.

7- آیا درمان واریکوسل درد ناشی از آن را کاهش خواهد داد؟

واریکوسل عامل مهمی برای درد بیضه نیست. درد در مواردی دیده می شود که فرد مبتلا به واریکوسل درجه 3 است. کیفیت درد بصورت یک درد مبهم همیشگی در بیضه می باشد که گاهی با تحریک جنسی یا پوشیدن لباس های تنگ یا تماس با بیضه درد تشدید پیدا می کند.
جراحی واریکوسل درجه 3 باعث بهبود درد خواهد شد. هر چند این نتیجه مطلوب همیشه اتفاق نمی افتد. افرادی که مبتلا به واریکوسل درجه یک و دو می باشند و از درد بیضه رنج می برند بهتر است برای آنها بررسی کامل تری صورت گیرد، چون درد بیضه به عواملی بغیر از واریکوسل مرتبط می باشد.

8- بعد از انجام واریکوسل از انجام چه فعالیت‌هایی باید اجتناب کرد؟

افراد جراحی شده باید بین 10 تا 14 روز ورزش نکنند با این حال افراد بعد از 5 تا 7 روز می توانند فعالیت های روزمره خود را مجددا آغاز کنند.

9- آیا احتمال عود کردن واریکوسل بعد از درمان آن وجود دارد؟

حین عمل جراحی وریدهای واریکوسل به راحتی قابل تشخیص اند و جراح آنها را مسدود و قطع می کند . پس از مدتی بین 5 تا 10 از بیمارانی که تحت جراحی قرار گرفته اند ممکن است وریدهای رگهای سالم دچار واریکوسل گردند و بیماری واریکوسل عود نماید و درصدی از این افراد نیازمند عمل جراحی دوم شوند. در مواردی نیز عود واریکوسل ناشی از وریدهای دیگری غیر از وریدهای طناب بیضه میباشد تحت عنوان وریدهای پرفوران، که از داخل لگن به بیضه متصل هستند ممکن است در آینده این وریدها دچار مشکل شده و جراح را مجبور شود تا در عمل دوم آنها را مسدود و قطع نماید.