کیست کلیه: علل، علائم، تشخیص و روش‌های درمان

کیست کلیه یکی از شایع ترین توده‌های کلیوی است.

 کلیه‌ها به عنوان سیستم تصفیه بدن, وظیفه حذف مواد زائد از بدن را دارند.واحد عملکردی کلیه‌ها نفرون نام دارد که شامل یک فیلتر و یک لوله است که آب اضافی و مواد زائد را دفع می‌کند.  این مواد زائد که از خون گرفته می‌شود، توسط کلیه‌ها به ادرار تبدیل شده و به مثانه منتقل می‌شود.

 با افزایش سن  و پس از چندین سال فعالیت کلیه‌ها ، ممکن است کیسه‌هایی پر از مایع در کلیه ایجاد شوند که به آنها کیست کلیه گفته می‌شود.

کیست‌های ساده کلیه ممکن است از بدو تولد در کلیه وجود داشته باشند و بروز کیست‌های جدید از زمان تولد تا 20 سالگی نادر است.

پس از این 20 سالگی احتمال بروز کیست کلیه افزایش می‌یابد شیوع کیست کلیه در مردان 2 برابر بیشتر از زن‌هاست.

کیست‌های کلیه یکی از شایع ترین توده‌های کلیوی هستند و با گذشت زمان و عملکرد کلیه‌ها، ممکن است  ایجاد شوند.

 کیست‌های کلیه (کیست‌های کلیوی) کیسه‌های کوچک و گردی هستند که دارای دیواره نازکی بوده و حاوی مایع آبکی هستند.

این کیست‌ها می‌توانند بروی سطح کلیه یا داخل ساختارهای کلیه به نام نفرون‌ها تشکیل شوند.

اندازه کیست‌های کلیه متفاوت است، اما بیشتر آن‌ها کمتر از 5 سانتی متر قطر دارند و ممکن است با گذر زمان رشد کنند یا تغییری در اندازه نداشته باشند.

 برخی افراد ممکن است فقط یک کیست داشته باشند در حالیکه ممکن است در سایرین این کیست‌ها متعدد باشند

 کیست‌های کلیه  می‌توانند در یک یا هر دو کلیه تشکیل شوند.

کیست‌های ساده کلیه معمولاً عملکرد کلیه‌ها را تحت تأثیر قرار نمی‌دهند و اغلب نگران کننده نیستند. در موارد نادر، یک کیست بزرگ ممکن است باعث ایجاد درد شود. در چنین شرایطی، پزشک ممکن است کیست را تحت نظر داشته باشد. در مواردی که کیست مشکوک به نظر می‌رسد، آزمایش‌های اضافی یا حذف کیست توصیه می‌شود.

علت تشکیل کیست‌های ساده کلیه مشخص نیست.

اغلب یک کیست روی سطح یک کلیه ایجاد می‌شود، اما بیش از یک کیست نیز می‌تواند در یک یا هر دو کلیه ظاهر شود.

 کیست‌های ساده با کیست‌های پیچیده و کیست‌های ناشی از بیماری کلیه پلی کیستیک متفاوت هستند.

کیست‌های پیچیده نیاز به نظارت دارند زیرا ممکن است به سرطان تبدیل شوند.

کیست‌های ساده کلیه اغلب به طور اتفاقی در تصویربرداری‌هایی که به علت دیگری انجام شده است کشف می‌شوند و معمولاً نیازی به درمان ندارند مگر اینکه علائمی ایجاد کنند

علائم کیست کلیه

این بیماری عمدتاً بدون علامت است. در کیست‌های ساده کلیه، بیمار می‌تواند سال‌ها بدون داشتن علائم خاصی به زندگی طبیعی خود ادامه دهد، حتی بدون اینکه متوجه وجود کیست در بدن خود باشد. شایع ترین علائم افرادی که به کیست کلیه مبتلا هستند شامل موارد زیر می‌شود:

1. درد در ناحیه لگن، پهلو یا بین دنده‌ها
2. تب، درد و حساسیت به لمس نواحی اطراف کلیه (در صورت عفونت کیست)
3. درد در بالای شکم
4. ورم شکم
5. ادرار بیش از حد یا تیره
6. وجود خون در ادرار

در مواردی که کیست رشد می‌کند، بیمار ممکن است درد را در ناحیه لگن، پهلو یا بین دنده‌های خود حس کند. در صورت عفونت کیست، علائمی مانند تب، درد و حساسیت به لمس نواحی اطراف کلیه بروز می‌نماید. از دیگر علائم می‌توان به درد در بالای شکم، ورم شکم، و افزایش میزان ادرار یا تیره شدن آن  اشاره کرد.

علت بوجود آمدن کیست کلیه

پزشکان دقیقاً نمی‌دانند چه عواملی باعث ایجاد کیست‌های ساده کلیه می‌شود، اما چند توضیح محتمل  برای این مسئله وجود دارد.

هر کلیه حدود یک میلیون لوله کوچک دارد که ادرار را جمع آوری می‌کند. ممکن است کیست با مسدود شدن این لوله‌ها، متورم شدن و پر شدن از مایعات شروع به رشد کند.

احتمال دیگر این است که کیست‌ها زمانی شکل می‌گیرند که کیسه‌هایی به نام دیورتیکول در مناطق ضعیف شده توبول‌های کلیوی تشکیل شده و از مایع پر می‌شوند.

رژیم غذایی و تغذیه نقشی در ایجاد یا پیشگیری از کیست‌های کلیه ایفا نمی‌کنند.

کلیه پلی کیستیک

کلیه پلی کیستیک (PKD) یک بیماری ارثی است که به دلیل تغییرات ژنتیکی ایجاد می‌شود. این بیماری به دو نوع عمده تقسیم می‌شود: نوع غالب اتوزومال (ADPKD) و نوع مغلوب اتوزومال (ARPKD)

. ADPKD شایع تر است و معمولاً در بزرگسالان بروز می‌کند، در حالی که ARPKD نادرتر است و معمولاً در کودکان دیده می‌شود.

 در این بیماری، کیست‌های متعدد و بزرگ در کلیه‌ها تشکیل می‌شوند که می‌توانند باعث افزایش حجم کلیه و اختلال در عملکرد آن شوند.

علائم PKD شامل درد شکم، فشار خون بالا، عفونت‌های مکرر ادراری، و خون در ادرار است. با گذشت زمان، PKD می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود که نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه خواهد داشت.

درمان‌ها شامل کنترل فشار خون، مدیریت درد، و جلوگیری از عفونت‌ها است. تحقیقات در زمینه درمان‌های جدید و ژن درمانی همچنان ادامه دارد تا به بهبود کیفیت زندگی بیماران PKD کمک کند.

کیست کلیه با چه اندازه ای خطرناک است؟

عمدتا تا زمانیکه اندازه کیست کلیه به بیش از 12 میلی متر نرسد علامت خاصی برای فرد ایجاد نخواهد کرد. کیست ساده تا زمانی که روی عملکرد کلیه تاثیر نداشته باشد و دچار پارگی نشود خطر چندانی ندارد.

یک کیست ساده را باید از نیم تا 10 سانتیمتر در نظر گرفت که هرچقدر اندازه بزرگ تر شود خطرناک تر است.

خونریزی کیست‌های بزرگ کلیه می‌تواند منجر به ادرار خونی و وجود لخته خون در ادرار و در نتیجه انسداد حالب، خونریزی شدید در اطراف کلیه و به ندرت حتی منجر به خونریزی داخل شکمی گردد.

محل کیست کلیه

1. کیست‌های پاراپلویک: کیست‌های اطراف لگنچه کلیه هستند.
2. کیست‌های کورتیکال: کیست‌های داخل بافت کلیه می‌باشند.
3. کیست‌های اگزوفیتیک: کیست‌های خارج و روی جدار کلیه هستند.

طبقه بندی بوسنیاک برای کیست‌های کلیه

بوسنیاک در سال 1986 یک سیستم طبقه بندی بر اساس معیارهای سی تی اسکن ایجاد کرد که امکان آنالیز محتویات کیست‌های کلیه را فراهم می‌کند. طبق طبقه بندی بوسنیاک، کیست‌های کلیه بر اساس ویژگی‌ها و شکل ظاهری در سی تی اسکن، به طور گسترده توسط متخصصان ارولوژی و رادیولوژیست برای تشخیص، ارزیابی و مدیریت ضایعات کیستیک کلیه استفاده می‌شود.

1. رده یک (I)

 کیست‌های ساده کلیه که پتانسیل بدخیمی ندارند و نیازی به پیگیری ندارند.

2. رده دوم (II)

 ضایعات کیستیک کلیه که مانند کیست‌های ساده خوش خیم هستند اما ظاهر پیچیده تری دارند. ممکن است پارگی‌های نازک، ضخامت کمتر از 1 میلی متر، و کلسیفیکاسیون‌های کوچک داشته باشند.

3. رده دو اف (IIF)

 کیست‌های کم عارضه که پیچیده تر از دسته II هستند اما ویژگی‌های مورد نیاز برای گنجاندن در دسته III را ندارند. پیگیری پس از 3، 6 و 12 ماه و سپس سالانه نیاز است. در 95٪ موارد از مداخله جراحی اجتناب می‌شود. باید برای کاهش میزان قرار گرفتن در معرض تشعشعات در طول سال از سونوگرافی و MRI استفاده شوند.

4. رده سه و چهار (III, IV)

 کیست‌های پیچیده کلیه که شانس بدخیمی دارند. روش درمان با توجه به سلامت کلی فرد ,وجود بیماری‌های همزمان و عوارض انتخاب می‌شود که می‌تواند شامل جراحی، ریشه کنی گرمایی (thermal ablation) و مراقبت و پیگیری باشد.

به طور کلی، طبقه بندی بوسنیاک برای کیست‌های بالای یک سانتی متری به کار می‌رود که ریسک بدخیمی را نشان می‌دهد؛ برای رده I نزدیک به صفر درصد و برای رده 4  (IV)  بیش از 85٪ ریسک بدخیمی وجود دارد.

عوارض کیست کلیه

علاوه بر خطر عفونت، خونریزی یا درد در کیست‌های بزرگ کلیه، خطرات زیر نیز قابل توجه اند:

1. انسداد ادرار از کلیه

 از عوارض کیست کلیه به ویژه در کیست‌های پاراپلویک (قسمت میانی کلیه) هیدرونفروز یا اتساع کلیه را می‌توان نام برد.

2. فشار خون بالا

 عارضه فشار خون بالا از شایع ترین عوارض کیست‌های کلیه در بیماری ژنتیکی کلیه پلی کیستیک است.

3. نارسایی کلیه

در صورت بزرگ شدن بیش از حد کیست و عدم درمان به موقع، کیست می‌تواند با ایجاد فشار روی خروجی کلیه و حالب منجر به نارسایی کلیه گردد.

پارگی کیست کلیه

زمانی که کیست پاره می‌شود، درد بسیار شدیدی در پهلو یا ناحیه پشت به وجود می‌آید. معمولاً انجام آزمایش‌هایی نظیر سی تی اسکن، MRI، سونوگرافی، آزمایش عملکرد کلیه و آزمایش ادرار می‌توانند به تشخیص پارگی کیست کلیه کمک کنند.

علائم پارگی کیست کلیه

معمولاً اگر کیست بترکد، خونریزی اولین علامتی است که می‌توان در نظر گرفت. در این شرایط، کیست عفونی شده و ظاهر بزرگ تری به خود می‌گیرد.

 هنگام ترکیدن کیست، درد شدیدی در پهلوها ایجاد می‌شود و ممکن است  به شکم نیز انتشار داشته باشد. امکان تکرر ادرار نیز بالا است و این علامتی است که اغلب با تب و لرز همراه می‌شود.

مشاهده خون در ادرار یا تیرگی ادرار نیز از جمله علائم ترکیدن کیست هستند.

مکان دقیق ترکیدن کیست در کلیه می‌تواند باعث تفاوت در علائم شود.

تشخیص کیست کلیه

از آنجا که این عارضه کم علامت است، در بیشتر موارد در آزمایشات و تصویربرداری‌هایی که به منظور تشخیص بیماری دیگری انجام می‌شود، رویت می‌گردد و به همین دلیل اغلب دیر تشخیص داده می‌شود. آزمایشاتی که برای تشخیص بیماری کیست کلیه تجویز می‌گردند عبارتند از:

1. سی تی اسکن
2. سونوگرافی
3. ام آر آی
4. آزمایش عملکرد کلیه
5. آزمایش ادرار

سونوگرافی در تشخیص کیست کلیه، کم خطرترین روش است و در عین حال قدرت تشخیص بالایی دارد.

 سی تی اسکن نیز با دو روش بدون تزریق ماده حاجب و با تزریق ماده حاجب انجام می‌شود که از دقت بالاتری نسبت به سونوگرافی برخوردار است.

 همچنین تصویر برداری  ام آر آی که از بالاترین دقت برای تشخیص کیست برخوردار است، می‌تواند در روند درمان کیست‌های بدخیم کمک به موقع و موثری داشته باشد.

آیا کیست کلیه با لمس کردن مشخص می‌شود؟

کیست‌های کلیه معمولاً با لمس کردن قابل تشخیص نیستند، مگر اینکه کیست بسیار بزرگ شده باشد.

در این حالت، ممکن است پزشک با لمس ناحیه شکم یا پهلو به وجود کیست مشکوک شود، اما تشخیص دقیق و نهایی از طریق روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی، سی تی اسکن و ام آر آی انجام می‌گیرد.

روش‌های درمان کیست کلیه

کیست کلیه با دارو درمان نمی‌شود و راه درمان مناسب آن در صورت لزوم تخلیه کیست با عمل جراحی لاپاراسکوپیک است.

 با این وجود، در اکثر مواقع کیست کلیه بدون انجام درمان خاصی خود به خود رفع می‌شود و نیاز به عمل جراحی ندارد.

انواع کیست کلیه

1. کیست ساده

 این نوع کیست بیشتر در افراد میانسال مشاهده می‌شود و از شایع ترین و کم خطر ترین انواع کیست است که با افزایش سن احتمال ابتلا به آن نیز افزایش می‌یابد. نوع ساده کیست کلیه معمولاً نیاز به درمان خاصی ندارد و و با رژیم غذایی مناسب پیگیری می‌گردد. کیست‌ها عموماً ممکن است کمی بزرگ شوند، هر چند کوچک تر شدن آنها بعید است. اگر کیست بزرگ و دردناک شد و یا خون در ادرار دیده شد باید حتما جهت بررسی احتمال وجود سرطان به پزشک مراجعه شود

2. کیست متعدد

 این نوع از کیست که به آن کلیه ی پلی کیستیک بالغین نیز گفته می‌شود، به دلایل ژنتیکی ایجاد می‌شود و در نوع خود از دیگر انواع کیست ماهیت بدتری دارند. بهتر است پیگیری آن با پزشک صورت گیرد. این نوع کیست قبل از 40 سالگی معمولاً پدیدار می‌شود. در موارد نادر ممکن است سایز کلیه به اندازه یک توپ فوتبال با وزن 8 کیلوگرم نیز برسد. از شایع ترین علائم این مدل از کیست کلیه وجود خون در ادرار و درد کلیه است..

در صورتی که کیست کلیه کوچک یا متوسط و ساده باشد و علائم و عوارض خاصی ایجاد نکرده باشد، نیازی به نگرانی نیست. این نوع کیست‌ها هر ۶ تا ۱۲ ماه توسط ارولوژیست پیگیری می‌شوند و لازم است نکاتی پیرامون سبک زندگی و رژیم غذایی فرد رعایت شود. لازم به ذکر است که کیست‌های کلیه معمولاً تغییر سایز مهمی نمی‌دهند و البته محو هم نمی‌شوند. در موارد زیر، شاید درمان ضرورت یابد:

1. کیست‌های ساده بزرگ و علامت دار
2. کیست‌هایی که روی ارگان‌های مجاور فشار وارد کنند
3. کیست‌های عارضه دار شده
4. کیست‌های مشکوک به بدخیمی

متاسفانه درمان دارویی برای از بین بردن یا کوچکتر شدن کیست کلیه وجود ندارد. در صورتی که درمان لازم باشد، جراحی باز، لاپاراسکوپی یا تخلیه کیست و تزریق مواد اسکلروزان (آسپیراسیون کیست و اسکلروتراپی) قابل انجام خواهد بود.

درمان کیست کلیه با دارو

بیمارانی که به کیست کلیه مبتلا هستند، گاهاً دچار درد زیاد در ناحیه شکم، پهلو یا لگن می‌شوند. در روند درمان کیست کلیه ممکن است پزشک از تجویز داروهای ضد درد یا ضد فشارخون کمک بگیرد.

تخلیه کیست با سوزن و اسکلروتراپی

در این روش پزشک یک سوزن بلند را با کمک سونوگرافی یا سایر روش‌های تصویربرداری، تحت بی حسی موضعی از دیواره کلیه عبور داده و مایع داخل کیست را تخلیه می‌کند. بعد از تخلیه مایع، پزشک ناحیه خالی شده را با الکل یا سایر مواد اسکلروزان پر می‌کند تا از عود کیست جلوگیری گردد. این روش مناسب افرادی است که به دلایل پزشکی تحمل عمل جراحی را نخواهند داشت. با این حال، در موارد زیادی این روش موثر نبوده و کیست مجدداً عود می‌کند.

جراحی کیست کلیه به روش باز

با پیشرفت تکنولوژی، جراحی باز امروزه طرفداران کمتری دارد. زیرا در این روش خطر فتق (هرنی) ناحیه عمل قابل توجه بوده و از لحاظ زیبایی ,زخم و طول مدت نقاهت نیز نسبت به روش لاپاراسکوپی در جایگاه پایین تری قرار می‌گیرد. عموماً این روش برای موارد خاصی تحت بیهوشی و با برشی بزرگ روی پهلو یا شکم صورت می‌پذیرد. موارد خاص شامل:

1. کیست‌های عارضه دار خیلی بزرگ
2. خونریزی زیاد اطراف کیست
3. عدم وجود امکانات لاپاراسکوپی
4. و یا در مواردی که لاپاراسکوپی به دلایل پزشکی قابل انجام نباشد

در این روش، خطر عود مجدد کیست بسیار ناچیز است.

جراحی لاپاراسکوپی کیست کلیه

تحت بیهوشی عمومی و با ایجاد چندین سوراخ کوچک روی شکم، ابزار خاصی وارد فضای شکم شده و جراح تحت دید دوربین و مانیتور مخصوص، با استفاده از ابزار لاپاراسکوپی و یا ربات‌های جراحی دیواره کیست را کاملاً حذف می‌کند یا می‌سوزاند. این عمل جراحی نیاز به بستری کوتاه مدتی در بیمارستان دارد و شانس عود کیست در این روش بسیار ناچیز است.

روش‌های پیشگیری از بیماری کیست کلیه

مهمترین و خطرناک ترین نوع کیست کلیه، کیست‌های پلی کیستیک کلیه هستند. از آنجا که در اکثر موارد این بیماری از طریق ژنتیکی منتقل می‌شود، راهکار صد در صدی برای پیشگیری از آن وجود ندارد. اما می‌توان با تغییر سبک زندگی تا حد زیادی از بروز آن جلوگیری نمود. چند نمونه از اصول سبک زندگی برای پیشگیری از کیست‌های کلیه عبارت اند از:

1. مصرف منظم داروهای فشار خون و پرهیز از مصرف بی رویه مسکن‌ها
2. ترک سیگار و دخانیات
3. کنترل وزن
4. کاهش نمک و چربی در غذا
5. به حداقل رساندن مصرف الکل
6. فعالیت بدنی کافی در طول روز (حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت ورزشی در هفته)
7. کنترل کلسترول، قند و فشار خون

نقش تغذیه در کیست‌های کلیوی

تغذیه سالم و متعادل می‌تواند نقش مهمی در مدیریت و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها ایفا کند، از جمله کیست‌های کلیوی. در حالی که تاکنون پژوهش‌های کافی برای نشان دادن تاثیر مستقیم تغذیه بر ایجاد یا درمان کیست‌های کلیوی وجود ندارد، اما بهبود عمومی سلامت کلیه‌ها می‌تواند از طریق برخی عادات غذایی و سبک زندگی به دست آید.

مواد غذایی مفید برای سلامت کلیه‌ها

1. آب کافی

 هیدراته ماندن با مصرف کافی آب می‌تواند به جلوگیری از تشکیل سنگ‌ها و عفونت‌های کلیوی کمک کند، که ممکن است در ارتباط با برخی کیست‌ها باشند.

2. میوه‌ها و سبزیجات

 مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه که سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند، می‌تواند به حفظ سلامت کلیه‌ها کمک کند.

3. غذاهای کم سدیم

 مصرف زیاد نمک می‌تواند فشار خون را افزایش دهد و به کلیه‌ها آسیب برساند. استفاده از غذاهای کم نمک و پرهیز از مصرف نمک اضافی می‌تواند به حفظ سلامت کلیه‌ها کمک کند.

4. پروتئین‌های کم چرب

مصرف پروتئین‌های کم چرب مانند مرغ، ماهی و حبوبات می‌تواند به بهبود عملکرد کلیه‌ها کمک کند. پرهیز از مصرف پروتئین‌های پرچرب نیز توصیه می‌شود.

5. غذاهای حاوی آنتی اکسیدان

مصرف غذاهای غنی از آنتی اکسیدان‌ها مانند انواع توت‌ها، اسفناج، و گوجه فرنگی می‌تواند به کاهش التهاب و حمایت از سلامت کلیه‌ها کمک کند.

مواد غذایی که باید از آنها اجتناب کرد

1. غذاهای پرچرب و فرآوری شده

 این نوع غذاها می‌توانند باعث افزایش فشار خون و چربی خون شوند که هر دو برای سلامت کلیه‌ها مضر هستند.

2. نوشابه‌ها و نوشیدنی‌های قندی

 مصرف زیاد قند و فروکتوز می‌تواند به افزایش وزن و دیابت منجر شود که هر دو ریسک ابتلا به مشکلات کلیوی را افزایش می‌دهند.

3. غذاهای شور

 مصرف زیاد نمک می‌تواند به افزایش فشار خون و ایجاد مشکلات کلیوی منجر شود

جمع بندی

کیست کلیه یکی از توده‌های رایج کلیوی است که به صورت کیسه ای پر از مایع در جدار یا داخل کلیه تشکیل می‌شود. این کیست‌ها به طور معمول خوش خیم و بدون علامت هستند، اما در برخی موارد می‌توانند باعث مشکلات جدی تر شوند. علائم شایع شامل درد در ناحیه پهلو، عفونت، ادرار خونی و تورم شکم است.

تشخیص کیست کلیه از طریق سونوگرافی، سی تی اسکن یا ام آر آی صورت می‌گیرد. در اکثر موارد، کیست‌های کوچک و بدون علامت نیاز به درمان خاصی ندارند و تنها باید نظارت شوند. با این حال، کیست‌های بزرگتر یا عفونی ممکن است نیاز به درمان‌های جدی تری مانند تخلیه کیست، اسکلروتراپی یا جراحی لاپاراسکوپی داشته باشند.

کیست کلیه می‌تواند به مشکلات جدی تری مانند نارسایی کلیه و افزایش فشار خون منجر شود، به ویژه در موارد بیماری کلیه پلی کیستیک که یک وضعیت ارثی است. رعایت سبک زندگی سالم و پیگیری منظم وضعیت کلیه‌ها می‌تواند به کاهش خطرات و مدیریت بهتر این وضعیت کمک کند. آگاهی از علل، علائم و روش‌های درمان کیست کلیه می‌تواند به افراد در پیشگیری و درمان به موقع این مشکل کمک کند و از بروز عوارض جدی تر جلوگیری نماید.