نارسایی کلیه چیست؛ راههای درمان آن

نارسایی کلیه

به دو عضو لوبیا شکل که در طرفین بدن قرار دارند و از میلیون های نفرون تشکیل شده است، کلیه می گویند. وظیفه ی نفرون ها جذب مواد غذایی و دفع مواد شیمیایی از بدن می باشد.

اگر کلیه ها دچار اختلال در عملکرد خود شوند، فرد دچار نارسایی کلیه می شود. نارسایی کلیه می تواند در اثر مشکلاتی مانند ساختار کلیه و بافت آن باشد و یا بر اثر ضعف و بیماری های دیگر قسمت های بدن رخ دهد. در ادامه به بررسی علائم نارسایی کلیه، علائم و عوارض آن گفتگو خواهیم کرد.

نارسایی کلیه چه علائمی دارد؟

نارسایی کلیه حتما با علائمی شروع خواهد شد. مشکلات ادراری، یکی از مهم ترین علائم نارسایی کلیه است. همان طور که می دانید ادرار باعث دفع مواد زاید از بدن می شود، اگر دفع به صورت طبیعی انجام نگیرد، باعث تجمیع سموم در بدن می شود. علائم نارسایی کلیه ها را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• کاهش یافتن میزان دفع
• تورم اندام های تحتانی، زانو و پاها به دنبال دفع نشدن ادرار
• پف کردن زیر چشم
• گیجی
• خستگی و ضعف
• حالت تهوع
• کاهش هوش
• خارش مداوم
• اریتمی یا ضربان نامنظم قلب
• درد در سینه و تنگی نفس
• تشنج
• کرامپ و انقباض ناگهانی عضلات
• اختلال نعوظ
• در موارد شدید، نارسایی کلیه سبب کما و در مواردی مرگ می شود

بیشتر بدانید >> کیست کلیه چیست

انواع نارسایی کلیه چیست؟

نارسایی کلیه به 5 نوع مختلف تقسیم می شود:

1. نارسایی حاد کلیه (Acute pre-renal): به علت نرسیدن جریان خون کافی به کلیه ها این نوع نارسایی رخ می دهد. نارسایی حاد کلیه زمانی قابل درمان است که تشخیص آن توسط پزشک به موقع باشد.
2. نارسایی حاد ذاتی کلیه (Acute intrinsic): این نارسایی در اثر وارد شدن ضربه و یا سانحه به کلیه ها اتفاق می افتد.
3. نارسایی مزمن کلیه (Chronic pre-renal): در اثر نرسیدن خون کافی به کلیه ها این نوع نارسایی رخ می دهد که باعث کوچک شدن کلیه ها می شود.
4. نارسایی مزمن ذاتی (Chronic intrinsic): نارسایی مزمن ذاتی بر اثر بیماری های ژنتیکی کلیوی به وجود آمده و برای مدت زمان طولانی شخص را درگیر می کند.
5. نارسایی پسا مزمن (Chronic post-renal): بر اثر انسداد طولانی مدت مجاری ادراری به وجود آمده و باعث آسیب و فشار به کلیه ها می شود.

دلایل بروز نارسایی کلیه

به علت نرسیدن خون به کلیه ها یا ناتوانی دفع مواد زاید به وسیله کلیه ها نارسایی کلیه ایجاد می شود. این عارضه ممکن است بر اثر آسیب دیدگی فیزیکی در اثر بیماری و یا سانحه به وجود بیاید. از علت های دیگر نارسایی کلیه می توان به مشکلات ژنتیکی و مادرزادی، بیماری های خود ایمن، گلومرولونفریت، کلیه پلی کیستیک (که در آن کیست های کوچک متعددی در کلیه تشکیل می گردد)، مصرف داروهای خاص برای مدت طولانی مانند لیتیم یا مسکن های غیراستروئیدی اشاره کرد.

مراحل نارسایی کلیه

در حالت کلی نارسایی کلیه به پنج مرحله تقسیم می شود که از مورد بسیار خفیف تا نارسایی کامل متفاوت است. اگر این عوارض و علائم بیشتر شود، مرحله نارسایی پیشرفته تر می شود.

مرحله اول : در این مرحله امکان دارد هیچ عارضه و علامتی قابل مشاهده نباشد و بسیار کم و خفیف می باشد. با استفاده از ورزش منظم، تغییر رژیم غذایی و یا عدم استفاده از دخانیات، این مرحله را درمان کرد. (کلیرانس کراتینین بین 90 تا 120)

مرحله دوم: این مرحله نیز علائم همچنان خفیف می باشند. علائمی مثل آسیب فیزیکی به کلیه ها و یا وجود پروتئین در ادرار در این مرحله به وجود می آید. اگر فردی به اختلالات خونی و بیماری های قلبی مبتلا باشد، امکان دارد در این مرحله پیشرفت بیشتری را مشاهده کند.(کلیرانس کراتینین بین 60 تا 90)

مرحله سوم: نارسایی کلیه در این مرحله متوسط می باشد و با آزمایش خون و اندازه گیری مواد زائد بدن مشخص می شود. در این مرحله تکرر ادرار و تورم پاها و دست ها مشاهده می شود.(کلیرانس کراتینین بین 30 تا 60)

مرحله چهارم: در این مرحله که کلیه ها به خوبی کار نمی کنند، بیماری کلیوی متوسط تا شدید می باشد. علائمی مانند فشارخون بالا، کم خونی و بیماری های استخوانی در این مرحله مشاهده می شود.(کلیرانس کراتینین بین 15 تا 30)

مرحله پنجم: وخیم ترین مرحله، این مرحله می باشد که کلیه ها به صورت کامل از کار افتاده و علائمی مانند حالت تهوع، استفراغ، مشکلات تنفسی و عوارض پوستی مشاهده می شود.(کلیرانس کراتینین کمتر از 15)

عوامل خطر نارسایی کلیه

عواملی که باعث ابتلا فرد به نارسایی حاد کلیه می شود عبارتند از:

• افزایش سن
• بستری بودن در بیمارستان علل خصوص برای درمان یک بیماری خطرناک که به مراقبت شدید نیاز دارد
• بیماری عروق محیطی ( گرفتگی رگ های خونی در پاها و دست ها)
• دیابت
• نارسایی قلبی
• فشارخون بالا
• بیماری کبدی
• بیماری کلیه

روش های تشخیص نارسایی کلیه

به وسیله چندین آزمایش پزشک می تواند نارسایی کلیه را تشخیص دهد:

آزمایش ادرار: نمونه ادرار می تواند هرگونه ناهنجاری مانند وجود پروتئین غیر طبیعی و یا قند موجود در ادرار را مشخص کند. با اندازه گیری میزان گلبول های سفید و قرمز، سطح باکتری در ادرار تعیین می شود. همچنین امکان دارد آزمایش رسوب ادرار نیز انجام بگیرد.

اندازه گیری حجم ادرار: اندازه گرفتن  میزان درد روزانه ادرار نیز یکی دیگر از راه های تشخیص نارسایی کلیه می باشد. برای مثال، اگر میزان درد ادرار کم باشد می تواند نشان دهنده ی بیماری کلیه ناشی از انسداد ادرار می باشد.

نمونه های خون: امکان دارد آزمایش خون برای اندازه گیری موادی مانند کراتینین و نیتروژن اوره خون تجویز شود. افزایش این مواد نشان دهنده ی نارسایی حاد کلیه باشد.

نمونه بافت کلیه (بیوپسی): در روش بیوپسی کلیه، سوزنی به عنوان راهنمای سونوگرافی وارد بافت کلیه می شود و تحت بیهوشی یا بی حسی موضعی نمونه از کلیه گرفته می شود. برای تشخیص ارگانیسم های عفونی ، زخم ها و یا رسوبات غیر طبیعی از نمونه های بافت کلیه استفاده می شود.

بیماری هایی مانند گلومرولونفریت بوسیله بیوپسی کلیه تشخیص داده می شود.

تصویر برداری: انجام آزمایشاتی مانند CT اسکن تصاویری از کلیه ها، سونوگرافی و MRI به پزشک اجازه می دهد تا ناهنجاری های و یا انسداد در کلیه های شما را مشاهده کند.

راه‌های درمان نارسایی کلیه

چند روش برای درمان نارسایی کلیه وجود دارد که وابسته به نوع درمان نیاز بیمار متفاوت می باشد.

• دیالیز

با استفاده از این دستگاه خون تصفیه و فیلتر می شود. دستگاه دیالیز عملکرد کلیه را انجام می دهد. امکان دارد لازم باشد رژیم غذایی کم نمک و کم پتاسیم نیز به همراه دیالیز تجویز شود. بهتر است بدانید که دیالیز باعث درمان نارسایی کلیه نمی شود، بلکه اگر به صورت برنامه ریزی شده انجام شود به طول عمر بیمار کمک می کند.

دیالیز به دو روش همودیالیز و دیالیز صفاقی صورت می گیرد. در روش همودیالیز که در سه نوبت در طول هفتهانجام می شود، فرد به ماشین دیالیز متصل شده و دستگاه کار تصفیه خون را انجام می دهد.در روش دیالیز صفاقی که به طور معمول چندین بار در طول روز یا شب صورت می پذیرد، مایعی وارد حفره شکم می شود که خون طی عبور از رگ های داخل شکم، توسط این مایع شستشو می شود و خون سالم به بدن باز می گردد.  

• پیوند کلیه

اگر یک کلیه پیوند شود می تواند بدون نیاز به دیالیز به کار خود ادامه دهد. کلیه ای که پیوند شده است ، بسیار حساس است و نیاز به مراقبت و  دریافت داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی در طولانی مدت می باشد. پیگیری عملکرد کلیه پیوندی توسط نفرولوژیست یا متخصص داخلی کلیه صورت می گیرد. . اگر فرد اهدا کننده زنده باشد نتایج عمل موفقیت آمیزتر است.

جراحی پیوند امکان دارد راه درمانی مناسبی برای همه نباشد و ممکن است با موفقیت انجام نگیرد.

• واکسیناسیون

واکسیناسیون آنفولانزا و پنوموکوک به صورت سالیانه به بیماران نارسایی شدید کلیه توصیه می گردد.

• رژیم غذایی مناسب

توصیه هایی مبنی بر کم کردن مقدار سدیم و پتاسیم در رژیم غذایی افراد دارای نارسایی کلیوی وجود دارد (مصرف نمک کمتر از 6 گرم روزانه-یک قاشق چایخوری، ورزش منظم حداقل 150 دقیقه در هفته و کاهش وزن). همچنین برای مصرف پروتئین باید با پزشک مشورت کرد. به دلیل اینکه فسفات مانع جذب کلسیم می شود و پوکی استخوان را برای افراد نارسایی کلیه به همراه می آورد، مصرف آن باید محدود گردد. غذاهای حاوی فسفات شامل گوشت قرمز، حبوبات، تخم مرغ، لبنیات و ماهی می باشد که بهتر است مصرف آن ها محدود شود.

• داروها

داروهایی مانند کلسیم استات و کلسیم کربنات برای کاهش سطح فسفات خون به همراه ویتامین D برای بیماران نارسایی کلیه تجویز می شود.

ورم و ادم اندام ها توسط داروهای مدرن کنترل می گردد. کم خونی افراد مبتلا به نارسایی کلیه با مصرف داروی اریتروپویتین که یک هورمون خونساز می باشد برطرف خواهد شد.

داروهای پایین آورنده چربی خون مانند آتروواستاتین یا آسپرین نیز برای کاهش خطر پیشرفت بیماری کلیوی تجویز می گردد.

دیابت و مشکل کلیه

مشکلات و نارسایی های کلیه معمولا در افراد دیابتی در طول درمان توسط متخصص تشخیص داده می شود این به این معناست که عدم کنترل سطح بالای قند خون، می تواند منجر به آسیب رساندن به کلیه ها شود. در ابتدا، میزان بالای پروتئین در ادرار یکی از نشانه های آن می باشد، اما وجود این مشکل هیچ علائمی ندارد. این احتمال وجود دارد که از سال ها قبل علائمی نداشته باشید که این علائم عبارتند از:

• خستگی
• سردرد
• ورم پاها یا صورت
• حالت تهوع
• استفراغ

کنترل فشار خون

در بیماران مبتلا به بیماری کلیوی فشار خون ترجیحا باید زیر 140/90 نگه داشته شود و در مواردی که فرد مبتلا به دیابت باشد بهتر است فشارخون مداوم کمتر از  130/90 باشد.

نارسایی کلیه و الکل

الکل جز مواد سمی است که از طریق کبد و کلیه ها دفع می شود. بنابراین این اندام ها بیشترین ناراحتی و رنج را از مصرف این مواد متحمل می شوند. الکل باعث از دست دادن آب بدن می شود و باعث مختل شدن عملکرد کلیه ها می شود. همچنین با مصرف الکل فشارخون بالا رفته و برای کلیه ها مضر می باشد. به علت تاثیر گذاری الکل بر روی کبد، کلیه ها به سختی می توانند خون را فیلتر کنند. همچنین مصرف الکل برای افراد با دیابت نوع 2 بر روی کلیه ها تاثیر منفی می گذارد.

امید به زندگی در این بیماران

در مورد طول عمر بیماران کلیوی اطلاع دقیقی ممکن نیست و برای هر فرد متفاوت می باشد. به صورت کلی برای افرادی که دیالیز می شوند طول عمری 5 تا 10 سال انتظار می رود. عواملی که در طول امید به زندگی نقش دارند:

• سن
• مرحله بیماری کلیوی
• وجود عارضه های همزمان دیگر

یک فرد جوان که دارای نارسایی کلیوی است به صورت یقین بیشتر از افراد مسنی که دارای نارسایی مرحله 4 یا 5 هستند عمر می کند. هنگامی که فردی به مرحله نهایی نارسایی کلیوی برسد، به دیالیز نیاز پیدا می کند.

اگر حتی یک جلسه از دیالیز را از دست بدهند، می تواند امید به زندگی وی کاهش یابد. پیوند کلیه نیز 5 تا 10 سال دوام دارد. امکان دارد بعد از پیوند اول، پیوند دوم نیز انجام شود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در هنگام بروز مشکلاتی مانند مشکلات در ادرار، ورم در پاها ، دست ها و زیر چشم از علائم کم کاری کلیه می باشند. همچنین در صورت داشتن فشارخون بالا نیز باید به پزشک مراجعه شود تا اگر مشکلی در عملکرد کلیه ها وجوددارد زودتر تشخیص داده شده و مراحل درمان شروع شود.

چگونه از بروز نارسایی کلیه پیشگیری کنیم؟

روش هایی برای کاهش دادن ریسک ابتلا به نارسایی کلیه وجود دارد.

• حفظ سبک زندگی سالم
• مصرف دقیق داروهای تجویزی طبق دستور
• رعایت کردن نظرات پزشک
• ترک دخانیات
• درمان دلایل نارسایی کلیه، دیابت و فشارخون بالا

جمع بندی

کلیه ها عضوی بسیار حساس و حیاتی در بدن می باشند. با داشتن اطلاعات کافی در مورد چگونگی پیدایش علائم، روش های تشخیص و پیشگیری از بروز آن می توانید کمک زیادی به خود و اطرافیان  خود داشته باشید.