انحراف یا دایورژن ادرار (Urinary Diversion)

مثانه و کنترل ادرار برای ادامه حیات ضروری نیست، اما تاثیر زیادی بر روی کیفیت زندگی افراد دارند.

اگر به هر دلیلی در سیستم ذخیره سازی و خروجی مثانه مشکلی غیرقابل برطرف شدن وجود داشته باشد یا مسیرهای ادراری دیگر مسدود باشند، راه‌هایی برای تغییر دادن مسیر ادرار وجود دارد.

عمل دایورژن ادراری به معنای منحرف کردن جریان ادرار بدین منظور می‌باشد.

عملکرد طبیعی سیستم ادراری

دستگاه ادراری از دو کلیه، دو حالب، مثانه و مجرای ادرار تشکیل شده است. ادرار در نتیجه دفع مواد زائد و آّب , در کلیه‌ها ساخته می‌شود و از طریق دو لوله 25 تا 30 سانتی متری به نام حالب به مثانه می‌ریزد. حالب‌ها حدود شش دهم میلی متر قطر دارند و دیواره‌های عضلانی دارند که ادرار را به مثانه هدایت می‌کنند.

مثانه می‌تواند تا زمانی که فرد  برای دفع ادرار آماده شود، آن را ذخیره کند. همچنین دریچه‌ها یا سوراخ‌های حالب در مثانه مسیرهای رو به عقب به سمت حالب‌ها  را می‌بندند تا ادرار نتواند به کلیه‌ها برگردد. لوله ای که ادرار را از مثانه خارج می‌کند پیشابراه یا یورترا نامیده می‌شود.

دلایل انجام دایورژن ادرار

دایورژن ادرار یا انحراف جریان ادرار به معنی عوض کردن مسیر طبیعی جریان ادرار و یا ایجاد یک مسیر جدید در سیستم ادراری و خروج ادرار از مسیر دیگر است.  انحراف ادراری در موارد زیر ضرورت پیدا می‌کند:

• انسداد غیرقابل درمان در سیستم ادراری
• مسیری که قرا است ادرار از آن جریان یابد، دیگر مثل قبل نبوده و کارایی مناسبی ندارد.

دایورژن ادراری ممکن است در بیماری‌های زیر ضرورت پیدا کند:

• آسیب جدی به اعصاب مثانه مانند قطع نخاع، بیماری ام اس و اسپینا بیفیدا و عدم توانایی ادرار کردن
• آسیب و آزردگی مزمن مثانه مانند بیماری سیستیت بینابینی
• عللی که منجر به فشردگی حالب یا مجرا از بیرون می‌شوند
• بی اختیاری شدید ادراری
• تروما
• تومورها
• سنگ‌های کلیه بزرگ و پرعارضه

انواع دایورژن ادراری

1.سونداژ مثانه

• تعبیه سوند مثانه از طریق مجرای ادرار
• سوندگذاری مثانه توسط سوراخ کوچکی از زیر ناف به داخل مثانه (سونداژ سوپراپوبیک)

2. سیستوستومی

در اتاق عمل با جراحی  سوند از طریق برش کوچکی زیر ناف داخل مثانه تعبیه می‌شود و به جدار شکم فیکس می‌شود.

3.نفروستومی

در مواقع انسداد حالب، سوند از طریق یک سوراخ کوچک توسط جراح یا رادیولوژیست با هدایت ابزارهای تصویربرداری داخل لگنچه ی کلیه تعبیه می‌شود و برای مدت زمانی معین این سوند باقی می‌ماند.

4. استنت حالبی

در موارد انسداد حالب،  در صورت امکان توسط سیستوسکوپی و تحت بیهوشی، جراح سوند را از طریق مجرای ادرار و مثانه وارد سوراخ حالب نموده و با باز کردن مسیر حالب آن را وارد کلیه می‌نماید. در مواردی ممکن است  حتی از سوندهای بلند مدت (تا یکسال) نیز استفاده می‌گردد.

5.یورتروستومی

اگر مسیر حالب به صور دائمی ‌بسته باشد میتوان حالب را قطع کرد و انتهای آن را به سوراخی که جراح روی پوست ایجاد می‌کند متصل نمود تا ادرار پس از عبور از حالب از طریق سوراخ ایجاد شده به داخل کیسه ادراری نایلونی که به سوراخ یورتروستومی متصل می‌شود تخلیه شود. این کیسه هرچندوقت یکبار توسط بیمار تخلیه می‌شود.

6. دایورژن مثانه

این کار ممکن است در صورتی ضروری باشد که مثانه به درستی کار نکند یا به دلیل سرطان یا آسیب نیاز به برداشتن آن باشد. در دایورژن ادراری مثانه، جریان ادرار به یک مثانه جدید (نئوبلادر) منتقل می‌گردد یا از طریق یک سوراخ در دیواره شکم (استوما) به بیرون بدن هدایت می‌شود.

نحوه جراحی دایورژن ادرار

انحراف یا دایورژن ادرار به دو نوع کلی تقسیم می‌شود:

• دایورژن با کنترل ادرار
• دایورژن بدون کنترل ادرار

انحراف ادرار بدون کنترل ادرار (Incontinent Urinary Diversion)

1. ایلئال کاندوئیت: در این عمل جراحی، با استفاده از روده‌ها مخزن ذخیره ادرار جدیدی درست می‌شود که یک سرش به پوست جدار شکم راه دارد و سر دیگرش به حالب‌ها وصل است. سپس ادرار از حالب‌ها به این مخزن ریخته و از طریق خروجی آن روی شکم، به طور مداوم به داخل کیسه ای نایلونی به نام استومی که زیر لباس پوشیده می‌شود، تخلیه می‌شود. با پر شدن کیسه نایلونی (بگ یورستومی) فرد آن را تخلیه می‌کند.
2. یورتروستومی به پوست: جراح یکی از حالب‌ها را مستقیماً از طریق اتصال حالب به یک دریچه روی پوست پهلوها به بیرون بدن منحرف می‌نماید و کیسه ادراری روی سوراخ پوست به بدن فیکس می‌شود.

انحراف ادرار با کنترل ادرار (Continent Urinary Diversion)

در انحراف ادرار با کنترل ادرار، جراح کیسه ای را از بخشی از روده‌ها برای نگه داشتن ادرار در داخل بدن ایجاد می‌کند. این مخزن ادرار دارای دریچه خروجی می‌باشد که مانع از نشت ادرار به بیرون می‌گردد. یک سر کیسه به حالب‌ها متصل است و سر دیگرش یا به مجرای ادرار یا پوست شکم اتصال دارد. مثانه از بدن حذف می‌گردد. دو نوع اصلی وجود دارد:

• نوع اول: دارای دریچه خروجی ای ساخته شده از آپاندیس فرد  است که از شکم بیرون آمده است و فرد برای تخلیه ادرار از طریق این دریچه باید روزانه چندین بار مخزن ذخیره ادرار را سونداژ کند.
• 
• نوع دوم: در این نوع یک نئوبلادر یا مثانه جدید ساخته می‌شود. با نئوبلادر، می‌توان به روش معمول ادرار کرد.

مزیت هر دو عمل این است که نیازی به داشتن کیسه ادراری نایلونی روی شکم نیست. این امر می‌تواند اعتماد به نفس بیشتری به افراد بدهد و باعث ایجاد محدودیت فعالیت کمتری می‌شود. اما از معایب این روش نیاز به سونداژ مکرر به صورت روزانه است

بعد از درمان

اکثر افرادی که تحت عمل انحراف ادرار قرار می‌گیرند از نتیجه راضی هستند و می‌توانند به زندگی عادی خود بازگردند. با این حال، گاهی اوقات مشکلاتی با دایورژن ایجاد می‌شود، مانند:

• تغییر در سطح مایعات یا نمک‌های بدن
• مشکل در وارد کردن سوند به استوما
• مشکلات مربوط به رشد پوست اطراف و تنگی یا انسداد استوما
• عوارض جدی جراحی که ممکن است ناشی از عمل جراحی شکم باشد (مانند انسداد روده یا نشت ادرار یا مدفوع)

مراقبت‌های پس از جراحی

پس از انجام جراحی دایورژن ادرار، مراقبت‌های پس از عمل نقش حیاتی در بهبودی و پیشگیری از عوارض دارد. بیمار باید دوره نقاهت را در بیمارستان سپری کند تا پزشکان وضعیت او را زیر نظر داشته باشند. در این مدت، ممکن است نیاز به مدیریت درد با داروهای مسکن باشد و پزشکان می‌توانند دستورات دقیقی در مورد داروها، تغذیه، و فعالیت‌های مجاز ارائه دهند.

مراقبت از محل جراحی و استوما بسیار مهم است. بیمار باید به طور منظم محل جراحی را تمیز و خشک نگه دارد تا از عفونت جلوگیری شود. همچنین، ممکن است نیاز به تعویض منظم پانسمان‌ها و مراقبت از استوما باشد. در این راستا، آموزش‌های لازم توسط پرستاران و پزشکان به بیمار و خانواده اش ارائه می‌شود.

نحوه مراقبت از استوما

استوما به عنوان یک مسیر جدید برای خروج ادرار، نیاز به مراقبت‌های ویژه دارد. پوست اطراف استوما باید همیشه تمیز و خشک نگه داشته شود. برای جلوگیری از تحریک پوست و عفونت، باید از محصولات بهداشتی مناسب استفاده شود. علاوه بر این، تعویض منظم کیسه استوما و بررسی هرگونه تغییر در رنگ یا بو می‌تواند به شناسایی مشکلات اولیه کمک کند.

بیمار باید یاد بگیرد چگونه کیسه استوما را به درستی تخلیه و تعویض کند. این کار باید در یک محیط تمیز و با دقت انجام شود تا از هرگونه نشت یا آلودگی جلوگیری شود. همچنین، استفاده از محصولات خاصی مانند کرم‌ها و پودرهای محافظ پوست می‌تواند به حفظ سلامت پوست اطراف استوما کمک کند.

تغذیه و هیدراتاسیون مناسب پس از دایورژن ادرار

تغذیه مناسب پس از جراحی دایورژن ادرار نقش کلیدی در بهبودی دارد. بیمار باید رژیمی غنی از مواد مغذی و فیبر مصرف کند تا به بهبود سریع‌تر و جلوگیری از مشکلات گوارشی کمک کند. مصرف مایعات به مقدار کافی نیز بسیار مهم است تا از کم آبی بدن و تشکیل سنگ‌های کلیه جلوگیری شود.

پزشکان ممکن است توصیه کنند که بیمار از مصرف برخی غذاها و نوشیدنی‌ها که می‌توانند باعث تحریک مثانه یا ایجاد مشکلات گوارشی شوند، خودداری کند. همچنین، مصرف غذاهای کم چرب و کم نمک و پرهیز از غذاهای فرآوری شده می‌تواند به بهبود سریع‌تر کمک کند.

فعالیت‌های بدنی و ورزشی مجاز پس از جراحی

بیماران پس از جراحی دایورژن ادرار باید با احتیاط و با مشورت پزشک فعالیت‌های بدنی خود را از سر بگیرند. در هفته‌های اولیه پس از جراحی، باید از  فعالیت‌های شدید و بلند کردن اجسام سنگین اجتناب شود تا به محل جراحی آسیب نرسد.

با گذشت زمان و با مشورت پزشک، بیمار می‌تواند فعالیت‌های بدنی خود را به تدریج افزایش دهد.

ورزش‌های ملایم مانند پیاده روی می‌تواند به بهبود گردش خون و تسریع در روند بهبودی کمک کند. با این حال، باید از فعالیت‌های ورزشی شدید و ورزش‌هایی  که فشار زیادی به شکم وارد می‌کنند تا زمانی که پزشک صلاح بداند، اجتناب شود.

پشتیبانی روانی و اجتماعی برای بیماران

پشتیبانی روانی و اجتماعی برای بیمارانی که دچار دایورژن ادرار شده اند بسیار مهم است. تغییرات بدن پس از جراحی می‌تواند باعث ایجاد استرس و اضطراب شود. بنابراین، دسترسی به پشتیبانی روانی از جمله مشاوره و گروه‌های حمایتی می‌تواند به بیمار کمک کند تا با تغییرات جدید بهتر کنار بیاید.

خانواده و دوستان نیز نقش مهمی در حمایت از بیمار دارند. ارائه حمایت عاطفی و کمک در انجام وظایف روزمره می‌تواند به کاهش بار روانی بیمار کمک کند. همچنین، بیمار می‌تواند از تجربیات و مشاوره دیگر افرادی که تجربه مشابهی دارند، بهره مند شود.

در نهایت، موفقیت در مدیریت دایورژن ادرار به ترکیبی از مراقبت‌های پزشکی مناسب، تغذیه و هیدراتاسیون مناسب، فعالیت بدنی منظم و پشتیبانی روانی و اجتماعی بستگی دارد. بیماران باید با پزشکان و تیم پزشکی خود در تماس باشند و هرگونه سوال یا نگرانی خود را با آنها مطرح کنند تا بتوانند بهترین راهکارها را برای مدیریت وضعیت خود پیدا کنند.

جمع بندی

انحراف یا دایورژن ادرار یک روش جراحی است که برای تغییر مسیر طبیعی جریان ادرار در بدن انجام می‌شود. این روش معمولاً در مواردی ضروری است که مثانه یا مسیرهای ادراری دیگر قادر به عملکرد طبیعی خود نیستند، مانند انسداد غیرقابل درمان، بیماری‌های مزمن مثانه، تروما، تومورها و شرایطی مانند قطع نخاع یا بیماری‌های عصبی مانند ام اس و اسپینا بیفیدا.

دایورژن ادراری به دو نوع کلی تقسیم می‌شود: دایورژن با کنترل ادرار و بدون کنترل ادرار. در روش‌های بدون کنترل ادرار مانند ایلئال کاندوئیت و یورتروستومی به پوست، ادرار به طور مداوم به داخل یک کیسه نایلونی خارج بدن تخلیه می‌شود. در مقابل، در دایورژن با کنترل ادرار مانند نئوبلادر، یک مخزن داخلی برای ذخیره ادرار ساخته می‌شود که فرد باید به صورت منظم آن را تخلیه کند.

مراقبت‌های پس از جراحی، به ویژه مراقبت از محل جراحی و استوما، نقش حیاتی در بهبودی و پیشگیری از عوارض دارند. بیماران باید محل جراحی را تمیز و خشک نگه دارند و از محصولات بهداشتی مناسب استفاده کنند. تغذیه و هیدراتاسیون مناسب، اجتناب از فعالیت‌های سنگین در دوره نقاهت، و مشاوره روانی نیز از دیگر نکات مهم پس از جراحی هستند.

سوالات متداول