همه چیز درباره سنگ‌های کلیوی: علل، علائم، تشخیص، درمان و پیشگیری

عفونت‌های ادراری

سنگ‌های کلیوی و حالب می‌توانند باعث انسداد مجاری ادراری و ایجاد محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها شوند.

 این امر منجر به عفونت‌های مکرر ادراری می‌شود که ممکن است با علائمی نظیر سوزش هنگام ادرار، تکرر ادرار، ادرار تیره یا بدبو، و تب همراه باشد. در موارد شدید، این عفونت می‌تواند باعث درگیری بافت کلیه و ایجاد پیلونفریت (عفونت کلیوی ) شود که به درمان فوری نیاز دارد.

آسیب به بافت‌های کلیوی

سنگ‌های بزرگ یا سنگ‌هایی که باعث انسداد طولانی مدت می‌شوند، می‌توانند به بافت‌های کلیوی آسیب برسانند.

این آسیب ممکن است به کاهش عملکرد کلیوی یا نارسایی کلیوی منجر شود.

نارسایی کلیه به معنای کاهش شدید یا از دست دادن کامل عملکرد کلیه است و ممکن است به درمان‌های پیچیده و مداوم نیاز داشته باشد.

درد مزمن و افت کیفیت زندگی

درد شدید ناشی از سنگ‌های کلیوی، معروف به کولیک کلیوی، می‌تواند به طور قابل توجهی کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

 این درد، که معمولاً با حرکت سنگ در حالب و تحریک دیواره‌های مجاری ادراری همراه است، می‌تواند فرد را از انجام فعالیت‌های روزمره بازدارد و به کاهش توانایی کار و فعالیت‌های اجتماعی منجر شود.

درد مزمن و مداوم می‌تواند به مشکلات روانی از جمله اضطراب و افسردگی نیز منجر شود.

خطرات ویژه در دوران بارداری

در دوران بارداری، سنگ‌های کلیوی می‌توانند مشکلات خاصی ایجاد کنند.

تغییرات هورمونی و افزایش حجم ادرار ممکن است باعث ایجاد و یا تشدید سنگ‌های کلیوی شوند.

همچنین انتخاب درمان مناسب در دوران بارداری با محدودیت‌هایی رو به روست از این رو دقت به حفظ سلامت مادر و جنین جهت درمان سنگ کلیه بسیار حائز اهمیت است.

تشخیص سنگ‌های کلیوی

تشخیص سنگ‌های کلیوی شامل مجموعه ای از روش‌ها و آزمایش‌ها است که به پزشکان کمک می‌کند تا نوع و محل سنگ‌ها را شناسایی کرده و بهترین روش درمانی را برای بیمار انتخاب کنند.

 به طور کلی این روش‌ها به شناسایی سنگ‌ها، تعیین میزان آسیب و برنامه ریزی برای درمان مناسب کمک می‌کنند.

تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی

اولین قدم در تشخیص سنگ‌های کلیوی، اخذ شرح حال و بررسی سوابق پزشکی بیمار است. پزشک با پرسش از بیمار درباره علائم، سابقه خانوادگی و سوابق پزشکی به جمع آوری اطلاعات مهمی می‌پردازد.

معاینه فیزیکی شامل بررسی ناحیه کمر و پهلو برای تشخیص درد و ارزیابی علائم دیگر مانند تب و هماچوری (خون در ادرار) است.

 این معاینه می‌تواند به پزشک در شناسایی سنگ‌های کلیوی و تعیین شدت بیماری کمک کند.

آزمایش ادرار

آزمایش ادرار یکی از ابزارهای کلیدی در تشخیص سنگ‌های کلیوی است. این آزمایش برای بررسی وجود خون، عفونت و سطح مواد معدنی در ادرار انجام می‌شود. همچنین، آزمایش ادرار می‌تواند اطلاعاتی درباره ترکیب شیمیایی ادرار و احتمال تشکیل سنگ‌ها ارائه دهد.

وجود کریستال‌های ادراری در این آزمایش ممکن است نشان دهنده خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی باشد.

آزمایش خون

آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه‌ها و اندازه گیری سطح مواد معدنی و اسید اوریک در خون انجام می‌شود.

افزایش سطح کلسیم، فسفات یا اسید اوریک می‌تواند نشانه ای از خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی باشد.

همچنین، این آزمایش به بررسی عملکرد کلیه‌ها کمک می‌کند و ممکن است نشان دهنده مشکلات دیگری باشد که به سنگ‌های کلیوی مرتبط است.

تصویربرداری

تصویربرداری یکی از مهم ترین روش‌ها در تشخیص سنگ‌های کلیوی است و شامل چندین تکنیک می‌شود:

• سی تی اسکن

یکی از دقیق ترین روش‌ها برای شناسایی سنگ‌های کلیوی است. سی تی اسکن می‌تواند حتی سنگ‌های کوچک را تشخیص دهد و اندازه و موقعیت آنها را با دقت بالا تعیین کند.

• سونوگرافی

 یک روش غیرتهاجمی و بی خطر است که می‌تواند اطلاعات دقیقی درباره اندازه و موقعیت سنگ‌ها ارائه دهد. این روش به ویژه برای زنان باردار و کودکان زیر 16 سال مناسب است.

• اشعه ایکس

در برخی موارد، اشعه ایکس از شکم و لگن برای مشاهده سنگ‌ها استفاده می‌شود. برای افزایش وضوح تصویر ممکن است این روش با تزریق ماده حاجب (آی وی پی ) همراه باشد.

• اسکن هسته ای کلیه‌ها

در برخی موارد خاص، از اسکن هسته ای برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها و شناسایی سنگ‌ها استفاده می‌شود.

آزمایش بررسی جنس سنگ‌های کلیوی

اگر سنگ‌ها دفع شوند، بررسی آنها برای تعیین ترکیب شیمیایی و برنامه ریزی درمان مناسب انجام می‌شود. این آزمایش می‌تواند به شناسایی نوع سنگ و علت تشکیل آن کمک کند و در پیشگیری از بروز مجدد سنگ‌ها مؤثر باشد.

درمان سنگ‌های کلیوی

درمان سنگ‌های کلیوی به میزان بزرگی و محل سنگ‌ها، علائم و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد.

 در بسیاری از موارد، سنگ‌های کلیوی به اندازه ای کوچک هستند که ممکن است به طور طبیعی از بدن خارج شوند.

با این حال، سنگ‌های بزرگتر یا سنگ‌هایی که باعث درد و مشکلات دیگر می‌شوند، نیاز به درمان‌های خاص دارند.

 درمان‌های سنگ‌های کلیوی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: درمان‌های غیر جراحی و درمان‌های جراحی.

در ادامه، به بررسی روش‌های غیر جراحی و درمان‌های رایج برای سنگ‌های کلیوی می‌پردازیم.

درمان‌های غیر جراحی

1. نوشیدن آب زیاد

یکی از روش‌های اولیه و مؤثر برای درمان سنگ‌های کوچک کلیوی، افزایش مصرف آب است. مصرف حداقل 2-3 لیتر آب در روز می‌تواند به افزایش جریان ادرار و کمک به دفع سنگ‌های کوچک کمک کند. این اقدام به کاهش غلظت مواد معدنی در ادرار و تسهیل حرکت سنگ‌ها از مجاری ادراری کمک می‌کند.

2. داروها

درمان‌های دارویی برای کاهش درد و تسهیل دفع سنگ‌ها شامل موارد زیر است:

• مسکن‌ها

 داروهای مسکن برای کاهش درد ناشی از سنگ‌های کلیوی استفاده می‌شود. این داروها می‌توانند به تسکین درد و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کنند.

• آلفا بلوکرها

 این داروها می‌توانند عضلات مجاری ادراری را شل کرده و به حرکت سنگ‌ها کمک کنند. مثال‌هایی از این داروها شامل تامسولوسین است.

• داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)

 این داروها، مانند دیکلوفناک، معمولاً برای تسکین درد شدید کولیک کلیوی تجویز می‌شوند. این داروها مؤثرتر از مسکن‌های معمولی هستند

3. تغییرات رژیم غذایی

تغییرات در رژیم غذایی می‌تواند به کاهش غلظت مواد معدنی در ادرار و جلوگیری از تشکیل سنگ‌های جدید کمک کند:

• کاهش مصرف نمک

مصرف زیاد نمک می‌تواند میزان کلسیم در ادرار را افزایش دهد که به تشکیل سنگ‌های کلسیمی منجر می‌شود.

• کاهش مصرف پروتئین‌های حیوانی

 مصرف زیاد پروتئین‌های حیوانی می‌تواند سطح اسید اوریک در ادرار را افزایش دهد که می‌تواند به تشکیل سنگ‌های اسید اوریکی منجر شود.

• کاهش مواد غذایی حاوی اگزالات

مواد غذایی مانند چای، شکلات، اسفناج و ریواس که حاوی اگزالات هستند، می‌توانند با کلسیم در ادرار ترکیب شده و سنگ‌های کلسیم اگزالات را تشکیل دهند.

4. داروهای خاص

در برخی موارد، داروهای خاص برای پیشگیری از تشکیل سنگ‌های جدید تجویز می‌شوند:

• تیازیدها

 این داروها برای کاهش سطح کلسیم در ادرار استفاده می‌شوند.

• آلوپورینول

 این دارو برای کاهش سطح اسید اوریک در خون و ادرار تجویز می‌شود و می‌تواند به پیشگیری از تشکیل سنگ‌های جدید کمک کند.

درمان‌های خانگی سنگ‌های کلیوی

برای سنگ‌های کوچک که ممکن است باعث درد شوند، اما به اندازه ای کوچک هستند که ممکن است بدون نیاز به مداخله خارج شوند، توصیه‌های عمومی شامل موارد زیر است:

• فعالیت ورزشی منظم

 فعالیت‌های ورزشی می‌تواند به حرکت سنگ‌ها و دفع آنها کمک کند.

• نوشیدن مقدار کافی آب

 حفظ هیدراتاسیون مناسب می‌تواند به دفع سنگ‌ها کمک کند.

• اضافه کردن آبلیمو به آب

آبلیمو ممکن است به کاهش خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی کمک کند.

• خودداری از مصرف مایعات گازدار

 مایعات گازدار می‌توانند به تشکیل سنگ‌های کلیوی کمک کنند.

• کاهش مصرف نمک
• مصرف کمتر نمک می‌تواند به کاهش خطر تشکیل سنگ‌ها کمک کند.

اگر سنگ‌های کلیه باعث دردهای مزمن و طولانی شوند، ممکن است پزشک شما را برای درمان‌های بیشتر به بیمارستان ارجاع دهد.

 در این موارد، ممکن است درمان‌های دارویی برای تسهیل عبور سنگ تجویز شود.

داروهای بلوک کننده‌های کانال کلسیمی یا آلفا بلوکرها ممکن است تجویز شوند.

 همچنین، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) و در صورت نیاز، داروهای مخدر مانند مورفین برای کنترل درد شدید مورد استفاده قرار می‌گیرند.

پیگیری و مراقبت

دفع سنگ حالب ممکن است 1-3 هفته طول بکشد. بیمارانی که سنگ شان دفع نشده یا علائم آنها ادامه دارد باید به طور منظم وضعیت سنگ را بررسی کنند تا از سلامت کلیه‌های خود اطمینان حاصل نمایند.

 پیگیری منظم تا سه هفته ادامه می‌یابد، مگر اینکه یکی از موارد زیر وجود داشته باشد:

• بیمار قادر به کنترل درد نباشد.
• اندازه سنگ بزرگ و غیر قابل دفع باشد.
• فرد تک کلیه باشد.
• بیماران با مشاغل حساس مانند خلبان‌ها
• کوکانی که داراری سنگ کلیه یا سنگ حالب درشت باشند
• علائمی از عفونت جدی یا انسداد جدی در مسیر کلیه بروز پیدا کند.

در این موارد، مداخله‌های جدی‌تر مانند سنگ شکنی ضرورت دارد.

درمان‌های جراحی سنگ‌های کلیوی

اگر سنگ‌های کلیوی به اندازه ای بزرگ باشند که نتوانند به طور طبیعی از بدن خارج شوند یا باعث ایجاد درد و مشکلات دیگر شوند، ممکن است نیاز به مداخله جراحی باشد.

روش‌های مختلف جراحی برای درمان سنگ‌های کلیوی وجود دارد که به میزان بزرگی و محل سنگ‌ها، شرایط بیمار و امکانات موجود بستگی دارد.

در ادامه به بررسی روش‌های رایج جراحی برای درمان سنگ‌های کلیوی پرداخته می‌شود:

لیتوتریپسی با شوک ویو خارج از بدن (ESWL)

لیتوتریپسی با شوک ویو خارج از بدن (ESWL) یک روش غیرتهاجمی است که در آن از امواج شوک برای خرد کردن سنگ‌ها به قطعات کوچکتر استفاده می‌شود.

 این قطعات می‌توانند به راحتی از طریق ادرار دفع شوند.

 این روش معمولاً برای سنگ‌های کوچکتر از 2 سانتی متر مؤثر است و نیاز به بستری ندارد.

 با این حال، ممکن است نیاز به چندین جلسه درمان باشد و ممکن است برای سنگ‌های بزرگ‌تر از 1.5 سانتی متر یا سنگ‌های سیستئینی و کلسیم اگزالات مناسب نباشد.

 این روش برای بیماران ممکن است کمی دردناک باشد و معمولاً نیاز به داروهای مسکن دارد.

اورتروسکوپی

در روش اورتروسکوپی، از یک ابزار نازک و بلند به نام اورتروسکوپ استفاده می‌شود که از طریق مجرای ادراری به داخل بدن وارد می‌شود.

این ابزار به پزشک امکان می‌دهد تا سنگ را مشاهده کرده و آن را به قطعات کوچکتر شکسته و سپس خارج کند.

این روش معمولاً برای سنگ‌هایی که در مجاری ادراری قرار دارند مناسب است و نیاز به بیهوشی عمومی دارد.

در برخی موارد، ممکن است از لیزر برای خرد کردن سنگ‌ها استفاده شود.

این روش به ویژه برای سنگ‌های حالب میانی و تحتانی مؤثر است.

نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL)

نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL) یک روش جراحی است که برای برداشتن سنگ‌های بزرگ‌تر از 2 سانتی متر یا سنگ‌هایی که در نقاط دشوار کلیه قرار دارند استفاده می‌شود.

در این روش، یک برش کوچک در ناحیه پشت (ناحیه کلیوی) ایجاد می‌شود و از طریق آن نفروسکوپ به داخل کلیه وارد می‌شود.

 سنگ‌ها با استفاده از ابزارهای خاص خرد شده و از بدن خارج می‌شوند. این روش تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و معمولاً نیاز به بستری دارد.

در این روش، ممکن است سوند دابل جی برای جلوگیری از انسداد مسیر حالب و کمک به دفع سنگ‌ها در روزهای پس از جراحی قرار داده شود.

 همچنین ممکن است یک لوله (درن یا نفروستومی) در محل برش جراحی در کلیه تعبیه شود.

جراحی باز

انجام جراحی باز برای درمان سنگ‌های دستگاه ادراری نادر است و معمولاً در موارد پیچیده و زمانی که سایر روش‌ها موفق نباشند، انجام می‌شود.

 در این روش، سنگ‌ها به طور مستقیم از کلیه یا مجاری ادراری برداشته می‌شوند.

این روش شامل ایجاد برش‌های بزرگ‌تر و نیاز به بستری طولانی مدت است و تنها در صورتی استفاده می‌شود که سایر روش‌های درمانی مناسب نباشند.

جراحی لاپاراسکوپیک
جراحی لاپاراسکوپیک یک روش کم تهاجمی برای درمان سنگ‌های ادراری است که به ویژه برای سنگ‌های بزرگ یا در مکان‌های دشوار کلیه مناسب است.

در این روش، جراح از طریق چندین برش کوچک در شکم و با استفاده از دوربین نازک و ابزارهای خاص، سنگ‌ها را مشاهده و درمان می‌کند.

این روش مزایای زیادی دارد، از جمله کاهش درد و ناراحتی پس از عمل، بهبودی سریع‌تر، و زخم‌های کوچک که از نظر زیبایی اسکار کمتری بر جای میگذارند.

 جراحی لاپاراسکوپیک به ویژه برای سنگ‌های بزرگ‌تر از 2 سانتی متر یا سنگ‌هایی که در نقاط دشوار کلیه قرار دارند مناسب است.