سنگ کلیه؛ علائم، عوارض و درمان

سنگ های کلیه میتوانند در یک یا هر دو کلیه به وجود بیایند و معمولا بین سن ۳۰ تا ۶۰ سال در افراد ظاهر میشود به طوریکه معمولا از هر ده نفر یک نفر دچار سنگ کلیه میشود. سنگ ها معمولا در کلیه و یا در حالب ها (لوله ای باریکی که کلیه را به مثانه متصل میکند) یافت میشوند و همچنین باعث درد های شدید در بیماران و در صورت عدم درمان باعث عفونت کلیه خواهند شد.

سنگ های کلیوی بسیار شایع هستند اگرچه بخش قابل توجهی بدون علامت باقی می ماند. میزان بروز سالانه حدود 1-2 مورد کولیک حاد کلیه (یا قولنج حالب) در هر 1000 نفر است و خطر متوسط مرگ و میر در حدود 5-10٪ است. مردان بیشتر از زنان مبتلا می شوند وجود سنگ های کلیه در مردان ۳ برابر بیشتر از بانوان میباشد . این اختلاف درصد ابتلا ی بین دو جنس  به تدریج از بین می رود. تصور می شود که این مورد به دلیل عوامل مرتبط با سبک زندگی ، مانند چاقی و رژیم غذایی  باشد. اوج سن برای ایجاد سنگ بین 30 تا 50 سال است.

علایم سنگ کلیه چیست؟

بسیاری از سنگها بدون علامت هستند و در طی بررسی ها برای سایر شرایط کشف می شوند. ویژگی های کلاسیک قولنج کلیه، درد شدید ناگهانی است این علامت معمولاً به دلیل سنگ در کلیه، لگن کلیه یا حالب ایجاد شده و باعث اتساع، کشش و اسپاسم حالب می شود.

اگر سنگ های شما کوچک باشد ممکن است شما بدون هیچ گونه دردی و با ادرار آن ها را خارج کنید. سنگ های بزرگتر میتوانند باعث چندین علامت دیگر شوند از جمله:

• درد اطراف شکم
• درد های مزمن گذران
• بی حالی و حالت تهوع
• درد کمر: درد از ناحیه کمر تقریباً در سطح زاویه استخوان مهره ای (و بعضی اوقات پایین تر) شروع می شود و به سمت کشاله ران حرکت می کند، با حساسیت کمر یا زاویه کلیه، گاهی اوقات با دیده شدن خون در ادرار همراه است.
• درد پهلو : اگر سنگ بالا باشد و کپسول کلیه را متسع کند، درد در پهلو وجود دارد اما با حرکت به سمت پایین، درد به سمت قدامی و کشاله ران حرکت می کند. سنگی که در حال حرکت است اغلب از سنگی که ساکن است دردناک تر است. درد به بیضه، لابیا یا قدام ران منتقل می شود.
• درد کولیک صفراوی یا روده متناوب: درحالی که درد کولیک کلیوی ثابت تر است اما اغلب دوره های تسکین یا فقط درد مبهم قبل از بازگشت وجود دارد. با حرکت سنگ ممکن است درد تغییر کند. بیمار اغلب می تواند به محل درد حداکثر اشاره کند و این ارتباط خوبی با محل فعلی سنگ دارد.

 چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر یکی از علائم زیر را دارید حتما به پزشک خود مراجعه کنید:

• تب بالا دارید
• درد مزمن دارید
• اگر در مواقعی دچار لرز شدید
• اگر خون در ادرار مشاهده کردی

چه عواملی باعث سنگ کلیه می شود؟

1- مواد زاید داخل خون

این مواد میتوانند باعث تشکیل کریستال شوند که این کریستال ها میتوانند داخل کلیه جمع شده و به شکل سنگ دربیایند و این اتفاق بیشتر زمانی رخ میدهد که شما آب کافی ننوشید.

برای جلوگیری از تشکیل سنگ باید روزانه به مقدار کافی آب بنوشید تا دچار کم آبی بدن نشوید نکته حائز اهمیت این است که به مقدار کافی آب بنوشید تا رنگ ادرار شما مایل ب سفید باشد تا از تشکیل مواد زاید که باعث ساخت سنگ در کلیه میشود جلوگیری کنید.

2- برخی از داروها

بعضی از داروها ممکن است باعث افزایش ریسک ابتلای مجدد به سنگ کلیه شوند که این داروها شامل :

• آسپرین
• ضد انعقاد ها
• ادرار آورها ( داروهایی که جهت کاهش مایع جمع شده در بدن استفاده میشود )
• برخی از آنتی بیوتیک ها
• برخی از داروهای ضد ویروس (مانند داروهایی که برای در مان HIV استفاده میشوند)
• برخی از داروهای ضد صرع

3- افزایش اوره خون

آیا سنگ کلیه دردسر ساز است؟

سنگ ها میتوانند باعث مسدود شدن جریان ادرار شوند و این امر باعث ناتوانی کلیه در عبور دادن و خارج کردن مواد زاید از کلیه می شود و ممکن است عوارض زیر را در بر داشته باشد:

• انسداد کامل جریان ادرار از کلیه، میزان فیلتراسیون گلومرولی را کاهش میدهد و اگر این انسداد بیشتر از 48 ساعت طول بکشد سبب آسیب برگشت ناپذیر به کلیه میشود.
• اگر سنگ های حالب بعد از چهار هفته سبب ایجاد علایم شوند، 20 درصد خطر عوارضی مانند بدتر شدن عملکرد کلیه، عفونت و تنگی مجرای ادرار را بالا میبرد عفونت نیز ممکن است خطرناک باشد و باعث مرگ و میر شود.
• انسداد طولانی مدت زمینه ساز پیلونفریت است.

انواع سنگ کلیه

سنگهای کلیه در اندازه ها , شکلها و رنگ های مختلفی هستند بعضی ها شبیه دانه های شن اند و در موارد نادری می‌توانند به اندازه ی یک توپ گلف رشد کنند، انواع سنگ های کلیه شامل موارد زیر است:

• سنگ های کلسیومی(شایع ترین نوع سنگ ها، سنگهای کلسیومی اند )
• سنگ های استرویتی (که معمولا در اثر یک عفونت مانند عفونت ادراری ایجاد میشود)
• سنگ های اوریک اسیدی(معمولا در اثر مقدار زیاد اسید در ادرار تشکیل میشوند)

آیا سنگ های کلیه عود کننده هستند؟

وقتی سنگ تشکیل شد بدن شما سعی میکند توسط ادرار آن را خارج کند اکثر سنگ ها به اندازه ای کوچک هستند که میتوانند توسط ادرار از بدن شما خارج شوند و فقط سنگ های بزرگتر هستند که ممکن است نیاز به خارج سازی و عمل جراحی پیدا کنند.

تخمین زده میشود که نصف کسانی که سنگ کلیه داشته اند در ۵ سال بعد دوباره سنگ کلیه را تجربه میکنند، افرادی که مدام دچار سنگ کلیه میشوند کسانی هستند که:

• رژیم غذایی پر پرتئین و کم فیبر دارند .
• غیر فعال یا زمین گیر هستند .
• سابقه فامیلی ابتلا به سنگ کلیه دارند .
• قبلا چندین بار عفونت کلیه یا عفونت ادراری داشته اند .
• سابقه ابتلا به سنگ کلیه داشته اند (به خصوص اگر قبل از سن ۲۵ سالگی دچار سنگ کلیه شده باشند)

تشخیص سنگ کلیه

پزشک متخصص معمولا از روی علایم و سابقه پزشکی بیمار سنگ کلیه را تشخیص می دهد، جهت تشخیص از آزمایش های ذیل استفاده میشود :

• آزمایش ادرار جهت تشخیص عفونت ادراری و وجود تکه های سنگ در ادرار
• آزمایش و بررسی هر سنگی که از ادرار دفع شود
• آزمایش خون جهت چک عملکرد صحیح کلیه ها و همچنین برای سنجش سطح خونی موادی که باعث تشکیل سنگ کلیه میشود مانند کلسیم

اگر شما درد شدیدی دارید ممکن است ناشی از ابتلا به سنگ کلیه باشد، در اینصورت پزشک متخصص شما را جهت اسکن اورژانسی به بیمارستان ارجاع می دهد:

• بزرگسالان باید سی تی اسکن انجام دهند .
• خانوم های باردار باید اسکن فراصوت انجام دهند .
• کودکان و افراد زیر ۱۶ سال نیز باید اسکن فراصوت (التراسوند) انجام دهند که اگر در اسکن موردی یافت نشد ممکن است سی تی اسکن بدون کنتراست با دوز پایین تجویز شود.

سنگ کلیه چگونه درمان می شود؟

بسیاری از سنگ های کلیه به اندازه ای کوچک هستند که ممکن است با ادرار کردن از بدن شما خارج شوند و شما به راحتی در خانه میتوانید آن ها را درمان کنید اما سنگ های کوچک نیز میتوانند دردناک باشند اگرچه که این درد ها چند روزی بیشتر طول نمیکشد و با از بین رفتن سنگ ها خودبخود تسکین می یابند. پزشک توصیه هایی برای کاهش درد ها و نشانه های درد کلیه شما میکند که شامل موارد زیر است:

• همیشه به مقدار کافی آب بنوشید
• اضافه کردن آبلیمو به آب
• خودداری از خوردن مایعات گازدار
• کاهش مقدار مصرف نمک در غذا

اگر سنگ کلیه شما باعث دردهای مزمن و طولانی شود پزشک ممکن است شما را جهت ادامه درمان به بیمارستان ارجاع دهد:

1- درمان دارویی

جهت تسهیل عبور سنگ ممکن است از درمان دارویی دفع کننده استفاده شود، این روش در مواردی که نیازی به عمل اورژانسی نیست مفید است.

در این مورد داروهای بلوک کننده های کانال کلسیومی (به عنوان مثال نفیدیپین) یا آلفا بلاکرها ( به عنوان مثال تامسولوسین) تجویز می شود زمانی که آلفا بلاکر استفاده میشود گاهی اوقات یک داروی کورتیکو استرویید نیز مانند پردنیزولون، به عنوان داروی کمکی تجویز میشود.

داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID)، معمولاً به صورت دیکلوفناک عضلانی یا مقعدی، باید برای تسکین درد شدید کولیک کلیه در ردیف اول قرار گیرند. NSAID ها برای این موارد از مخدرها موثرتر هستند و تمایل کمتری به ایجاد حالت تهوع دارند. با این حال، اگر در درد شدید کولیک کلیوی به مرفین تزریقی نیاز باشد، میتواند مورد استفاده قرار بگیرد.

توجه :اکثر سنگها خود به خود عبور می کنند اما ممکن است 1-3 هفته طول بکشد. بیمارانی که از یک سنگ عبور نکرده اند و یا علائم آنها ادامه دارد باید پیشرفت سنگ را حداقل در فواصل هفتگی کنترل کنند تا پیشرفت سنگ ارزیابی شود. مدیریت محافظه کارانه ممکن است تا سه هفته ادامه یابد، مگر اینکه بیمار قادر به کنترل درد نباشد، یا اگر علائمی از عفونت یا انسداد ایجاد کند.

2- عمل جراحی

اگر سنگ های کلیه شما به اندازه ای باشد ک نتواند خارج شوند باید با عمل جراحی خارج شوند روش های اصلی خارج کردن سنگ های کلیه شامل :

• استفاده از امواج اولتراسوند یا (SWL)
• یوروتروسکوپی
• PCNL

درمان سنگ کلیه؛ امواج اولتراسوند (SWL)

در این روش از امواج فراصوتی جهت تعیین محل سنگ استفاده میشود.سپس تکانه های فراصوتی به وسیله ماشین مخصوصی به طرف سنگ ها فرستاده میشوند تا سنگ ها به قطعات کوچکتر خرد شده و به داخل ادرار بریزند.

این روش برای بیمار کمی دردناک است و برای انجام پروسه نیاز است به بیمار داروهای مسکن داده شود و شما به بیشتر از یک جلسه درمان با این روش برای درمان سنگ های کلیه خود نیاز دارید.

درمان سنگ کلیه؛ یوروتروسکوپی

به معنی عبور دادن تلسکوپ باریک و بلندی داخل مجاری ادرار از مجرا تا مثانه و سپس به حالب ها (اتصال دهنده مثانه به کلیه) میباشد. جراح در این روش نیز با وسایل مخصوص اقدام به خارج کردن سنگ میکند یا با استفاده از لیزر سنگ ها را خرد و به قطعات کوچکتری تبدیل کند که وسیله ادرار از بدن خارج شوند.

درمان سنگ کلیه؛ جلدی یا PCNL

در این روش از وسیله باریک و تلسکوپ مانندی به نام نفروسکوپ استفاده میشود. برش پوستی در ناحیه پشت شما (ناحیه کلیوی) داده میشود و سپس نفروسکوپ از آن راه وارد کلیه میشود. سپس سنگ کلیه از همان راه خارج یا به وسیله انرژی بادی به تکه های کوچک تر تبدیل میشود.این روش همیشه تحت بیهوشی عمومی انجام میشود.

آیا عمل جراحی عوارض دارد؟

عوارض همیشه بعد از درمان سنگ های بزرگ اتفاق میافتد و بسته به نوع درمان و اندازه سنگ های شما متفاوت است و  شامل موارد زیر میشود :

• سپسیس یا عفونت منتشره داخل خون که ب تمام نقاط بدن منتشر میشود .
• بسته ماندن حالب به وسیله قطعات باقی مانده سنگ .
• صدمه فیزیکی به حالب
• عفونت اداری
• خونریزی بعد از عمل
• درد

بهترین راه پیشگیری از سنگ کلیه

بهترین راه برای پیشگیری از سنگ کلیه این است که در طی روز به اندازه کافی آب بنوشید و از کم آبی بدن خود جلوگیری کنید.  علاوه بر نوشیدن آب، رعایت این موارد نیز توصیه می شود:

• نوشیدنی هایی مانند چای و قهوه نیز جز مایع دریافتی به حساب می آیند اما آب سالم ترین و بهترین گزینه جهت جلوگیری از سنگ کلیه است.
• مقداری آب لیمو تازه به آب بیافزایید .
• از مصرف نوشیدنی های گاز دار بپرهیزید .
• نمک زیادی مصرف نکنید .
• پاک نگه داشتن ادرار : شما با مشاهده رنگ ادرار میتوانید رقیق بودن آن را تشخیص دهید هر چه ادرار تیره تر باشد غلظت آن نیز بیشتر است در هنگام صبح ادرار معمولا به رنگ تیره است زیرا حاوی مواد زایدی است که بدن در طی شب تولید کرده است.
• در مواقع گرما یا ورزش جهت جایگزینی مایعات از دست رفته با عرق، به مقدار کافی آب بنوشید.
• بسته به نوع سنگ کلیه پزشک ممکن است مصرف انواع خاصی از غذا را ممنوع کند.